Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1811

Opstellen tot voorschriften om na te schrijven, ten dienste der Scholen in het Koningrijk Holland. Te Amsterdam, bij P. den Hengst en Zoon. XII en 202 Bladz. In gr. Octavo. De prijs is ƒ 1-5-:

Indien wij ons niet misgissen, is dit Werkje herkomstig van de zeer bekwame hand eens Mans, aan wien geheel het Vaderlandsche Verbeterde Schoolwezen veel verpligting heeft. En stijl en inrigting en Voorberigt getuigen van zijne oordeelkunde, goeden smaak, en naauwkeurige bekendschap met de nieuwste en beste leermethode, en den ontwikkelenden gang van 's menschen geest in den kinderlijken leeftijd.

Hij heeft in dit Boekje eene ruime en trapsgewijze opklimmende verzameling willen geven van Opstellen, geschikt, om door de kinderen in de scholen nageschreven of hun gedictecrd, en door de Onderwijzers, waar het noodig is, nader toegelicht te worden. Langs dezen weg heeft hij aan de schooloefeningen in de Schrijfkunst eene nog meer nuttige strekking willen geven, dan dezelve bij de gewone inrigting kunnen hebben, te weten, de verlichting van het jeugdig verstand en de vorming van het kinderlijk hart. Te dien einde heeft hij, wat de eignelijke voorschriften of exempelen betreft, dezelve geschift in drie soorten, van groot, middelsoortig en klein schrift, geschikt om telkens, naar gelang der letters, daarmede een zijdje in quarto te vullen, hoe zeer men ook, grooter of kliner letters makende, voorschriften uit het eene vak in het andere kan overnemen; bij elke soort zijn ook exempelen voor een' enkelen regel ge-

[p. 138]

voegd, en ieder voorschrift, kort of lang, bevat eene spreuk, eene waarheid, eene les of aanmerking, die geschikt is, om kennis of deugd in de kinderen aan te kweeken.

Wij vinden dus hier opstellen tot voorschriften: 1. voor groot schrift, 2. voor middelsoort schrift en 3. voor klein schrift, zoowel voor enkele regels, als voor eene geheele bladzijde, telkens eerst in Proza, dan in Poëzij; waarbij eene goede keus en gelukkige opklimming is in acht genomen. Het getal dezer voorschriften beloopt eenige honderden. - Hier en daar zouden wij den stijl, vooral in de kortste opstellen, tot dieper inprenting in het geheugen en gemoed der Jeugd, nog wat meer spreukachtig en minder redenerende, gewenscht hebben.

Hierop volgen breedere wetenschappelijke opstellen, die meer geschikt zijn, om de jonge lieden, blij wijze van themata, gedicteerd te worden, en die, met eene voorbeeldige beknoptheid en eenvoudigheid, het voornaamste bevatten, dat, bij eene mondelijke opheldering, de kinderen in de grondscholen van de wetenschappen weten kunnen en moeten. Die opstellen gaan 1. over de Geschiedenis, zoo Algemeene als Vaderlandsche; wordende in plaats der Bijbelgeschiedenis eenige Bijbelsche Karakterschetsen gegeven. 2. Over de Aardrijkskunde. 3. Natuurkunde. 4. Natuurlijke Historie. 5. Uitvindingen. 6. Rekenkunde in derzelver algemeene gronden, die hier regt duidelijk zijn voorgesteld. 7. Taalkunde, in derzelver grammatikale beginselen. Deze korte leerbegrippen zijn goed gekozen en gerangschikt, zij bevatten zeer vele allernuttigste kundigheden, zijn op de beste wijze ontwikkeld, en regt geschikt tot eene handleiding voor bekwame Onderwijzers, om bij of na het dicteren den kinderen nader verklaard te worden, en zoo de algemeene gronden van kennis hun zoetvoerig bij te brengen. Het Werkje vervult in zekeren zin de plaats eener kleine encyclopedie.

