Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1812

[p. 413]

Αριστοτελους μηχανικὰ πςοβλήματα: Aristotelis Quaestiones Mechanicae. Recensuit et illustravit Joannes Petrus van Cappelle. Dat is: De Werktuigkundige Vraagstukken van Aristeteles, uitgegeven en met aanmerkingen opgehelderd door J.P. van Cappelle. Te Amsterdam, bij P. den Hengst en Zoon. 1812. In gr. 8vo. Behalve de Opdragt, Voorrede, en vier uitslaande Platen, 288 bladz. f 4-:-:

In wederwil van de ontzettende vorderingen, welke de wis- en werktuigkunde in de jongstverloopen eeuwen gemaakt heeft, behooren ons de schriften der ouden over deze onderwerpen gewigtig te blijven. Dit is eene waarheid, welke door niemand in twijfel getrokken zal worden, die ook de geschiedenis eener wetenschap voor de wetenschap zelve van belang acht, en daarin hare wording, voortgang en volmaking weet na te gaan: doch met dit al zijn er weinigen, die zich nog met de Grieksche wiskunstenaars ophouden. Hoe veel hij nogtans verliest, die, hen geheel veronachtzamende, aan de synthetische leiding der gedachten, die hun eigen was, vreemd wordt, behoeft door ons noch betoogd noch aangevoerd te worden, en is reeds te meermalen door bevoegde oordeelaars opgemerkt. Met genoegen, derhalve, kondigen wij hier eene nette uitgave aan van de werktuigkundige Verhandeling van Aristoteles, onder den naam van Quaestiones Mechanicae bekend, die in alle opzigten de aandacht der Geleerden verdient.

De Heer j.p. van cappelle, die, waardig leerling der Hoogleeraren van swinden en van lennep, (aan wie hij zijnen arbeid met eene wel- en warmgeschrevene Opdragt heeft toegewijd) eene grondige wiskunst met eene bloeijende letterkunde vereenigt, merkt wel te regt in zijne Voorrede op, dat, hoe groot ook de roem der oude werktuigkunde geweest moge zijn,

[p. 414]

die werktuigkunde zelve ons echter zeer weinig bekend is, hetgeen mede in grooten deele is toe te schrijven aan den slechten toestand der wiskundige schriften, die er van hun overig zijn, als welke veelal de verbeterende hand der oordeelkunde tot dus verre ontberen, of immers niet genoegzaam gezuiverd en tot herstel van de ware lezing gebragt zijn. Hoe zeer dit in het algemeen waar zij, weet ieder, die zich aan dit vak van wetenschap gelegen laat zijn; en men mag er bijvoegen, hoe dikwijls heeft niet de zoogenaamde verbetering den tekst slechts verduisterd, en de wonden, die tijd en onachtzaamheid van afschrijveren daarin veroorzaakten, ongeneeslijk gemaakt! Zeker het is de zaak van zeer weinigen, aan zoodanige schriften de hand te leggen; doch onder die weinigen mogen wij den bekwamen cappelle noemen en onderscheiden.

Hij geeft hier het Grieksch oorspronkelijke van den Wijsgeer, zoo uit de verschillende uitgaven, als uit drie voorname Handschriften, (t.w. een uit de Leydsche, en twee uit de Keizerlijke boekerij te Parijs) zorgvuldig hersteld en gezuiverd. Hij voegt er eene zeer getrouwe Latijnsche vertaling bij, waarin hij die van Leonicenus verbeterd heeft; teekent voorts onder den tekst de verschillende lezingen met netheid en naauwkeurigheid aan, en laat er vervolgens zijne aanmerkingen op volgen, die, met eene kleine doch fraaije letter gedrukt, meer dan de helft van het boekdeeltje beslaan; waar achter een bladwijzer der hoofdzakelijk mechanische en mathematische kunstwoorden en uitdrukkingen, die in deze aanmerkingen verklaard worden, en eene lijst der schrijveren, die er in toegelicht en deels ook verbeterd zijn.

Wij vinden in de geheele behandeling van dit werkje, niet slechts den arbeidzamen, geleerden en naauwkeurigen denker, maar inzonderheid ook den Kriticus en Filoloog, wiens gissingen niet blootelijk den bedorven tekst hier en daar op de gelukkigste wijze herstellen, maar die somwijlen ook dichters en andere schrijvers der oudheid op

[p. 415]

eene leerzame wijze toelicht en verklaart. Trouwens, hoe veel er, tot het regt verstand van de ouden, afhangt van eene juiste kennis en duidelijk denkbeeld van den staat hunner werktuigkunde, is door zichzelven blijkbaar, daar, ook buiten het gewag maken van eigenlijke werktuigen, zelfs bij de dichters t' elken oogenblik toespelingen voorkomen, die uit de eenvoudiger of meer zamengestelde gereedschappen, bij hen gebruikelijk, genomen zijn, en op de eigenschappen dier werktuigen, hun gebruik en bewegingen, steunen.

Met bijzonder genoegen zouden wij bij deze en gene punten verwijlen, zoo de aard van ons werk dit toeliet: en welligt kozen wij daartoe de aanmerking over den Unster met beweegbaar steunpunt, welke genoegzaam alle uitgevers bij Aristoteles met den Romeinschen verward hebben, hetgeen des Wijsgeers redenering volstrekt onverstaanbaar deed worden. Men weet, dat de eerstgemelde Wage bij de hedendaagschen met den naam van statera Danica bekend is; doch men had dus verre niet opgemerkt, dat zij bij de ouden bekend of gebruikt was. De Heer van cappelle bewijst dit in deze plaats volkomen, geeft er de theorie kortelijk van op, en verklaart hieruit de Grieksche benaming van ἡμιζύγιον op eene geestige en niet geheel onaannemelijke wijze.

Dan, wij hebben genoeg gezegd, om dit werk den geleerden, den wijsgeeren en wiskundigen aan te bevelen. Wij wenschen den Heer van cappelle lust en gelegenheid om in dit vak voort te gaan, en de tegenwoordige eeuw meer en meer met de schriften der ouden, in de wiskundige vakken overgebleven, bekend te maken; immers voor zoo verre de hem sedert opgedragen post, van Praeceptor der Latijnsche scholen binnen deze stad, hem, bij vervolg, daar den tijd toe zal overlaten.