Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1813

Eén éénig Schoolmeester onder duizend Kinderen in ééne School. Eene Bijdrage tot verbetering der Leerwijze en School-orde in de lagere Volks-scholen, door Joseph Lankaster. Naar de Hoogduitsche Vertaling van B.C.L. Natorp in het Nederduitsch overgebragt door Jan van Hulst, Laurens-zoon, Leeraar der Doopsgezinden te Norden. Te Haarlem, bij A. Loosjes, Pz. 1811. In gr. 8vo. 202 Bl. f 1-10-:

Op welke wijze kunnen de openbare scholen het meeste nut stichten? Hoedanig worden aldaar beschouwing en praktijk het best vereenigd? En welk is het beste middel om in eene talrijke schole de orde te bewaren? Op deze drie belangrijke vragen antwoordt de Heer lankaster in dezer voege: De leermeester, die zijn beroep en veel omvattenden pligt wel kent en behartigt, - want beide deze vereischten zijn onontbeerlijk, en hoe dikwerf mangelen zij nog in velen, zelfs onder hen, die den meesten naam hebben! - leere veel en doelmatig, met den minsten omslag en de grootste stilte, niet met

[p. 82]

of uit boeken, maar door voorbeeld, dat alle klassen, waarin de schole verdeeld is, altijd bezig houdt! En zie hier juist het raadsel opgelost, waarom nog vele scholieren zoo weinig voordeels trekken uit hun aanhoudend schoolgaan, omdat, zelfs in de beste scholen, nog zeer veel van dit albevattend antwoord ontbreekt. Neemt dan gij allen, die onderwijzers zijt der jeugd, eerwaardig door uwen stand en door uwe pligten, - zoo wel gij, die lagere en aanzienlijker klassen van scholieren van meerder of minder getal in het openbaar onderrigt, als gij, die huis-opvoeders en opvoedsters zijt van beiderlei geslacht, - neemt gij allen dit boek van lankaster in handen, beoefent het ernstig, brengt het nuttige daaruit over tot uwe plaats van onderwijs, en gij zult daarvan den rijksten zegen oogsten!

De zoo even genoemde zeer ervarene leermeester deelt ons in het hier boven aangekondigd werk een uitvoerig berigt mede van den aanleg zijner schole, welke bestemd is om 800 jongens en 200 meisjes, onder zijn hoofd-opzigt, te onderwijzen. Wij zullen hetzelve in korte stellingen overnemen.

De voorname grond, waarop de inrigting zijner schole berust, is de waarneming, dat de heerschende trek in het karakter der jeugd eene bijkans onweêrstaanbare zucht is tot werkzaamheid. Hij geeft aan dezen trek eene goede rigting, houdt alle scholieren altijd en aangenaam bezig met tijdbesparing, en werkt daardoor te gelijk op de vermeerdering van kennis en op het hart. - Zijne school is voor het leeren der letters, het spellen, lezen en schrijven, verdeeld in 8, en bij het cijferen in 12 klassen. Het een en ander wordt onderwezen in zand, op bordpapier en op leijen. Bij elke klasse is een opziener, uit de best gevorderde en verdienstelijkste leerlingen gekozen, die zorg draagt, dat de eene knaap den ander goed onderwijst. Men begint van het eenvoudige, gaat voort tot het zamengestelde, en eindigt met proeven uit het hoofd of voor de vuist. Langs dezen weg is niet één boek in gebruik; alles geschiedt door zinnelijke aanwijzing of voorbeeld. - Even eenvoudig is het bestuur zijner schole, als zijnde in handen van éénen algemeenen leeseoordeelaar en van de onderwijzers van elke klasse, die aan hem zijn ondergeschikt, en vindt zijnen steun in den naijver, opgewekt door openbare belooning, welke bestaat in het dragen van een lederen blad of

[p. 83]

zilveren eerpenning, die zijne verdienste omschrijft. - Ieder onderwijzer is voor de reinheid, orde en stilte in zijne klasse verantwoordelijk, en is voorzien van klaagkaartjes, die de overtreders blootstellen aan de schandstraf of van omhangen te worden met een bordpapier, waarop zijn misdrijf geschreven staat, of eene tinnen of papieren kroon op het hoofd te ontvangen, of wel van in de school te blijven en op zijne plaats met een hout om den hals te moeten blijven zitten. De morsigheid in het bijzonder wordt gestraft met eene afwassching voor het oog der geheele school. - De school-orde is allezins stipt. Zorgvuldig worden de namen der aan- en afwezigen opgeteekend, al wederom met tijdbesparing, daar ieder scholier van elke klasse door een afzonderlijk nommer wordt gekenmerkt, en deze nommers op ééne rij aan den muur geschreven staan. Ieder houdt zijne kleederen bij zich, en de lei, zijnde het éénige gereedschap, dat hij behoeft, hangt vóór zijne plaats. Het inkomen en uitgaan draagt zich even geregeld toe.

