Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1813

[p. 117]

De Geschiedenis van Frankrijk, van deszelfs eerste tijden tot aan de geboorte van den Koning van Rome, naar het Fransch van Le Ragois en Moustalon. Te Amsterdam, bij Doorman en Comp. In kl. 8vo. IV en 296 Bl. f 1-10-:

Zelden mist een Vertaler, die van zijnen Schrijver in de voorrede gewaagt, denzelven zijne eerbiedigste hulde toe te brengen, om daardoor tevens zijnen eigen' smaak in de keuze te doen blijken. Zelden, echter, zagen wij eene zoo rijke mate van wierook op zulk eene kleine ruimte verspreid, als de ongenoemde Vertaler ten opzigte van het voor ons liggend werkje gedaan heeft. Binnen twee bladzijden noemt hij het uitmuntend, beslissend voor zijne keuze, om eene Geschiedenis van Frankrijk in onze taal het licht te doen zien, spreekt van het genoegen, waarmede het in Frankrijk ontvangen is, de algemeene begeerte bij jong en oud, het zich eigen te maken, deszelfs verscheidene herdrukken, kortheid, klaarheid, juistheid, bewonderenswaardigheid, en van den verdienstelijken Schrijver. Wij zullen zien.

Vooreerst bevalt ons de vorm van zamenspraak niet, vooral zoo als hier, daar dezelve geheel den vorm van een' katechismus heeft. Ware het nog zoo als martinet's Katechismus der Natuur, met eenige blijken van de deelneming des vragers, of ook maar zoo onderhoudend als campe's Ontdekking van Amerika! dan neen, het is een platte historische katechismus, niets meer, in de hoogstmogelijke droogheid van zulk een onderwijsboekje opgesteld, 't welk dan wel bevattelijk, maar tevens doodelijk vervelend is. Hoe zulk een opstel bij de levendige Franschen fortuin kon maken, is ons onbegrijpelijk. Daarenboven is het geene Geschiedenis, maar eene kronijk; dat is: geene ontwikkeling, geen zweem van wijsgeerige beschouwing of algemeen overzigt der gebeurtenissen, maar een

[p. 118]

dor verhaal derzelven; waarbij dan de krooning der Koningen, en vele nietsbeduidende verrigtingen derzelven, meestal in stede der geschiedenis van den toestand der Volken onder hunne regering, vermeld worden. Men moet bekennen, dat de Schrijver hierbij consequent is; want, volgens hem, (in de eerste vraag) is eene Geschiedenis niet meer dan ‘een waar verhaal van verledene gebeurtenissen;’ naar welke bepaling dan melis stoke aan gibbon (beider waarheidsliefde en kennis van zaken ondersteld zijnde) niets toegeeft. Met dat alles zou men alle hoogere eischen, die het Publiek op eenen Geschiedschrijver heeft, kunnen laten varen, en het werkje als een nuttig leerboek voor de vroegere jeugd kunnen aanmerken, zoo het niet van misvattingen, en valsche, ja vooral der jeugd gevaarlijke, grondstellingen krielde. Op bl. 17 wordt aan chilperik veel natuurlijk verstand en geleerdheid toegeschreven, (geleerdheid aan een' Frankischen leek uit de zesde Eeuw!) alsmede godsvrucht, omdat hij NB. veel werks maakte van de gevoelens der Joden in zijn Koningrijk te doen veranderen, en groote geschenken aan de kerken en kloosters deed. Dan misschien ligt hier de schuld aan den Vertaler, die het zeer dubbelzinnige Fransche woord dévotion of dévot liever door goed voor de kerk moest omschreven, dan dus stellig uitgedrukt hebben. Zoo noemt de Vertaler ook (bl. 49) Vienne (in Dauphine) Weenen. - Neustrien, of Normandie, wordt volgens den Schrijver tweemaal, onder karel den Kalen en karel den Eenvoudigen, aan de Noormannen afgestaan, (vergel. bl. 45 en 54.) - Op bl. 129 heet het, dat de Engelsche hendrik VIII het Lutherdom invoerde, en aan zeventigduizend menschen den marteldood deed ondergaan. Het Lutherdom van hendrik VIII is bekend, en het getal der Roomschgezinden en Protestanten, die deze voorbeeldelooze Dwingeland beurtelings aan zijne grillen opofferde, is hier toch wel overdreven, te meer, zoo men, gelijk het verband hier schijnt aan te duiden, alleen de Roomschen te verstaan heeft. - Op bl. 133 worden de bloeddorstige raad-

