Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1812

[p. 456]

De Redeneerkunde (kunst) op eene gemeenzame wijze voorgesteld, of Handboek voor zoodanige beminnaars der wetenschappen, welke (die) geene gelegenheid hebben om het onderwijs in de redeneerkunde (in hare beoefening) op de Hoogescholen te genieten. Uit het Hoogduitsch van Villaume, door H.W. de Roos. Te Amsterdam, bij Schalekamp en van de Grampel. 1810. In gr. 8vo. 282 Bl. f 2-10-:

Wat is Redeneerkunst (Logika)? De Heer villaume zegt: de kunst om regelmatig te denken. Volgens deze bepaling, zoude zij niet meer zijn, dan eene loutere kritiek: maar nu deze kritiek zelve, - naar welke regelen zal zij zich rigten? binnen welke grenzen zal zij zich bepalen, om niet meer, en echter dat alles te zijn, wat zij, volgens haren werkkring, kan en behoort te wezen? Geen wonder, dat van den Vader der Logika, aristoteles, tot op onzen tijd, zoo weinigen zijn geweest, die zich stiptelijk aan het voorschrift eener zuivere redeneerkunst gehouden, en zoo velen haar tot het gebied eener andere wetenschap hebben overgevoerd! Van hier de verschillende namen en verdeelingen. Hare stichter zelf gaf haar den naam van organon, ten einde daaronder te kunnen opnemen de algemeenste begrippen, met alle derzelver spitsvondige verdeelingen; en alle de latere beoefenaars dezer kunstwetenschap hebben zijn voetspoor min of meer gedrukt, waaruit zij, dan ook, niet slechts de orde en regelmaat van het denken in het afgetrokkene, of op zich zelve, heeft uitgemaakt, maar tevens in verband is gebragt met de bovennatuurkunde (metaphysica). met de zielkunde (psychologia), en met de kunst om zijne gedachten regelmatig voor te stellen en te overreden dialectica); van daar eindelijk, dat zij ook door anderen in natuurlijke of algemeen verstaan-

[p. 457]

bare (popularis), in kunstmatige of wetenschappelijke (artificialis vel scholastica), en in beschouwende (theoretica) of beoefenende (practica) is verdeeld, ja zelfs tot in den rang van beschouwende wijsgeerte (philosophia contemplativa) is verheven geworden. Aan den Wijsgeer van Koningsbergen komt de eer toe, dat hij ook deze wetenschap tot haar ware standpunt heeft gebragt, als bevattende de regelen voor het gebruik van verstand en reden, zoo als zij - niet onderwerpelijk, uit de zinnen en ervaring, - maar voorwerpeluk, of volgens beginselen van voren (a priori), behoort daargesteld te worden. De Heer villaume gaf, in vorige jaren, zijne practische Logick für junge Leute die nicht studiren wollen in het licht, en zulks werd met genoegen ontvangen als eene handleiding voor elken mensch, die gaarne zijne gedachten naar eene bepaalde orde wenscht te regelen: maar de Schrijver zelf, door het hoogere licht der zuivere wijsgeerte bestraald, begreep weldra, dat hij, wilde hij de vorderingen van zijnen tijd niet wederstreven, hare sorm zeer merkelijk moest veranderen. Hij gaf daarom, in den jare 1808, hetzelfde werk in eene andere gedaante, meer bepaald binnen die grenzen, waarin de gezuiverde wijsgeerte deze kunst wetenschap had omschreven; en het is alzoo deze laatste omgewerkte uitgave, welke, reeds in den jare 1810, in het Hollandsch vertaald en door ons hierboven is aangekondigd. Wij maken het ons ten pligt, onze Lezers met hetzelve een weinig nader bekend te maken.

Na eene Inleiding, ter ontvouwinge van dwaling en waarheid, van den aard der Logika, zoo als de Schrijver voorhad, dezelve, meer toepasselijk voor het gemeene leven, te behandelen, en van den aard van het denken zelf, is zijn werk verdeeld in twee hoofddeelen of boeken, waarvan het eerste de beschouwing en het andere de praktijk bevat. Het Iste boek verdeelt zich weder in twee deelen, waarvan het eerste handelt over de voorstellingen, het tweede over de verbinding der voor-