Deze is de inrigting, door den Heer lankaster voor zijne talrijke school daargesteld. Hij zelf heeft dit alles in het breede ontvouwd, en de toepassing daarvan opgemaakt op de gewone kinder-, meisjes- en armen-scholen, welke hier ter plaatse niet bij uittreksel kunnen medegedeeld, maar in het boek zelf moeten nagelezen worden, en waarin ieder gewis de aangenaamste voldoening van zijnen lust tot onderzoek zal vinden, door de menigvuldige voortreffelijke wenken, die overal voorkomen, vooral omtrent de nijverheids-scholen op het land, waarin de jongens tot arbeid en de meisjes tot huisselijke pligten moeten worden opgeleid.

Intusschen behoeft de Recensent den lezeren dezes boeks niet te erinneren, dat deszelfs voorname strekking tot Engeland bepaald is, en alzoo tot een land, alwaar, ondanks de meerdere zorg van afzonderlijke vrienden des menschdoms in de laatste vijfentwintig jaren, de volks-scholen nog zeer jammerlijk gesteld zijn, alwaar het burgerlijk bestuur zich of weinig, of welligt geheel niet, met de scholen bemoeit, en alwaar het niet zeldzaam is, de nutteloosheid, ja zelfs de schadelijkheid van het openbaar onderwijs der lagere volks-klassen door mannen van aanzien in het openbaar te hooren verdedigen. Bij zulk eenen toestand moest gewisselijk eene inrigting, als die

[p. 84]

van den Heer lankaster, en dus al wederom van een afzonderlijk persoon buiten eenige medewerking van het stedelijk bestuur van Londen, een ongemeen opzien baren, en bij ieder weldenkenden zoodanige goedkeuring en ondersteuning vinden, dat zij aan elken reiziger als eene van de merkwaardigheden der hoofdstad wordt aangewezen. Hoe geweldig nu zulk een jammerlijken toestand van het openbare schoolwezen moet afsteken bij dat van het allezins beschaafde Frankrijk; hoe zeer dit even zeer moet afsteken bij de Hollandsche Departementen, alwaar het schoolwezen niet slechts algemeen, maar op eenen zeer uitmuntenden voet is ingerigt, zoo veel te gereeder zal dan ook de opmerking van ieder lezer zijn, dat in dit boek honderde zaken voorkomen, welke reeds sedert een aantal jaren alhier in praktijk waren, en alzoo thans niet meer toepasselijk kunnen wezen. Van dien aard, bij voorbeeld, zijn de waarnemingen des Schrijvers omtrent het godsdienstig onderwijs, welke, wat het doel betreft, wel waar en goed zijn, maar in hare wijzigingen zoo veel onnoozels, ja, mogen wij het zeggen, zoo veel verkeerds behelzen, dat zij welligt door elke volksen dorps-, althans zeker door elke stads-school hier te lande, zeer verre worden overtroffen. Weiligt is ook het hoofdstuk der belooningen en straffen, en bepaaldelijk der laatste, aan zeer gewigtige tegenbedenkingen onderhevig. Dan, de Recensent prees dit werk geenszins aan als volmaakt in alle zijne deelen; maar hij beval het daarin als hoogst belangrijk, omdat hetzelve, bij het onderrigt van de grootste stilte in eene talrijke school, tevens de wijze aan de hand geeft, om dezelve altijd bezig te houden, zonder daartoe een aantal boeken te behoeven; welke manier van handelen, zoo uitlokkend voor eene gemakkelijker beschaving, nog aan zeer vele, zelfs nog aan de beste scholen ontbreekt.

Alzoo behoeft- de Recensent niets meer te zeggen ter aanprijzinge van een werk, dat geen uittreksel gedoogt, en dat ieder leermeester, die niet uit dwaze eigenliefde aan zijn eigen schoolstelsel gehecht blijft, zelf moet lezen en beoefenen. De vertaling is, voor zoo ver wij uit den goeden zamenhang oordeelen te mogen besluiten, zeer getrouw, en tevens vrij van onduitsche bewoordingen. Ook stijl en spelling zijn allezins naauwkeurig. Ofschoon de vertaling niet geschied zij naar het oorspronkelijk Engelsche, maar volgens de Hoogduitsche van den

[p. 85]

met roem bekenden Heer natorp, zal de Hollandsche lezer daarbij echter niet alleen niet verliezen, maar in tegendeel zeer veel winnen, naardien de Vertaler de belangrijke aanmerkingen van den laatstgenoemden omtrent dit werk heeft overgenomen, voor zoo ver zij hem toeschenen voor de behoeften van onzen bodem geschikt te wezen, met bijvoeging van enkele nieuwe; welke taak, gelijk uit de gansche voordragt blijkt, aan den kundigen Vertaler zeer wel mogt worden toevertrouwd.