Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1812

Joannis Rudolphi van Eerde, Oratio etc. Dat is: Redevoering, over de verheven waarde en voortreffelijkheid, welke de Geschiedenis, vooral de Algemeene, door toedoen der nieuwere Schrijvers bereikt heeft; op den 15 van Zomermaand 1808 te Groningen uitgesproken, bij de huldiging tot gewoon Hoogleeraar, zoo der Algemeene als Vaderlandsche Geschiedenis, en der Romeinsche Oudheden. Te Groningen, bij D. Spoormaker. In 4to. 55 Bladz.

Terwijl de titel dezer Redevoeringe het jaargetal harer uitgave niet meldt, en sedert zij werd uitgesproken nu meer dan drie volle jaren verstreken zijn, meenen wij tot eigen verontschuldiging te moeten aanmerken, dat zij eerst onlangs in het licht verschenen is.

Door het verlies van den Hoogleeraar h. bosscha,

[p. 202]

naar Amsterdam verplaatst, leed gewis de Groninger Hoogeschole groot nadeel, 't welk zij door de keuze van den geleerden van eerde hoopt vergoed te zien. Als opvolger van zoo vermaarden voorganger, en van den grijzen ruardi, in gezegenden ouderdom nog rustende van zijn letterwerk, gevoelde eigenaardig de Redenaar zich ontroerd bij het aanvaarden van zijn beroep, en legt hij eene nederigheid aan den dag, hem vereerende.

Na zulken aanloop tot zijn onderwerp toetredende, wil hij geenszins verstaan worden, als zocht hij den lof der beste oudere Historieschrijvers beneden dien der lateren te stellen. Hij doet daarentegen aan dezen, hunne uitnemende bekwaamheden en meesterlijken schrijfstijl, alle regt bejegenen; ja beschouwt hen als de voorbeelden, naar welken zich de hedendaagschen behooren te vormen, willen zij aanspraak maken op uitmuntendheid. Alleen merkt hij aan, dat polybius, en na hem diodorus siculus, wegens de toenmalige uitgebreidheid van het Romeinsch gebied, eenigzins begonnen zijn eene Algemeene Geschiedenis voor het eerst op te stellen. Hierna sprekende van de verdiensten van den lateren tijd, kent hij met regt de eerste plaatse toe aan den beroemden jozef scaliger en izaak casaubon, mannen van de uitgebreidste geleerdheid, gezond oordeel en wijsgeerig vernuft, die de Geschiedenis bij uitstek hebben toegelicht door waar en valsch te schiften, en de verhaalde zaken tijdrekenkundig te toetsen. Na dezen maakt hij ook met lof gewag van den vermaarden Appingadamschen letterheld jakob perizonius, als die, benevens anderen, op het voorbeeld dier groote vraagbaken heest voortgewerkt. Hoezeer wij hier geene naamlijst van den Redenaar verwachten of verlangen mogten, bevreemdde het ons toch, dat de schrandere en wel ervaren denis petau, aan welken de Geschiedenis zoo veel te danken heeft, niet door van eerde is aangehaald, en gerangschikt onder de eerste en meest arbeidzame Tijdrekenkundigen. Dan, laat ons vervolgen. De verdeeling der Wereldgeschiedenis

[p. 203]

in IV Monarchijen, waartoe Daniëls voorzegging aanleiding gaf, heeft almede groot nut aangebragt, maar veroorzaakte tevens, dat de geschiedenis van andere minder bekende volkeren te zeer verwaarloosd is. Maar vooral begon men in dit vak met reuzenschreden te vorderen, nadat men de penningen, opschriften, en gedenkstukken van den alouden tijd, met vlijt onderzocht en raadpleegde, op het voetspoor der Benedictijner orde; ja ook de oude Aardrijkskunde, waarin zoo veel verwarring en duisternis heerschte, in klaarderen dag stelde, en met toepassing op ieder tijdvak ontwikkelde. Alle deze middelen werkten mede, om het geloof der oude Schrijveren, en het gezag der historische gedenkstukken, met de grootste juistheid te kunnen wegen en bepalen.

Voorts tot bijzonderheden komende, toont de Redenaar aan: van welken dienst bereids de beoefening der Oostersche letterkunde geweest zij, en wat van dezelve nog te hopen valt, om ons met de geschiedenis der Aziatische volkeren nader bekend te maken; hoe veel lichts over die der Kruistogten door den Benedictijner bertherau verspreid is, en hoezeer, behalve de Algemeene, ook de Vaderlandsche Historie der Europische volkeren van verdichtselen en fabelachtige overleveringen gezuiverd zij; erkennende hij te dezen den nuttigen arbeid van den Vrieschen ubbo emmius. Dus gaderde men meerdere bouwstoffe voor de Wereldgeschiedenis, dan immer den Ouden gebeuren mogt. Van hier werd in Engeland en elders door de geleerden een volkomener zamenstel van de lotgevallen der volkeren vervaardigd; en leide men zich, inzonderheid het eerst in Frankrijk, daarop toe, om de oorzaken, bedoelingen en gevolgen der verhaalde gebeurtenissen op te helderen en wijsgeerig te verklaren uit plaatselijke wetten, volkszeden, koophandel en toestand van bestuur, van kunsten en wetenschappen, en wat voorts van invloed zijn konde op den bloei en ondergang van staten. Ja te dezen, mag men zeggen, overtroffen de nieuweren zeer verre de aloude Geschiedschrijvers.

[p. 204]

Dus begon men nu wegens het geluk en ongeluk der natiën te oordeelen naar derzelver staatsgesteltenis, wetten, koophandel, rijkdommen en huishouding: zoodat men omtrent velen, wier krijgsdapperheid, burgerlijke deugd en beleid voormaals hoog geroemd werden, ter zake van derzelver wreedheid en mishandeling van overwonnen landen, een minder gunstig vonnis leerde vellen, ja vooral den gezegenden invloed des koophandels ontwaarde tot den bloei der natiën en uitbreiding van kunsten en beschaving. Maar inzonderheid hebben de handel en de reizen, op hoog gezag ondernomen naar afgelegen oorden en gewesten der aarde, het hunne toegebragt, om, in lateren tijd, de kennis van der volkeren gewoonten en zeden, met één woord de geschiedenis der menschheid, derwijze te vermeerderen, dat al de voorraad, door de Ouden te dezen opgelegd, daarbij niet te vergelijken valt. - Gaarne zouden wij den Redenaar eveneens volgen in zijne voordragt en betoog van het nut der Geschiedenis voor het gemeene leven, voor de Godgeleerdheid, Staatkunde, Regtsgeleerdheid en andere takken van wetenschap, voor de Volkeren over het geheel, en derzelver hooge Bestuurders meer bijzonder. Maar wij hebben ons welligt met een boeksken van zoo kleenen omvang, naar het gevoelen van eenige Lezers, reeds te lang opgehouden; en, schoon wij ook het aanbelang dezer Redevoeringe, die den Hoogleeraar vereert, en volledig bewijs zijner bekwaamheid aan den dag legt, konden aanvoeren voor onze wijdloopigheid, ons bestek zelve gebiedt ons, met deze vereerende getuigenis ons verslag te sluiten.