Eindelijk volgen voorschriften van (gelegenheids-) brieven en andere opstellen, die in het dagelijksch leven voor komen (te pas komen). Met dat gedeelte van het Werkje hebben wij ons het minst kunnen vereenigen. Wij vinden toch altijd in de opstellen of voorschriften van brieven iets stijfs en gemaakts, hetgeen zoo

[p. 139]

min tot het hart der kinderen als tot dat dergenen spreekt, aan wie dezelve gerigt zijn. Men moest altijd de brieven zoo schrijven als men spreekt, en die eenige naïve, ware, bevallige brieftoon gaat in het stijf, gekunsteld school opstel geheel verloren. Wij wijten dit niet aan den geachten Schrijver zelven, wiens opstellen, hoe fraai ook anders op zich zelve, dit gebrek deelen met die van alle zijne voorgangers; doch, omdat dit gebrek in den aard der zake ligt, zouden wij voor ons dergelijke briefopstellen liefst achtergelaten zien, en ter vorming van den natuurlijken briefstijl, de kinderen in de school hunne eigene denkbeelden en brieven uit het hoofd aan elkander, aan Ouders of Meesters, laten uitdrukken, eene methode, waarvan Rec. bij veeljarige proefondervinding het uitgebreide nut verzekeren kan.

Nog eene algemeene aanmerking hebben wij den bij ons hooggeachten Auteur voor te stellen. Wanneer men het jeugdig verstand of hart vormen wil door middel van kernspreuken en kortbondige voorstellen, dan behoort men daarbij de eenvoudigste, natuurlijkste, logisch juiste taal te gebruiken, en zich zoo veel mogelijk te onthouden van alle onnoodige kunstige woordspelingen, die of volstrekt eene nadere verklaring vereischen, of zeer ligt valsche begrippen in de kinderlijke ziel verwekken, of wel, in zinledige klanken voor het kind ontaarden. En op dezen toets, welks geldbaarheid wij gerustelijk durven veronderstellen, vinden wij geene kenbare waarde in uitdrukkingen, als bij voorb. de volgende zijn. Naberouw doet zeer. Weelde baart pijn. Beloof met overleg, en vervul meer, dan gij beloofd hebt. De hand der naarstigheid velt gebrek ter neder. Wees spaarzaam - - niet om het verkregene te begraven....Opdat de leugen bij u niet oud worde. Bij ware vreugde woont vrede, enz. Bladz. 10. Beter: bij waren vrede woont vreugde, enz. Niet doen is het werk van braven; niet weerdoen is het beste berouw. Ga uwen beleediger halfweg te gemoet, enz. Bladz. 25. Enz. want wij willen slechts enkele wenken geven. - Ook behoort in dit geval elke zedeles boven alle bedenking te zijn, en geene nadere bepalingen te behoeven; en ook in dat opzigt is hier en daar nog wel het een en ander te verbeteren, neem eens, op Bladz. 23, de

[p. 140]

les: Berispt u iemand, zoo dank hem daarvoor vriendelijk, hetgeen niet algemeen billijk noch nuttig is; Bladz. 40. Denk alles wat gij zegt; maar, enz. als duister en onbepaald voorgesteld; en hetgeen op Bladz. 130 wegens de beschadiging van den bliksem, te algemeen, gezegd wordt. - Voorts keuren wij het gebruik van meer verouderde, althans plaatselijke, bewoordingen, bij voorb. deun op Bladz. 31, in den zin van zuinig, naauwgezet, niet goed.

Enkele spelfeilen zijn ons voorgekomen, en in de schets der Vaderlandsche Historie zouden wij ook nog eene en andere verbetering wenschen, doch die de Schrijver zelf bij eene herziening van zijn nuttig Werkje wel daarstellen zal. Trouwens, geen oogenblik twijfelen wij, of een zoo heilzaam Boekje, de gids en vraagbaak onzer Vaderlandsche Schoolleeraars en Leerlingen, zal in zijne waardij alomme gekend, ijverig gebruikt, en een herdruk daarvan weldra noodzakelijk worden, daar wij althans in onze taal niets kennen, dat in dit vak deszelfs plaats even waardig en bruikbaar zoude kunnen vervangen.