Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1812

Verhandeling van J.C. Schwab, over den Eed; uitgegeven door het Stolpiaansch Legaat.

(Vervolg.)

Beter, dan het werk des Hoogleeraars, geviel ons, ten aanzien van minderen vooringenomenheid met de betwistbare beginselen der Kantiaansche schole, de Verhandeling van den Wurtembergschen Geleerde j.c. schwab, schoon zij in andere opzigten, als nieuwigheid van leere, en uitvoerigheid van bearbeiding, voor de bekroonde hebbe onder te doen: ‘Den Eed’ omschrijft hij ‘als eene verzekering, vergezeld gaande met de aanroeping van God.’ Hij breidt dit denkbeeld verder uit, tot eene levendige voorstelling van het Opperwezen en diens volmaaktheden, met woorden of teekenen uitgedrukt. Niets onwaardigs, bijgeloovigs, Godonteerends, strijdigs met de menschelijke vrijheid, of nadeeligs voor de zamenleving, toont hij aan dat er te vinden is in gezegde plegtige verrigting. God als getuige aan te roepen, stoot hem niet, mits men niet aan de letter hange, of daarin meer zoeke dan de herinnering aan deszelfs Alomtegenwoordigheid en Alwetendheid onder het afleggen der verzekeringe. Het denkbeeld der inroeping van Gods wrake bij meineed keurt hij, schoon in zachtere bewoordingen dan de Heer meister, even zeer af, althans in den zin eener uitdaging, minder in dien van levendige voorstelling der Goddelijke Regtvaardigheid. Ook bij hem is de Eed een zeer geschikt middel in regtszaken

[p. 158]

tot wering van leugen en ontrouw. Vervolgens treedt onze Schrijver met de grootste naauwkeurigheid en klem van redenen toe ter ontzenuwing der tegenwerpingen van kant; ja bewijst, dat de grond van deszelfs dwaling en wanbegrip omtrent den Eed te zoeken is in de hoofdstellingen van deszelfs bespiegelende wijsgeerte, die aan de voorwerpen des verstands geen wezenlijk, en van onze voorstelling onafhankelijk, bestaan toekent, maar dezelve loutere denkbeelden acht te zijn, die wij verzelfstandigen en tot wezens maken. Dit geldt dan ook omtrent God, eene soort van onding, of wezen onzer rede, waarbij het dus ongerijmd en louter bijgeloof is te zweren, aan hettelve volmaaktheden toe te kennen, en daarvan straffe te duchten. Alleen wanneer gij aan dit denkbeeld der hoogste volmaaktheid, naar 's wijsgeers zedelijk bewijs, een dadelijk aanwezen toeëigent, dan eerst wordt het een beginsel van gedrag. Bij anderen heeft het geen dadelijk bestaan, en kan dus, volgens kant en meister, van de zoodanigen niemand daarbij zweren; hoewel, naar het begrip des laatstgenoemden, ook de Atheist behoore te zweemen naar die denkbeeldige volmaaktheid, en alzoo op zedelijke gronden de waarheid kan staven door eenige meest plegtige voorstellingen zijner dure verpligtingen.

Schwab, daarentegen, doet de kracht en betamelijkheid van den Eed gevoelen voor allen, die God voor een werltelijk en bij uitnemendheid bestaand wezen, en de oorzaak aller dingen, erkennen; en leidt hem deze aanmerking tot het onderzoek, of een Atheist behoore te zweren, dan wel zijn ongeloof aan den dag te leggen? waarop het antwoord valt, dat deze eene maatschappij moet vaarwel zeggen, in welke hij ter goeder trouwe niet kan blijven leven; en dat hij, desniettemin in haar midden zich onthoudende, bij oproeping tot den Eed alleen zijnen tweestrijd zichzelven te wijten heeft, en voor zich te beoordeelen, wat hem te doen sta in gezegden neteligen toestand.

[p. 159]

Daarna lost de Schrijver eene andere meer zijdelingsche tegenbedenking van kant tegen den Eed op, die beweert, ‘dat de levendige voorstelling en overtuiging van Gods aanwezen zich niet laat huwen met de vrijheid der menschen, en drangredenen, van zulke voorstelling ontleend, voor de zuiverheid van zedelijke beweeggronden nadeelig zouden zijn.’ Maar men hebbe te onderscheiden tusschen eene slaafsche en kinderlijke vreeze, en drangredenen, die van buiten inkomen, niet te verwarren met zoodanige, als van zedelijken aard zijn. Voorts, hoewel er is onder de beweeggronden der menschelijke daden, die minder of meerder lof verdienen, zijn deze nogtans alleen kwaad of ook onzuiver te achten, die tegen de wet der zeden geheel of ten deele inloopen; terwijl voorts de strengheid der Kantiaansche leere, allen invloed van bijkomende neigingen en bedoelingen wrakende, weinig berekend is voor onze zwakheid, en strijdig met den Godsdienst van Jezus, die belooningen voorstelt en straffen dreigt. Dit brengt te wege, dat de Schrijver voortgaat zijne gedachten te uiten over de plaats, Matt. V:33-37. en de gevoelens der Kerkvaderen omtrent den Eed; waarover hij kortelijk, dan met voldoende klaarheid, zijne meening, strijdig met de letterlijke opvatting, voordraagt: en voorts over het misbruik van den Regterlijken Eed sprekende, geeft hij te dezen eenige zeer nutte bepalingen of regelen op; sluitende ten laatste zijne Verhandeling met voorbijgaande melding zijner denkwijze over de bewoordingen en plegtigheden bij den Eed, en een uitvoeriger onderzoek nopens de straffe van den Meineed, en derzelver noodzakelijkheid voor de maatschappij.

In de hoofdzaak dus, en in hetgene te bewijzen was, stemt de dubbele arbeid dezer uitheemsche Geleerden, door een Vaderlandsch Genootschap met den druk en gouden Eerepenning vereerd, volkomen overeen; dat, namelijk, de Eed onontbeerlijk, en, met wijsheid gebezigd, geenszins nadeelig, maar nuttig is voor elke be-

[p. 160]

schaafde zamenleving. En wat de nieuwe uitlegging van deszelfs zin door den Heer meister betreft, bij eene naauwkeurige vergelijking van zijne gevoelens met die van schwab zal men ontwaren, dat de gematigde denkwijze van dezen nagenoeg daarmede instemt; althans bij de waarneming, dat eerstgenoemde ook de voorstelling der Goddelijke volmaaktheden als het groote doel van den Eed beschouwt. Zijne misschien te sterke vooringenomenheid met de gronden der Kantiaansche leere, waarvan schwab geheel zuiver is en zich met kracht tegen verzet, maakt het voorname verschil uit.

Dan, genoeg om de waarde van dit boekdeel onze Lezers te doen kennen, en hun aan te prijzen, als uitnemend berekend naar de behoeften van dezen tijd, die, willende prijs stellen op den roem van Wijsgeerte, haar hoogste sieraad, den Godsdienst en godsdienstige verrigtingen, dwaasselijk op kleenen prijs stelt.

Wij eindigen met onzen dank te betuigen aan Heeren Curatoren van het Legaat van wijlen stolp, aan welken wij de aanleiding en uitgave dezer stukken verschuldigd zijn.