Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1812

Geständnisse, seine Predigten und seine Bildung zum Prediger betreffend, in Briefen an einen Freund, von Dr. Frans Volkmar Reinhard. Sulzbach. 1810. kl. 8vo. pp. 184.

Geen Prediker misschien heeft zich in onzen tijd zoo beroemd gemaakt als reinhard. De opmerking alleen, dat hij sedert vele jaren geene Leerrede gehouden heeft, die niet is uitgegeven, dat derzelver aantal reeds dertig banden beloopt, en dat hij nog steeds aanmoediging vindt om dit werk voort te zetten, is hier welligt beslissend. Ook onder de onzen is hij overbekend; een aantal zijner Leerredenen zijn vertaald, en het ontbreekt dezelven doorgaans noch aan lezers, noch aan bewonderaars, noch aan navolgers. Zoo merkwaardig een man in het vak der kanselwelsprekendheid verdient, buiten tegenspraak, dubbel, gekend te worden door ieder beoefenaar en liefhebber van hetzelfde vak. Een berigt van den man zelven, zijne vorming tot het gewijde ambt, gelijk ook zijne voortbrengsels naar derzelver oorsprong en eigen aard, betreffende, moet vele en gretige lezers vinden. Het is dan ook, gelijk wij vernemen, reeds ter vertaling aangekondigd. En wij voor ons gelooven niet,

[p. 440]

dat men zich in zijne verwachting omtrent de waarde en het belang van dit boekske zal bedrogen vinden. Met een enkel woord slechts willen wij van den inhoud spreken, niet twijfelende of het stukje zelf zal welhaast in al de handen zijn, die zich met deze soort van geschriften gewoon zijn te bemoeijen.

De eerste brief is natuurlijk eene soort van inleiding. Vanwaar kon deze geschikter ontleend worden, dan van het groot aantal Leerredenen zelf, door reinhard in het licht gegeven? De brief vermeldt dus de redenen van deze uitgaaf, hoofdzakelijk daarin gelegen, dat men er zelfs eene soort van kostwinning van begon te maken, om dezelve na te schrijven en naar overal te verzenden; hetgeen echter niet kon gebeuren, zonder dat ze deerlijk ontsteld raakten. Voorts leeren wij des mans geboorte, zijn eerste onderwijs, zijne verdere vorming, zijnen afwisselenden werkkring, en daarbij geheel van zelve zijnen gelukkigen aanleg, zijne uitstekende vlijt, en zijn vurig streven naar waarheid, kennen. Het is ons altijd voorgekomen, dat, zoo niet de beste, althans de oorspronkelijkste geesten doorgaans zichzelven vormden, den gewonen weg niet betraden, en slechts na het doorworstelen van veelvuldige moeijelijkheden tot de bereikte hoogte kwamen. In reinhard vindt dit denkbeeld velerlei bevestiging. Naauwelijks had hij het onderwijs van zijnen waardigen vader, te gelijk met het ouderlijk huis, tegen het verblijf op een Gymnasium verwisseld, of hij verloor voor altijd den raad en het geleide van den bekwamen man. Naauwelijks werd het tijd, om zich meer bijzonder tot de godgeleerdheid, het doel zijner wenschen, te bepalen, of de staat zijner gezondheid verbood hem, op de bereiking van dit doel eenig vertrouwen te stellen. Naauwelijks was deze zwarigheid in zoo verre overwonnen, dat hij nu meende in zijne vaderlandsche oorden eene plaats als Predikant te zoeken, of men bewoog hem, liever zijne fortuin aan de Universiteit te beproeven, en hij werd eerst akademisch

[p. 441]

