Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1811

Reis van Amsterdam naar den Uithoorn ter Zee: onder het zinrijk en veel beteekenend woord MΩpia; zijnde noch oorspronkelijk, noch vertaald, noch nagevolgd. Eersten Deels, Eerste Stuk. Te Amsterdam, bij Belinfante en Comp. 116 Bladz. In gr. Octavo. De prijs is ƒ 1-4-:

‘Noch oorspronkelijk, noch vertaald, noch nagevolgd;’ maar wat dan? Van dit alles iets

[p. 236]

onder elkander. Zoodanig is de opheldering, die ons de Auteur zelf omtrent den oorsprong van dit Werkje geeft, op Bladz. 35, 36. Het eerste denkbeeld daartoe puttede hij uit een Fransch Boekje, getiteld: Voyage et retour de St. Cloud, par mer et par terre, à Paris, 1787. ‘Dit boekje,’ zegt hij, ‘een der grappigste, van die in de wereld zijn, wilde ik u, Hollandsche lezer, gaarne doen kennen. Het te vertalen was onmogelijk. - - - - Ik dacht dus op eene navolging, en teeg aan den arbeid; maar, gaande weg, is de aard van het boekje zoo veranderd, dat het ook naar eene navolging in het geheel niet gelijkt;’ hebbende hij echter de bovengemelde aardigheden, gelijk hij zegt, in zoo verre dit geschieden konde, overgebragt.

Wij hebben dan hier een deels overgenomen, deels oorspronkelijk geschreven Werkje, bevattende eene koddige Reis van zeker stijf en huisselijk opgevoed Amsterdamsch burger jongman van zijne geboortestad met de Trekschuit naar den Uithoorn, een togtje van 3 of 4 uren, ten gevalle van zijn aldaar gelogeerd meisje ondernomen, welks toebereidselen de 8 eerste, en welks koddige avonturen de 9 laatste Hoofdstukken van dit Eersten Deels Eerste Stuk vullen, hetwelk den reiziger echter nog niet verder dan tot Ouderkerk aan den Amstel brengt, belovende hij, indien het publiek in zijne onderneming genoegen neemt, of, gelijk hij het in zijne manier uitdrukt, tot goedmaking van de kosten der uitgave, botje bij botje legt, alsdan het overige zijner Reisbeschrijving mede te zullen wereldkundig maken.

Met vermaak hebben wij het Stukje gelezen, en het verschafte onze Natiezucht, een zeker verfijnd genoegen, te zien, dat er ook onder ons nog enkele beminuaars en niet ongelukkige beoefenaars van den luimig-satyrieken smaak van den grooten le sterne bestaan, en dat het dus niet enkel de grovere, laag-komische soort van boert en hekeischrift is, waarvoor onze Natie aanleg heeft, en in welke zij arbeidt; hoewel wij hare doorgaans overheerschende neiging tot deze laatste geheel niet ontkennen. Eenen goeden aanleg toch tot de luimige Sterniaansche schrijfwijze zal niemand onzen Auteur betwisten.

[p. 237]

Verre evenwel zij het er van af, dat wij de manier van bewerking des Schrijvers in alle opzigten kunstkundig zouden kunnen goedkeuren. Inzonderheid is het ons voorgekomen, eene wezenlijke theoretische fout in den aanleg van zijn opstel te zijn, dat hij eenen zeer onervaren' jongeling, die nooit buiten Amsterdam geweest is, tot den held gekozen heeft, wien hij een Reisverhaal doet schrijven, niet alleen vol trekken van satyriek en hekelend vernuft, maar ook doorweven met allerlei geleerde kundigheden en aanbalingen uit Latijnsche en andere vreemde Dichters. Wij weten wel, dat het Burlesque somtijds tegenstrijdigheden van dien aard in de natuur doet bestaan, en ook in werken van kunst dezelve toelaat: iemand kan bij voorb. in het gemeene leven onnoozeler dan een kind en in de wetenschappen een schitterend licht zijn. Maar, vooreerst is er eene grenslijn, die der mogelijkheid en min of meerdere waarschijnlijkheid, buiten welke men, in dit vak van verdichting, niet gaan mag, wil men al den indruk der fictie bij denkende wezens niet verliezen. En wie zal dan in de XIXde eeuw kunnen gelooven aan het bestaan van een wel opgevoed, zelfs in de geleerde talen geoefend, reeds mondig Amsterdamsch jongman, die op zijn best nog den toren van Buiksloot gezien heeft, die, benevens zijne Moeder, Tante en Praeceptor, de vaart naar den Uithoorn voor eene verre zeereis, den Amstel voor den oceaan houdt, Amsterdam op een uur afstands vandaar reeds niet meer herkent, enz. enz. enz.? De Auteur heeft zelf gevoeld, dat dit paardje te hard liep, en zich daarom van alle kritiek daaromtrent in ééns en bij voorraad afgemaakt, door de Recensenten, die daarop natuurlijk vallen zouden, belagchelijk te maken. Zie Bladz. 75, 76. Dit kunstje is thans bij sommigen in ons Vaderland zeer in de mode, en bewijst doorgaans, hoe zeer men overtuigd is, dat er op een Werk aanmerkingen te maken zijn, waarvan men zich niet dan met een' kwinkslag of met eene batonnade kan ontslaan. - En, wat de geleerde kundigheden betreft, wij erkennen, dat zich een goed gedeelte daarvan met de belagchelijkste natuurlijke stompheid en onnoozelheid in het gemeene leven vereenigen laat; maar het zoo ge-