[p. 119]

slagen der guise's onder frans II zeer wijze besluiten genoemd (zoo dit geen drukfout is). - Het beleedigt ons menschelijk gevoel, wanneer wij van karel IX, dien eigenhandigen beul zijner onderdanen, die den St. Bartels-nacht gelastte en hielp uitvoeren, lezen: (bl. 138.) Hij had veel moed en verstand. Zijne regering was ongelukkig, maar dat was zijne schuld niet. Hij was te jong, om in deze moeijelijke tijden, in welke iedere partij even wraakgierig was, te regeren. Toch niet te jong, om met eene helsche kunst te veinzen, tot alle Protestanten van naam in het net gelokt waren! - Op bl. 157 wordt (reg. 1.) de oorlog van 1635 tusschen Frankrijk en Spanje aan den moord van het Fransche garnizoen te Trier, dus aan Spanje, en (reg. 12) aan het aanstoken van richelieu, die zich noodzakelijk maken wilde, dus aan Frankrijk, toegeschreven. - Op bl. 200 wordt van louvois, den brandstichter der Paltz, den boozen Genius van Frankrijk, zonder wien lodewijk XIV misschien een goed Vorst zou geweest zijn, gezegd, dat hij zijnen post met zoo veel luister en voorspoed had waargenomen, zonder één enkel woord ter afkeuring! - Op bl. 231 doet Prins ferdinand, in plaats van frederik de Groote, den veldtogt van 1756, en neemt de Saxers bij Pirna gevangen. - Op bl. 241 verschoont men den Lezer niet met de symptomata der ziekte van lodewijk XV, en verhaalt zeer naauwkeurig, dat hij zijn' Biechtvader deed roepen, welke hem het heilig nachtmaal toediende; hij verzocht vervolgens om het laatste olijsel, 't welk hem gegeven werd, (even alsof andere Koningen dit niet gehad hadden) zonder een woord van den invloed der pompadour, van de du barry, of van 's Konings Serail, te reppen. ('t Is waar, dit laatste behoefde de jeugd niet te weten; maar men had haar toch, met een woord, het zinken der Monarchie door 's Vorsten schrikkelijke zedeloosheid moeten onder het oog brengen).

Dan, na zoo vele aanmerkingen, moeten wij toch ook het goede van het boekske niet geheel onvermeld laten.

[p. 120]

Het is beknopt, en vertoont de voornaamste gebeurtenissen van Frankrijk (niet derzelver oorzaken) in een kort bestek. Bij elk geslacht van Koningen is eene schets der zeden en gebruiken (niet in vragen en antwoorden) gevoegd, waarvan die der Carolingers ons het best bevallen heeft, en tamelijk naauwkeurig is; die der Capetingers had ten minste in twee of drie tijdperken moeten gesmaldeeld worden, daar de zeden sedert 987 tot 1793 zoo aanmerkelijk veranderd zijn. In één verflag moest hier te veel stof opeengedrongen worden.

Zonder de weidsche beloften des Vertalers, zouden wij ons korter bij dit werkje hebben opgehouden, 't welk noch het aantal der geschiedkundige geschriften, noch dat der leerboeken, met eene aanmerkelijke bijdrage verrijkt. Wij raden den Nederduitschen Lezer, die Frankrijks Geschiedenis beoefenen wil, zich liever met de Fransche taal gemeenzaam te maken, en dan het uitmuntend kort-begrip van hénault, of ook dat van millot, te gebruiken, zoo hij niet tot de uitvoeriger Geschiedwerken van d'anquetil, velly enz. wil overgaan. Dit werkje schijnt eene Eeuw te laat in de wereld gekomen, toen men in Frankrijk nog niet schrijven mogt, hetgeen thans, dank zij den Hemel! geoorloofd is, dat de godsvrucht eens Konings niet bestaat in het vervolgen van Joden of Medechristenen, of in het doen van geschenken aan de Kerk, en dat een Minister, die zijnen Vorst tot onverdraagzaamheid raadt, een pest is der Maatschappij.