Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1811

[p. 294]

Verhandeling over het nut, het welk de reeds aangewende pogingen, ter voortplanting van het ware Christendom, onder onbeschaafde volken, te wege gebragt hebben. Te Dordrecht, bij A. Blussé en Zoon. 127 Bladz. In gr. Octavo. De prijs is ƒ :-16-:

Deze Verhandeling hebben wij dubbel lezenswaardig gevonden. Zij beantwoordt de gewigtige vraag: Welk nut hebben de reeds aangewende pogingen, ter uitbreiding van jezus Rijk, door middel der Euangelieverkondiging gehad? op eene bescheidene en oordeelkundige wijze, en de ongenoemde Schrijver derzelve verdient onzen dank voor de ophelderingen, welke hij, met betrekking tot deze vraag gegeven heest, waardoor wij ten minste in staat gesteld worden, om dezelve juister en doelmatiger te beoordeelen. Zij is niet als antwoord op deze vraag aan het Genootschap van teyler, hetwelk dezelve eenigen tijd geleden had opgegeven, ingezonden, noch ook eene wederlegging der Verhandeling van den Heere haafner, die, door dit Genootschap bekroond zijnde, in het XXIIIste Deel van deszelfs Verhandelingen gedrukt is geworden. Hoewel de Schrijver §. 3, Bladz. 6, zoodanige wederlegging eenen gemakkelijken arbeid noemt, om welke uitspraak te regtvaardigen, de Schrijver een Aanhangsel bij zijne Verhandeling gevoegd heeft; in welke hij beweert, dat de Verhandeling van haafner de opgegevene vraag niet geschiedkundig beantwoordt, maar meer een betoog van voren bevat, uit den aard, de denkwijs, en zeden der volkeren, dat pogingen ter hunner bekeering vruchteloos zouden zijn; dat haafner zich niet van de regte bronnen bediend heeft, in dat gedeelte zijner Verhandeling, hetwelk nog geschiedkundig kan genoemd worden: hij beschuldigt verders H. van kwade trouw, voortvloeijende uit deszelfs partijdigheid tegen het Christendom, enz.

Wat de Verhandeling, welke wij thans voor ons hebben, zelve betreft; in het cerste Hoofdstuk maakt

[p. 295]

de Schrijver voorloopig eenige bepalingen ter regte beantwoordinge der vraag. I. Hij wil niet spreken van de zendelingschappen der Roomschgezinden onder de beschaafde volken. II. Verklaart hij, wat hij, bij deze vraag: welk nut de Zendelingen aan het Christendom hebben toegebragt? door nut en Christendom verstaan wil hebben. ‘Het spreekt van zelve,’ zegt hij Bladz. 13, ‘dat, hoe grooter het getal is, bij hetwelk gevoel van die behoeften, welke het Euangelie kan bevredigen, opgewekt is, en hetwelk zich over de vervulling derzelve door het Euangelie verheugt en zijne blijde dankbaarheid daarover met woorden en daden, overeenkomstig de bevelen, en het voorbeeld van onzen Heer, aan den dag legt, des te grooter het nut is, hetwelk door die pogingen is bewerkt: en dat naarmate dat getal gering is; of zoo men met wat anders in den doopeling is te vreden geweest, dan gevoel van die behoefte, en blijdschap over derzelver vervulling, door eenen godzaligen wandel, men, hoe velen men ook gedoopt moge hebben, weinig nut heeft gesticht.’

Eene derde voorafgaande aanmerking betreft de bronnen en derzelver waarde en geloofwaardigheid, uit welke men zijne bewijzen kan en mag ontleenen, om deze vraag geschiedkundig te beantwoorden. Eindelijk, ten vierde, geeft hij voldoende redenen, waarom hij in zijne beantwoording zich veel heeft bediend van de berigten omtrent den staat der zendelingen onder de Heidenen, van de Hernhutsche Broedergemeente.

Na deze voorafgaande aanmerkingen en bepalingen, behelst het tweede Hoofdsluk de regtstreeksche beantwoording der vraag, welk antwoord gunstig is en aanmoedigend, om den Lezer op te wekken, om het zijne mede aan te wenden, ter begunstiging der pogingen, om het Christendom onder de onbeschaafde volken voort te planten.

Wij herhalen het. De Verhandeling is zeer goed geschreven, en verdient opgemerkt te worden. Daar zullen zeker bedenkingen kunnen gemaakt worden, doch die nogtans de hoofdzaak, van hetgeen in dezelve beweerd wordt, niet zullen omverstooten. Wij sluiten onze Recensie met deze aanmerking: Indien dat

[p. 296]

Christendom, indien dat nut is, zoo als de Schrijver het in zijne tweede voorafgaande aanmerking bepaalt, o hoe veel is er dan tot nut van het Christendom te huis te doen overig! - -