[p. 458]

stellingen tot eenheid. Ieder deel is wederom afgedeeld in hoofdstukken; handelende het 1ste over de verdeeling; het 2de over den oorsprong; het 3de over de kwantiteit; het 4de over de kwaliteit; het 5de over de relatiën, en het 6de over de modaliteit der voorstellingen: terwijl het tweede deel, 1ste afdeeling, handelt 1^o. over het oordeel in het algemeen; 2^o. over de kwantiteit; 3^o. over de kwaliteit (NB. verkeerdelijk is aan het hoofd van het 3de hoofdstuk, bladz. 131, kwantiteit, in plaatse van kwaliteit, gesteld); 4^o. over de relatie; 5^o. over de modaliteit der oordeelen, en 6^o. over de definitiën: de 2de afdeeling, in welke de besluiten voorkomen, behandelt 1^o. de besluiten in het algemeen; 2^o. de grondbeginselen der (van den) syllogismus; 3^o. de moden of wijzen van denzelven; 4^o. de kryptische of ingewikkelde; 5^o. de hypothetische of vooronderstellende; 6^o. de disjunctive of vaneenscheidende besluiten; 7^o. de sorites of kettingreden, en 8^o. de demonstratie of het betoog; en de 3de afdeeling, waarin over de onvolkomene bewijzen wordt gehandeld, behelst 1^o. het bewijs uit de analogie of overeenkomst; 2^o. uit de ondervinding; 3^o. uit de algemeene overeenstemming, en 4^o. uit het onderwijs en de getuigenis van anderen, of ook uit bypothese of vooronderstelling. Ook het IIde boek, behelzende de toepassing der Logika op de gewigtigste omstandigheden des levens en der kennisse, is in twee deelen onderscheiden, waarvan het 1ste handelt, 1^o. over raadgeven en raadnemen; 2^o. over de kennis der menschen, de beoordeeling van enkele handelingen, de waardering van het karakter, en de verwachtingen, welke men uit het karakter kan opmaken, en 3^o. over de zelfkennis, de waardeschatting van enkele daden en van den persoon, en de verwachting van onszelven; en het 2de de wijze opgeeft om de wetenschappen te beoefenen, als 1^o. de algemeene leerwijze; 2^o. die omtrent de wijsgeerte; 3^o. die omtrent de geschiedenis.

Uit het overzigt van dezen inhoud ontwaren onze Le-

[p. 459]

zers ligtelijk, dat de Heer villaume zich, in het eerste boek dezes werks, gerigt heeft naar de latere formen, voor de kunst-wetenschap der redenering, door de Kantiaansche school vastgesteld; terwijl het tweede boek eigenlijk tot de aesthetica, of wel tot de wijsgeerte in eenen wereldburgerlijken zin, behoort. Het werk zelf is zeer bruikbaar, en wij wenschen het alzoo gaarne in handen van jongelingen en ook ouderen van jaren, die voor zichzelven gronden van blijkbaarheid zoeken voor de aanneming van waarheden, welke hun, in onderscheidene vakken van bespiegeling, worden voorgedragen. In het hoofdstuk van de syllogismen zijn door den Schrijver niet opzettelijk behandeld die valsche formen, welke tot verkeerde gevolgtrekkingen leiden, en door de namen van drog besluit (paralogismus en sophisma), sprong, voorondersteld bewijs (petitio principii) en cirkel worden aangeduid; gelijk ook van de ontbindende (analytische) en verbindende (synthetische) methode, in de voordragt der bewijzen, geen gewag is gemaakt. Deze kleine nalatigheden had de Vertaler, ligtelijk, bij wijze van aanteekening, kunnen aanvullen, en daardoor zijne verdienste omtrent de overzetting vermeerderd. Ook een aantal woorden, zoo als kwantiteit, kwaliteit, relatie, modaliteit, praedikaat, object, subject, desinitie, affirmatief, negatief enz., had Recensent gaarne gezien, dat door den Vertaler in goed Hollandsch waren overgebragt. Zij zijn, 't is waar, kunstbewoordingen, en dikwerf moeijelijk te verduitschen; doch de rijkheid der Hollandsche tale behoeft, ook in dit vak, voor geene armoede te duchten, en zij, die geen Latijn kennen, vinden zich doorgaans bezwaard door het gebruik van woorden, wier ware beteekenis hun vreemd is. Voor het overige, meenen wij, heeft de Overzetter alle naauwkeurigheid in de uitvoering zijner taak in acht genomen. Het werk zelf laat, uit zijnen eigen aard, geene meerdere uitvoerigheid toe in de ontvouwing: hij, die verlangt, zuiver te leeren oordeelen, en geene gelegenheid heest, om zich

[p. 460]

leerboeken in dit vak aan te schaffen, die in den gestrengsten zin logisch, doch in vreemde talen geschreven zijn, moet dit boek zelf in handen nemen.