Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1810

[p. 469]

Het karakter van een' geveinsden, volgens Theophrastus; met eenige ophelderende aanmerkingen.

‘Geveinsdheid is de kunst om vermomd te spreken en te handelen, ten einde daardoor een zelfzoekend oogmerk te bereiken. De Geveinsde bezoekt zijnen vijand, alsof hij zoo verre ware van hem te haten, dat hij een bijzonder genoegen in zijn gezelschap vond. Hij prijst en vleit de zoodanigen, wier val hij bedoelt; hij gelaat zich uitwendig ontroostbaar wegens een ongeluk, hun bejegend, doch juicht deswege in zijn hart. Indien gij kwaad van hem gesproken hebt, hij is goedaardig genoeg om het u te vergeven. Vaart gij heftig tegen hem uit, hij bedankt u, dat gij hem zijne gebreken zegt. Na iemand eene beleediging te hebben aangedaan, verdubbelt hij zijne betuigingen van vriendschap, en zoekt de gevoeligheid deswege te verstompen. Hebt gij met hem eene zaak te doen, welke hij weet dat geen uitstel kan lijden, hij smeekt u, op eenen anderen tijd hem daarover te spreken. Hij heeft iets geheimzinnigs in alle zijne bedrijven: als men hem hoort praten, zou men denken, dat hij al den tijd met overleggen doorbragt, zonder ooit tot een besluit te komen. Hij bedoelt iets bepaalds in de onverschilligste dingen, welke hij zegt. Wanneer gij geld van hem wilt leenen, betuigt hij nooit schraler bij kas geweest te zijn; doch als hij waarlijk geen ruimte van geld heeft, spreekt hij van koffers, met geld gevuld. Na zeer aandachtig geluisterd te hebben naar alle de omstandigheden van eene zaak, hem voorgesteld, verzoekt hij verschooning wegens zijne onoplettendheid op het gezegde. Hij ziet iemand een' langen tijd aan, en verklaart naderhand hem nimmer gezien te hebben; zijn gehengen is zoo zwak, dat hij elke zaak, welke hij met u heeft afgesproken, indien dezelve hem niet ten bijzonderen voordeele strekt, oogenblikkelijk vergeten heeft. Hij heeft een kort antwoord gereed, hetwelk hem in alle gelegenheden te passe komt: “Hij zal het in bedenking nemen.” Hij kan met geene mogelijkheid eene hem voorgestelde zaak begrijpen, welke hij, weinig tijds geleden, zelf u ontvouwde. Zijne antwoorden zijn kunstig overlegd, en gaan niet zelden met

[p. 470]

eene schijnbare verwondering vergezeld. “Het is onmogelijk!” zegt hij: “Gij doet mij versteld staan!” Hij is dermate ontzet over 't geen gij hem verhaalt, “dat hij als 't ware zichzelven niet is!” Na eene korte tusschenpoos laat hij er op volgen: “Hoe! deze verhaalde 't mij geheel anders. Dit is alles een raadsel. Gij kunt in goeden ernst zoo niet spreken. Ik weet niet waarom ik u geen geloof zou geven, en nogtans zou ik niet gaarne zoo kwaad van hem denken.” - Draag zorge, u niet te laten misleiden door zijne afgebrokene wenken, door zijne dubbelzinnige uitdrukkingen en listige vergrootingen!’

Sommigen, deze Karakterschets des Veinsaards gelezen hebbende, zullen misschien zeggen, dat het een gedrogtelijke Caricatuur en geen Karakterbeeld is, en dat geen mensch ooit zulk eene helsche geaardheid omdroeg. Ik ontken dat het een Caricatuur is, dewijl het voor geen Portret scheep komt; maar ik wil toestaan, en hoop dat het waar zij, dat geen menschelijk wezen ooit zoo bedorven was. Maar het is niet een enkel menschelijk wezen, 't geen wij hier ons voor oogen gesteld zien: het is de voortgang der Geveinsdheid in 's menschen hart; het is eene schilderij van die Ondeugd in hare werkzaamheden. Wij kunnen alle die trekken in één enkel man niet vinden, als in iemand, die hier voor den schilder zat; maar gewis zullen wij dezelve vinden in een aantal menschen: en het was door de werkzaamheden der Veinzerije in een aantal menschen waar te nemen, dat theophrastus deze afbeelding van die Ondeugd opmaakte.

