Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1810

Anecdotes van den kardinaal Richelieu.

De Kardinaal richelieu, die als Staatsman zoo grooten naam verwierf, was in zijne vroege jeugd tot den Krijgsdienst bestemd. Dan, toen zijn ouder Broeder het Bisdom van Lucon liet varen, om een Carthuizer te worden, werd hij door zijne Familie overgehaald, om in den Geestelijken stand te treden, en 's Broeders Bisdom te aanvaarden. Hij verwiers van den toenmaligen Paus paulus den V. de noodige Buls te dien einde, door eene vervalsching van zijne Doopcedel zijnen geboortedag een jaar vervroegende; welk meerder jaar noodig was, om aan den eisch der Kerkelijke wetten te voldoen. De Paus, toen het te laat was, den trek, hem gespeeld, bemerkende, vergenoegde zich met aan te merken: ‘De Jongeheer zal, zoo ik mij verbeelde, het hierbij niet laten berusten!’

Richelieu volvoerde, 't geen noodig was, om den rang van Doctor in de Godgeleerdheid te bekomen, in de Sorbonne, met zijn Bisschoppelijk gewaad, toen nog geen vijf-en-twintig jaren oud zijnde, en nam tot zijne thesis: Quis similis mihi? Wie is mij gelijk?

In zijne vroegste levensjaren hield hij zich aan de zijde van maria de medicis, en trok, in de geschillen met haren Zoon, lodewijk den XIII, hare partij zoo sterk, dat hij deswege naar Avignen werd gebannen. Daar sleet hij zijnen tijd

[p. 485]

met het schrijven van een Catechismus en de Onderwijzingen voor een Christen, welke hij naderhand op de pers van de Louvre allerprachtigst liet drukken.

Met de Koningin te Parijs wedergekeerd, werd hij in den Raad toegelaten als Secretaris van Staat, tegen het gevoelen van zijnen Souverein, die zijne andere Staatsdienaren te kennen gaf, dat het hun berouwen zou, hem in zulk een aanzienlijken post gesteld te hebben. Welhaast, echter, blonken zijne groote talenten, in dit vak, zoo luisterrijk uit, dat hij den rang van Eersten Staatsminister bekleedde, met eene volheid van gezag en magt, als vóór hem nimmer eenig Minister in Frankrijk bezat.

Hij deed zijnen Broeder uit het Carthuizer Klooster komen, maakte hem Kardinaal, Aartsbisschop van Lions, en Groot Aalmoezenier van Frankrijk. Zijn Broeder liet noode het Kloosterleven varen, en schreef bij herhaling aan zijnen Broeder te Parijs, om te bewerken dat hij mogt ontslagen worden uit eenen stand, waarin hem zoo weinig tijds overschoot, om op zijne geestelijke belangen te denken, en die te bezorgen. De Kardinaal, na den inhoud dier brieven begrepen te hebben, lag ze voorts ongelezen ter zijde.

Richelieu heeft de verdienste, van de wijdberoemde Fransche Akademie opgerigt, en van de Fransche taal aan vaste regelen verbonden te hebben. In eene Kweekschool, door hem in zijne geboortestad opgerigt, gaf hij last, dat alleen de Fransche taal zou geleerd, en de Kweekelingen in die taal alleen in de wetenschappen zouden onderwezen worden.

Staande zijn volmagtig Staatsbewind, vervoegde zich een zeer dienstvaardig Heer tot den Kardinaal, en gaf hem berigt van eene menigte vrije uitdrukkingen, door eenige Personen van aanzien gebruikt, ten nadeele van 's Kardinaals karakter en gedrag; uitdrukkingen, door hem gehoord. ‘Wat, schurk!’ voegde richelieu hem toe, ‘hebt gij de onbeschaamdheid, om mij dit alles in mijn aangezigt te zeggen, onder voorwendsel dat gij zulks van dezen en genen gehoord hebt, - van Personen, die ik weet dat mij de hoogste achting toedragen?’ Hij schelde, en zeide tot den binnenkomenden Pagie: ‘Een uwer brenge dezen lastigen en slechten knaap de trappen af!’

Richelieu was, bij het bekleeden van deze aanzienlijke, en hem zeker door velen benijde waardigheid, zeer onderhevig aan slapeloosheid. Altoos was er in zijn slaapvertrek een Pagie, die, wanneer hij niet kon inslapen, hem moest voorlezen. Een jongeling, hem tot dat einde bijzonder aanbevolen, zich verbeeldende dat de Kardinaal in slaap gevallen was, keek in eenige omtrent hem liggende papieren. De Kardinaal had enkel zich gehouden of hij sliep, om 's jongelings eerlijkheid en trouwe te beproeven; hij sloeg strenge blikken

[p. 486]

op, beval hem onverwijld de kamer te verlaten, en nimmer weder in zijne tegenwoordigheid te komen.

Een van 's Kardinaals grondregelen bestond hierin, ‘dat een ongelukkig en een onvoorzigtig Man woorden van dezelsde beteekenis waren.’ - Wegens zijne eigene wijze van handelen gaf hij aan den Marquis de vieville dit verslag: ‘Ik durf nooit iets ondernemen, zonder het vooraf wel gewikt en gewogen te hebben; doch wanneer ik eenmaal mijn besluit genomen heb, dan ga ik regtstreeks op het mij voorgestelde doel af. Ik werp alles, wat mij in den weg staat, ter neder, en roei alles, wat mij wederstand biedt, met tak en wortel uit, - en dan dek ik alles met mijn' Kardinaals - mantel toe.’

Niet zelden was hij gewoon te zeggen, ‘dat de gunstelingen van zijnen Koning en hunne kunstenarijen hem meer moeite gaven dan geheel Europa zamengenomen.’

Czaar peter de groote, in de Sorbonne, het Standbeeld, voor den Kardinaal opgerigt, beschouwende, gaf aan diens bekwaamheid als Staatsman deze getuigenis: ‘Richelieu was een man, aan wien ik gaarne de helft van de Landen onder mijne Heerschappije zou gegeven hebben, indien hij de andere helft voor mij had kunnen besturen.’

Richelieu stierf in zijn acht-en-vijftigste jaar, afgemat van ligchaams- en ziels-vermoeijenissen. Weinige uren vóór zijnen dood zond hij om zijnen Lijfarts, M. chiot, en verzocht, dat deze, als een man van eer, hem zou zeggen, wat hij over zijnen toestand dacht. ‘Binnen het verloop van vier-en-twintig uren,’ zeide de Geneesheer, ‘zal uwe Eminentie of dood zijn, of herstellen!’ - Richelieu begreep zeer wel de meening van dit zeggen, en zond onverwijld om zijnen Biechtvader, die de laatste Kerkgeregten hem zou toedienen. Met de oogen op de toebereidselen tot dit werk geslagen, riep hij uit: ‘ô Mijn Regter! veroordeel mij, indien ik, in 't geen ik gedaan heb, immer eenig ander oogmerk had, dan mijnen Koning en het Rijk te dienen!’

De Koning, de tijding van richelieu's dood vernomen hebbende, zéide koeltjes: Voila un grand Politique mort!