Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1812

Nieuwe Verhandelingen van het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen. IIde Deel, 3de Stuk. Te Middelburg, bij S. van Benthem. (Behelzende: Dissertation sur Apollonius de Tyane, par George Samuel de Chaufepié, Pasteur de l'Eglise Wallonne à Delft; sous l'épigraphe: La folie de Dieu est plus sage que les hommes. In gr. 8vo. Bl. 163-217. f 1-10-:

Te meermalen is de vermaarde wijsgeer en, zoo 't heette, wonderdoener apollonius van Tyane, een tijdgenoot der eerste Apostelen, met dezen, en zelfs met onzen Zaligmaker, in éénen rang gesteld. Reeds zijn levensbeschrijver philostratus schijnt van ter zijde dit bedoeld te hebben; hiërokles had dit zekerlijk ten oogmerk, en onder de lateren heeft vooral de beruchte blount alles in het werk gesteld, om door deze tegenoverstelling het gezag der Evangeliën te verzwakken. Met regt heeft daarom het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, 't welk op eene den echten Nederlander waardige wijze godsdienstige kennis door wetenschappelijk onderzoek poogt te staven, een onzijdig verslag nopens den zonderlingen wonderman van Tyane ter prijsstoffe uitgeschreven. Den gouden eerprijs op deze vraag behaalden de beide Franekersche Hoogleeraren tydeman en lotze; de zilveren werd den Predikant bij de Walsche Gemeente te Delft, g.s. dechaufepié, toegewezen, wiens voor ons liggende korte, doch zakelijke Verhandeling, in vloeijend, en zelfs veelal sierlijk Fransch geschreven, wij aan onze Lezers kortelijk zullen doen kennen.

[p. 410]

De Schrijver begint, na eene gepaste inleiding over de vereenigde werking van ongeloof en bijgeloof ter ondermijning van het zuivere Christendom, vooral in deszelfs eerste eeuwen, met eene korte opgave der bronnen, waaruit wij de geschiedenis van apollonius putten moeten. Ten slotte berust dezelve alleen op de getuigenis van flavius philostratus, eenen Sophist uit het begin der derde eeuw, die dus eene eeuw na het waarschijnlijke tijdstip van den dood van apollonius leesde, en zijne geschiedenis op aanzoek van julia domna, vrouw van Keizer severus, en moeder van caracalla, vervaardigde. Men bedenke nu, dat deze julia eene groote vriendin der Theurgische wijsgeerte van dien tijd, en van derzelver beoesenaars was; dat philostratus met ongemeen veel zelfbehagen overal zijne geleerdheid ten toon spreidt, en zoo wel als damis, leerling van apollonius, van wien hij zijne berigten zegt te hebben overgenomen, gansch niet vrij is van bijgeloof en ligtgeloovigheid; dat niet één der tijdgenooten van apollonius, of der wijsgeerige schrijvers uit de eeuw van trajanus, gewag maakt van dezen zoogenaamden wonderdoener, schoon hij bijna de geheele toen bekende wereld had rondgereisd; - en vergelijke dan daarmede de getuigenis der Evangelisten en Apostelen, die zich beroepen op hetgeen zij gezien en ghoord hebben; die, zonder de minste kunst, in eene voor Grieksche ooren bijna barbaarsche taal, hunne eigene gebreken, en langdurig twijfelen aan het groote wonder, 't welk de spil hunner geschiedenis is, met de uiterste naïviteit verhalen; en eindelijk de getuigenis van geslagene vijanden, wat meer is, van diepe verachters, (tacitus, plinius, de Talmud) die ten deele tijdgenooten waren: zoo behoeft men niet lang te vragen, aan welke zijde de stempel der waarheid is.