Laten wij dit eigenste voorwerp eens wat van naderbij beschouwen. Wij zullen wel voor toegestaan houden, dat geen enkel Mensch zulk een volleerde kweekeling is in de school der Veinzerije, dat hij geheel aan deze beschrijving beantwoorde. Bezien wij, hoe vele Personen er noodig zijn, om dit zamenstel eens Geveinsden uit te maken.

Stelt u voor oogen iemand, die naar een Post staat, tot welks bekoming hij veler stemmen noodig heeft, en niet kiesch is ten opzigte van de middelen om dezelve te bekomen. Op hem zullen de eerste vier of vijf opgegevene trekken volkomen passen. 't Geen daarin beschreven wordt, is juist wat een ieder moet in 't werk stellen, die onverschillig is ten opzigte van de middelen om een door hem bedoeld einde te bereiken. - Voegen wij bij dezen

[p. 471]

man een welafgerigten Hoveling, ik verbeeld mij dat wij meer dan ter helft zullen komen van de opgegevene Karaktertrekken, en de gelijkvormigheid zeer treffende vinden. - Maar laten wij, om aan Ambtbejagers en Hovelingen niet alle de trekken van dit beeld over te laten, den Koopman een gedeelte doen aanvullen. Vraagt men hem om geld, nooit was hij zoo schraal bij kas; maar is hij dadelijk schaars bij den gelde, dan spreekt hij van volle koffers. Ten aanzien van dit laatste Karakter mogen wij aanmerken, dat dit misschien het éénig stuk is, waarin hij zich aan Veinzerij schuldig maakt, en dat hij in alle andere levensbetrekkingen als een opregt man handelt. Dan, het handelbedrijf, denkt hij, geregtigt hem om van schraalheid bij den gelde te spreken, ten einde zijn Geld te bewaren, en van welgevulde koffers, om zijn Krediet te behouden. Hij is een Veinsaard; doch het zou verkeerd en te streng gehandeld wezen, als men voortging met hem alle de Karaktertrekken des Geveinsden, door theophrastus vermeld, toe te schrijven.

Wij zouden kunnen voortvaren met andere Personen op te noemen, op welke de nog overschietende Karaktertrekken passen; zij komen ons in het dagelijksch leven menigvuldig voor. Dan, het bijgebragte is genoeg om aan te toonen, dat, schoon geen één enkel Persoon volkomen beantwoorde aan de beschrijving, hier door theophrastus gegeven, nogtans geen zeer groot aantal noodig is om er aan te beantwoorden.

De grootste Veinsaards bedriegen niet altoos, en de opregtste Menschen zijn te allen tijde niet even opregt. Aanmerkingen van dezen aard zou men kunnen maken op de meeste, zoo niet op alle de Karakters, door dezen bekwamen Meester geschetst, alsmede op die van andere Schrijvers, die op dezen trant zedelessen hebben willen mededeelen.

Twee voordeelen vergezellen die schrijfwijze. Het eene is, dat men, door het Karakter van eenige Drift te malen, en niet van eenen bijzonderen Persoon, zulks ter leeringe kan doen dienen voor alle eeuwen en alle geslachten. Leefde theophrastus heden ten dage, men zou mogen in twijfel trekken, of de ondervinding van 't geen er thans omgaat hem in staat zou stellen om er wezenlijke trekken aan toe te voegen; zij mogten eenigzins anders gewijzigd wezen. - Het tweede en het grootste voordeel is, dat wij uit deze Karakters mogen leeren, hoe snood, hoe

[p. 472]

aanstootelijk zekere Ondeugden zijn, indien wij dezelve niet bij het eerste opkomen te keer gaan, maar onbedacht den stroom der gewoonte volgen, zonder ernstig na te denken, of zulks ons ten goede geleide, of in een' maalstroom van onheil storte. Het wederstaan der eerste beginselen zij ons een behoedende leefregel: want hij, die zich een weinig in de Veinzerij toegeeft, kan niet zeggen, waar hij zal ophouden; en waarschijnlijk zal hij dit niet eerder doen, dan wanneer, hetgeen in den aanvange enkel eene Zwakheid was, in eene hebbelijke Ondeugd ontaarde.