Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1811

Brieven over de Grondbeginselen der Scheikunde; door Octavius Segur, gewezen leerling bij de Polytechnische School. Ingerigt volgens de lessen der Hoogleeraren Berthollet, Fourcroy, Chaptal, enz. In het Nederduitsch overgezet en met aanmerkingen vermeerderd door M.J. Reijnhout, Medicinoe Studiosus op de Leidsche Universiteit. Met Platen. Eerste Deel. Te Rotterdam bij W. Locke, 1311 326 Bladz. In Octavo. De prijs is ƒ 3-:-:

Sedert dat de beschaving meer tot alle klassen der maatschappij is doorgedrongen en de behoefte naar

[p. 464]

kennis algemeener geworden is, hebben ook de wetenschappen het eenzaam boekvertrek en de stille werkplaats des Geleerden moeten verlaten en zich onder de menigte begeven. Daar zij zich naar de vatbaarheid derzelve schikken moesten, is hieruit eene tweeledige beoefening der Wetenschappen ontstaan. Zij, die daarin het grootste gedeelte van hun leven wilden doorbrengen en dezelve als een gedeelte van hun bestaan beschouwden, bleven een grondig en beredeneerd onderzoek, hoe moeijelijk ook, aankleven, terwijl anderen, welke in die beoefening slechts eene uitspanning zochten, zich naar deze strenge tucht niet konden schikken, maar zich vergenoegden met de bloemen te plukken, zonder derzelver wasdom en bloei gade te slaan. Dat de Wetenschappen zelve, door zulk eene behandeling niets gewonnen hebben, dat de liefhebbers, enkele uitgezonderd, onze wezenlijke kennis niet hebben vermeerderd, zal niemand loochenen; maar ieder zal toch ook moeten bekennen, dat deze zelsde handelwijze voor het menschelijk geslacht eer voor- dan nadeelig is, en dat men met reden wenschen mag, dat de tempel der Waarheid en kennis ook voor onïngewijden open blijve! Vooral mogen wij dit wenschen ten aanzien der Natuurkundige Wetenschappen, welke het vooroordeel en bijgeloof, vooral bij den middelstand, zoo veel inbreuk gedaan hebben.

Het is ondertusschen ook voor hen, die zich met een dergelijk oogmerk op het onderzoek der Natuur toeleggen, belangrijk, daartoe eene goede handleiding te bezitten, niet alleen omdat alle dwaling nadeelig en strijdig met onze verhevene bestemming is, maar in het bijzonder ook, omdat gebrek aan gelegenheid, tijd en krachten hen ongeschikt maken om meer bepaald uit eigen oogen te zien. Vele geleerden hebben zich dan ook beijverd om in dit gebrek te voorzien, en ook deze strekking heeft het werk, waarvan wij het eerste deeltje onzen Lezeren nu willen leeren kennen.

Hetzelve bevat, in eene reeks van brieven, een kort overzigt over de grondbeginselen der Scheikunde en derzelver toepassing op de verklaring der meestgewone verschijnselen van Natuur en Kunst. De leiddraad, dien de Schrijver volgt, is zeer stelselmatig en gegrond op den aard der wetenschap zelve. Na eenige vooraf-

[p. 465]

gaande bepalingen en aanmerkingen, en eene korte doch ook zeer oppervlakkige Geschiedenis der Scheikunde, gaat de Schrijver eerst over tot de beschouwing dier ligchamen, wier bestanddeelen het scheikundig onderzoek nog niet heeft aangetoond, vervolgens handelt hij over de tweeledige verbindingen, en maakt in dit deel eenen aanvang met die, welke uit drie beginselen bestaan, terwijl men in het vervolg de vier- en vijfledige te wachten heeft. Daar voorts het werk zelf getrokken is uit de lessen der beroemde mannen, op den titel vermeld, bevat het over het algemeem zeer goede denkbeelden en kan den minkundigen veel licht geven omtrent de scheikundige eigenschappen der ligchamen; doch van den anderen kant is het ook in veel opzigte onvoldoende. Wij laten nu den stijl daar en willen ook uit de vertaling den Schrijver hierover niet beoordeelen, maar wij mogen het niet onopgemerkt laten, dat hij zich dikwijls aan onnaauwkeurigheden schuldig maakt, dat hij zich niet naauwkeurig aan zijnen gekozenen leiddraad houdt en dat hij bij de behandeling van vele allergewigtigste deelen der wetenschap zeer oppervlakkig is. Onder de onnaauwkeurigheden rekenen wij b.v. te zeggen, dat de gezwavelde kalk eenen afschuwelijken stank van zich geeft, daar deze alleen aan gezwaveld waterstof, die er zich in bevindt, is toe te schrijven, bl. 23. noot 1. De verklaring van het verschijnsel der verbranding, bl. 43 is onvolledig, dewijl er noch van de warmte noch van het licht gesproken wordt; ook verandert, bij de verbranding, niet elk ligchaam van staat, en de verzadiging met zuurstof is niet noodzakelijk, om een ligchaam onvatbaar voor de verbranding te maken. De eerste stap tot de ontleding des waters is voor lavoisier reeds door cavendish gedaan, en de groote verdienste van den laatsten, ook omtrent het nieuwe Leerstelsel, maakt deze herinnering noodzakelijk; terwijl men uit des Schrijvers gezegde bl. 60 zoude opmaken, dat de eer daarvan alleen den eersten toekome. De lucht des dampkrings wordt onder de drieledige verbindingen gerangschikt, bl. 25, omdat zij koolstofzuur bevat; doch in dezen zin behoort zij tot de vierledige, daar zij nimmer zonder waterdeelen is, welke er Scheikundig in ontbonden zijn. Dikwijls verliest S. zijn' leiddraad uit het oog en veronderstelt,