Leeraar, daarna buitengewoon en vervolgens gewoon Hoogleeraar; en waren zijne voorlezingen voor het minste gedeelte van godgeleerden, bijna geheel niet van pastoralen inhoud, welke laatste wetenschap hij, slechts eene zeer enkele keer eene leerrede houdende, door beoefening even weinig leerde. Zijne eigenlike, althans hoofdzakelijke en onafgebrokene, studie was daarentegen die der oude Grieksche en Romeinsche Schrijvers, wier verstandige, smakelijke en leerzame behandeling hij reeds van zijnen vader, en daarna van eenen vaderlijken vriend, geleerd had. Cicero was langen tijd zijn uitverkoren lieveling; doch deszelfs zwier moest welhaast wijken voor de eenvoudige kracht van demosthenes. In later tijd viel hij niet minder met de geheele borst op de wijsgeerte, welker slingerpaden te doorwandelen, welker diepten te peilen, welker twijfelingen, bevredigend voor hemzelven, op te lossen, eene zoo moeijelijke als - voor het teedere geweten des jeugdigen Hoogleeraars - bijna martelende taak was. Ziedaar zijne hoofdzakelijke voorbereiding tot het predikambt, dat hij vervolgens, eerst vereenigd met zijn akademisch Leeraarschap, en daarna alleen, bekleedde. Zijne vlijt vergunde hem wel, daarbij de godgeleerde wetenschappen, en vooral de beoefening van den Bijbel, niet te verwaarloozen. Dan, zijne predikkunst puttede hij zeer zeker uit de bovengenoemde studiën. Van dezelven ontleent deze de eenvoudigheid, de orde, den rijkdom van vinding en gedachten; schoon ook het vroege voorbeeld van zijnen vader moge hebben medegewerkt tot die strikte regelmatigheid en dat onopgesierde, welke, naar 's mans eigen bekentenis, bij hem wel eens gevaar loopen van in stijf- en dorheid te ontaarden.

Over het geheel geeft de beroemde man eene rekenschap van zijn bestaan en werken, van zijne deugden en gebreken, als Kanselredenaar, die zeer gemakkelijk is na te gaan. Verscheidene brieven zijn keurige aanleidingen tot prediken, en vooral tot verstandig aanwenden van eenen

[p. 442]

tekst. Slechts wordt hier te lande meestal nutteloos, wat hij, met zoo veel blijk van vindingrijk vernuft, zegt ten aanzien van het menigerlei gebruik, van eenen en denzelfden tekst te maken; daar alleen de Lutherschen aan vaste teksten zoo verbonden zijn, dat deze ongelukkige kunst behoeft in het werk gesteld te worden. En hierentegen verliezen wij eene bekentenis en waarschuwing tegen verkeerde navolging, die eenen Duitscher niet zoo ligt kon invallen, maar die niettemin in ons oog van veel belang is. Met geen woord spreekt reinhard van het beijna volslagen gebrek aan Bijbelverklaring in zijne Leerredenen. Doch, hoe kon deze, en vooral de volkomene aanwending van den tekst, die reinhard echter toont zeer wel te kennen, met het genoemde afzagen en uitputten van een enkel Evangeliewoord vereenigd worden?

Het is ons onmogelijk, meer in bijzonderheden te gaan. Aan zijne bekende gehechtheid aan de leer der Kerke wijdt hij mede eenen brief. Wij willen geen aanhangsel op de twistschriften, hiertoe betrekkelijk, leveren. Alleen komt het ons toch voor, dat er bij hem, gelijk meestal, wel een weinig wind onder deze gestrenge aanhankelijkheid aan de uitspraken der zestiende eeuwe loopt. En dat men volstrekt rationalist of supernaturalist moet zijn, dat of de rede of de openbaring het hoogst gezag moet voeren, is waar - in gevalle de twist volstrekt niet bij te leggen, beider uitspraak met zekerheid bekend, en vooral - gelijk doorgaans - de rede slechts niet voor, maar even min volstrekt tegen de aangegeven leer der openbaring is. Het is waar, dat wij niet alles doorzien, somtijds zelfs verre miszien. Doch, een Godsdienst, in welken de rede geheel geene stem zou hebben, kan slechts den dweeper, die op een duister gevoel afgaat, welkom zijn. Hij, in tegendeel, die zijne overtuiging op geschiedenis en redenering tevens grondt, zou zich door deszelfs omhelzing tegenspreken. Geene ge-

[p. 443]

schiedenis zou in ons oog geloof verdienen, die verstand en hart voor het hoofd sprong.

Doch, eindigen wij met de herhaalde betuiging van het genoegen, welk ons dit welgeschreven werkje heeft verschaft. Moge het zoo veel nut als zedelijk vermaak stichten!