Na dus de Geschiedschrijvers van apollonius te hebben nagegaan, bepaalt de Heer de chaufepié zich tot den wijsgeer van Tyane zelven. Met eene loffe-

[p. 411]

lijke onpartijdigheid erkent hij gereedelijk 'smans deugden met eusebius en augustinus, (wiens getuigenis, naar ons oordeel, te meer gewigt heeft, daar men weet, hoe gereed deze Kerkvader was, om alle Heidenen als verfoeisels ten eeuwigen vure te doemen) en spreekt hem vrij van de beschuldiging van tooverij, (eene beschuldiging, die toch in onze tijden wel van zelve vervalt;) doch meent te mogen vaststellen, dat eene onverzadelijke eerzucht, gepaard met een' geest van onderneming, groote talenten, en geluk, hem in het Romeinsche rijk bij velen, en zelfs bij Keizers, eene hooge mate van achting verworven hebben.

Ten slotte brengt de Heer de chaufepié nog eenige bedenkingen ten behoeve van het Christendom te berde, die uit het leven van deszelfs voorgewenden mededinger zijn op te zamelen. Hier komt het reeds aangemerkte groote verschil tusschen blijkbare zucht tot vertooning en schittering, en gulhartige opregtheid; - de onloochenbare trekken van gelijkvormigheid tusschen sommige daden van christus en apollonius, die te sprekend zijn, om niet door den lateren schrijver met opzet te zijn nagevolgd; - de armoede aan hulpmiddelen ten behoeve van het Heidendom, 't welk tot zulke kunstgrepen de toevlugt moest nemen, - en eindelijk de ijdelheid van alle deze menschelijke pogingen, en de val der Godenleere, schoon door Keizers, wijsgeeren en welsprekende Sophisten verdedigd, in aanmerking; terwijl het Christendom, schoon door weinige menschen uit de arbeidzame klasse, zonder eenigen steun of aanzien, het eerst verkondigd, over de vijandschap der nero's, severussen en diocletianen, gelijk over de behendigheid der apolloniussen, de welsprekendheid der philostratussen, en de vereenigde sophismen en vervolgingen der hiëroklessen, heeft gezegepraald.

Wij meenen bij deze vergelijking nog de volgende aanmerking te mogen voegen, die eigenlijk reeds door fleetwood gemaakt is, en waaraan de kundige Schrij-

[p. 412]

ver dezer Verhandelinge, onzes inziens, te weinig waarde hecht. Apollonius kan eigenlijk met jezus christus niet vergeleken worden. De wonderen, die gene deed, waren doelloos, of ten minste niet in overeenstemming met eenig groot en verheven plan, der kortstondige opschorting der Natuurwetten door de Godheid waardig. Men kent het verhevene doel van die van jezus. Dan, de mogelijkheid der wonderen ondersteld zijnde, (en ontkent men dezelve geheel, zoo kan de Pythagerische Thaumaturg toch niet als getuige tegen den Stichter van onzen Godsdienst optreden) zoo moet de vraag, waartoe? altijd de eerste zijn. Het doel van apollonius was gewis niet de staving van den Heidenschen Afgodsdienst, (schoon philostratus en anderen tot dat einde naderhand van zijne daden gebruik maakten;) immers in de eeuw van nero en vespasiaan leed de Grieksche Godenleer nog weinig afbreuk van het Christendom, en apollonius was althans geen Apostel eener valsche leer, gelijk de Heer de chaufepié hem noemt, ten zij men den Abt paris, swedenborg en cagliostro ook zoo gelieve te noemen. De wonderkracht ware dus noodeloos aan hem verspild geweest; en deze bedenking allen zou voor nadenkenden genoeg zijn, om het Christendom boven alle nadeelige vergelijkingen met dezen of andere behendige zoogenaamde wonderwerkers te verheffen.

Buiten deze, naar het ons toeschijnt wezenlijke, aanmerking vinden wij dit werkje, hoe beknopt ook, zeer grondig bewerkt, en wenschen van harte, dat hetzelve, met de bekroonde eerste Verhandeling, veel moge bijdragen, om de vooroordeelen weg te nemen, die nog bij sommigen uit de afgesletene tegenwerping: ‘dat ieder Godsdienst zijne wonderen en wonderdoeners heeft,’ mogten ontstaan.