[p. 466]

in de verklaring, eene kennis, welke in het vervolg eerst verkregen wordt. Dit is een doorgaand en waarlijk een groot gebrek van dit werk: voor ongeoefenden geschikt, diende het vooral in eene geregelde orde voort te gaan. Bij de verklaring van de werking des lichts, bij die van de bewerking en zuivering der metalen uit de ertsen, worden zaken als bekend verondersteld, waarvan eerst naderhand en dikwijls niet eens in dit deel gehandeld wordt; waardoor de lezer zich dan ook geen duidelijk denkbeeld van het verschijnsel, hetwelk verklaard wordt, kan vormen. Telkens wijst hij dan ook op volgende brieven en spreekt reeds in voorraad van hetgeen dezelve bevatten zullen. Wij moeten echter bekennen dat het bewaren der orde in de scheikundige beschouwing der natuur allermoeijelijkst is; de geheele scheikunde handelt over de onderlinge betrekking der ligchamen, - men kan dus geen ligchaam scheikundig leeren kennen, zonder behulp van andere. Waarmede zal men hier beginnen? waar eindigen? De orde, welke de Schrijver volgt, is zeker, over het geheel wel de beste, daar zij van het eenvoudige, tot het meer zamengestelde overgaat en onze kennis trapsgewijze vermeerdert. Doch men moet zich dan ook aan dezen langzamen gang houden en den leerling niet in eens meer willen verlichten, dan zijne vorderingen toelaten. De zuivering b.v. der metalen is eene der moeijelijkste vraagstukken der scheikunde en veronderstelt de kennis van den aard en de wederzijdsche werking van zeer vele ligchamen: het strijdt dus met de orde en de eenvoudigheid den onïngewijden door zulk eene duisternis, want hij begrijpt van dat alles niets, in de kennis der zuivere metalen, als enkelvoudige stoffen, in te leiden. - Dat S. in de behandeling van sommige stukken zeer oppervlakkig is, ziet men niet alleen in de beschouwing der warmte deslichts, der verbranding, terwijl de scheikundige werking van de electriciteit en het galvanisme geheel onaangeroerd blijft; maar inzonderheid wordt de leer der verwantschap, de grond der geheele scheikunde, niet dan ter loops behandeld: wij vinden hier niets dan eene korte opgave en verklaring van eenige wetten, waarvan er sommige b.v. 1. 3. 4. 7. 8. 10. niet eens dien naam verdienen maar of bepalingen, of gevolgen, uit andere wetten volgende,

[p. 467]

of ook wel niets anders dan waarnemingen zijn met de verwantschap in geene betrekking hoegenaamd staande. Het heeft ons zeer verwonderd, dat er geen gebruik hoegenaamd van den voortreffelijken arbeid des Grooten berthollets noch door S. noch door zijn' vertaler gemaakt is; daar toch de schriften van dien diepdenkenden wijsgeer ongemeen veel licht over deze duistere zaak verspreid hebben, en zijne denkbeelden eene nadere overweging wel waardig zijn. Doch men krijgt uit hetgeen hier gezegd wordt zulke onvolledige denkbeelden van de verwantschap, dat het beter is er geene in het geheel te hebben.

De vertaling is over het algemeen zeer wel geslaagd hoewel hier en daar eenigzins Fransch: daar en boven ontmoet men nu en dan een ongeschikt woord, b.v. bl. 51, wederwerken voor tegenwerken; 57 leerstellige benaming, voor opnoeming; 155 het leerstelsel van een verschijnsel, voor de grond of de verklaring; 157 zamenstelsels voor verbindingen, enz.

De aanmerkingen van den vertaler loopen, in het algemeen, over sommige ligchamen of eigenschappen, welke ten tijde der uitgave van dit werk in het Fransch nog niet bekend waren.