[p. 238]

aanvoeren van die kundigheden bij het schrijven over eenig onderwerp is toch eene werking, die meer dan geheugen, die oordeel en vernuft aanduidt, en hoe strookt dit dan met het ideaal van des Auteurs jongen reiziger? Ja, hoe laat zich al die geleerdheid zelve overeenbrengen met hetgeen de held van zich zelven zegt, Bladz. 33, dat hij vele boeken inzag, sommige doorbladerde, maar zeer weinige las? En diezelfde jonge Heer evenwel weet, zoodra hij den Mijlpaal aan den Amstel ziet, van de Egyptische Pyramiden uit thevenot mede te praten!

Hier en daar hebben wij ook trekken van valsch vernuft gevonden. Daarvoor toch houden wij, hetgeen de reiziger verhaalt wegens het openbaar Kerkgebed voor hem, als voor iemand, die op eene lange en gevaarvolle reis ging, door zijne Moeder bezorgd, Bladz. 38, 39; de afwisselende benamingen van Meelvermorsser, Kopdraaijer, Windvriend, enz. aan een Molenaarsbaas, Hoofdst. IX, gegeven; gelijk ook dezen trek, Bladz. 62, ‘die, volgens het geen hij mij zelf verhaalde, sints twintig jaren, dat hij heeft gevaren, nog nimmer verdronken is;’ en Bladz. 71 het idee des reizigers, dat het beter ware, de boomen, waarmede de schippers hun vaartuig voortstuwen, in dat vaartuig zelve, dan in het losse water te zetten; en Bladz. 77 zijn verzekerd geloof, dat de schepen elders zoowel op het land als over het water varen, enz. - Neen, waarlijk, zulke ongerijmde zotten geeft de Natuur in een beschaafd Christenland niet! Hun ideaal kan niemand eenig vermaak geven.

Behoudens deze wezenlijke gebreken, bevat echter dit Werkje eene menigte van geestige schoonheden in zijne soort, en is hetzelve geschreven door iemand van kunde, geestige luim, en van goeden aanleg, om zich in dit schaars beoefend vak te volmaken, waartoe wij hem, mits de noodige aesthetische kieschheid in acht nemende, opregtelijk aanmoedigen.

In plaats van een proefje, waartoe te veel plaats zou noodig zijn, deelen wij, na nog gezegd te hebben, dat een naïf karikatuurplaatje het eerste ongeluk, in de toeslede met een ossenkop den reiziger bejegend, af beeldt, de titels der Hoofdstukken alleen mede. Hoofdst, 1. Waarmede dit boek begint. 2.

[p. 239]

Welk soort van reiziger de Schrijver is, of liever, van welke soort van reizigers hij niet is. 3. Amor vincit omnia; met eene inleiding in den grooten stijl. 4. Vervolg met de redenen, waarom de Schrijver op reis is getogen. 5. Over kleinigheden, zijnde een groot hoofdstuk. 6. Een inventaris, of hetwelk eigenlijk achter het 4de Hoofdstuk had behooren te worden geplaatst. 7. Een bondig bewijs, dat een Voorberigt zoo wel in het midden, als vooraan in een boek kan staan. 8. Die denkt, dat de Schrijver in dit Hoofdstuk vertrekt, heeft mis; met eene zeer knorrige uitweiding. 9. Boulepsïtherie. 10. Waarin het eerste ongeluk, hetwelk den Schrijver op reis overkwam, omstandig verhaald wordt. 11. Van afscheidnemen, met een supra aandoenlijk geval van twee sleperspaarden. 12. Een geval, des Schrijvers beste broek overgekomen. 13. Van lagchen en uitlagchen; ook de ontdekking van het land, waar de wind groeit. 14. Hymne aan de Zon; sentimenteele aanspraak aan Amsterdam, met verdere aanmerkenswaardige zaken. 15. Castigo te, non quod odio habeam, sed quod amem. 16. De Schrijver zoekt kennis te maken met den herder tityrus, en maakt die met een groot prosodist. 17. Aankomst te Ouderkerk; wat daar voorviel, en wat de reden is, dat dit Eersten Deels Eerste Stuk uit niet meer of minder dan 17 Hoofdst. bestaat.