Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1810

Het tegenwoordig Amsterdam. Met acht Platen. Te Amsterdam, bij L.A.C. Hesse. 1809. In gr. 8vo. 358 Bl.

Zoo zien wij dan het aantal van meer of min uitvoerige Beschrijvingen der wereldwijd vermaarde Stad Amsterdam met eene nieuwe vermeerderd. Blijkbaar heeft, schoon ons des niets vermeld worde, de groote verandering, die dezelve tot de Hoofdstad des Koningrijks Holland maakte, daartoe de voornaamste aanleiding gegeven. En, indedaad, deze verschaft, benevens andere wisselingen, welke het verloop des tijds altoos medebrengt, ruim-

[p. 554]

te van schrijfstoffe. Op de wijze van bewerking komt het in dezen voornamelijk aan. Laten wij zien, hoe de ons onbekende Schrijver deze taak ter hand sla en volvoere.

Zeer kort behandelt de Schrijver (1) de Opkomst, Aanwas en tegenwoordigen toestand der Stad; alsmede (2) de Ligging, Klimaat, gesteldheid der Lucht, Grond, Water en Bevolking; doch, hoe kort ook, niet, zonder, daar het pas gaf, met een enkel woord tot het oude terug te wijzen. Dan (3) tot de Regering, onderscheidene takken van Bestuur en Politie komende, vangt hij onverwijld met het Decreet des Konings van 28 Oct. 1807 aan, zonder eenig rugzigt op het vroegere Stadsbestuur. Waarom deze ongelijkheid? - Voorts vinden wij hier eene optelling van andere Collegien van Stadsbestuur, noodeloos hier bijzonder op te noemen. De Schrijver daalt tot vele oude en nieuwe kleinigheden af, waarin de Stadbewoners misschien eenig belang stellen, doch die andere Lezers veelligt vervelen; schoon eenige een algemeener nut hebben, of liever hadden; als de aanwijzing van de onderscheidene Bureaux. Dit alles is in ruim 50 bladzijden begrepen.

Eenigzins meerder ruimte neemt de Schrijver, als hij (Afdeeling 4) den Godsdienst, Opvoeding, Zeden en Gebruiken onderneemt toe te lichten. Hoog wordt de Godsdienstige verdraagzaamheid geroemd; met lof van de vele Schoolinrigtingen gesproken. Geen wonder, dat de Schrijver zich niet weinig verlegen vindt, om eene karakterschets der Ingezetenen van Amsterdam te geven. Veel wraakbaars treft hij aan in die door Franschen en Engelschen veelal daarvan zijn opgehangen; en heeft hij daarin volmaakt gelijk. Door geven en nemen, door het onderscheiden van standen, komt de Amsterdammer er nog al gunstig af, - de Amsterdammer, schrijven wij: want het heeft veel in, dien te vinden in eene Stad, waar, zints zoo lange, vreemdelingen van allerlei landaard en soort toevloeiden en zich vestigden. Hij handhaaft de schoone Sekse tegen veelvuldige opspraak. De uitspanningen worden voegelijk beschreven, en het laakbare kortelijk aangeroerd. Hiervan zou intusschen vrij meer te zeggen vallen. - Onder deze Afdeeling wordt ook gebragt de Bouwtrant der Huizen, en vele zaken, die men ja des noods tot Gebruiken kan brengen; doch hier ontbreekt vrij veel, schoon men er kleinigheden in menigte aantreft.

De Afdeeling (5) openbare Gebouwen getiteld, onderscheidt zich, even als die der Regering, van alle vorige

[p. 555]

Stadsbeschrijvingen, daar het prachtig Stadhuis in een Koninklijk Paleis herschapen is. Na eene opgave uit wagenaar van het Stadhuis zelve, zegt de Schrijver: ‘Het is niet te ontkennen, dat het gebouw, thans zoo veel doenlijk naar den hedendaagschen bouwtrant ingerigt, vooral wanneer men 't zelve van de zijde van den Vijgendam nadert, eene luisterrijke vertooning oplevert. Droeg het Stadhuis van Amsterdam de bewondering van geheel Europa weg, het Koninklijk Paleis doet zulks niet minder, door de eenvoudige, maar tevens prachtige inrigting van het geheel, en door de smaakvolle verdeeling der onderscheidene vertrekken in 't bijzonder. Hij, die eertijds het Stadhuis met opmerkzaamheid beschouwde, of dagelijks op 't zelve verkeerde, zal nu, het Paleis betredende, zich niet dan met moeite herinneren, tot welk een einde het gebouw nog voor weinig tijds geschikt was.’ De daarop volgende beschrijving van de gemaakte veranderingen en de inwendige hoogstkostbare sieraden dient om den Lezer een denkbeeld daarvan te geven; overal heerscht pracht en vorstelijke grootheid.

Het tegenwoordig Stadhuis, het voormalig Admiraliteits Hof, wordt, met de daarin gemaakte veranderingen ten tegenwoordigen gebruike, voorgesteld. De Beurs en Koornbeurs krijgen eene beurt. Kleine veranderingen zijn er in die Koopmans Stichtingen voorgevallen. Grootere hervormingen worden vermeld. Wij stappen dit een en ander spoedig voorbij.

De tien Gereformeerde Kerken worden vervolgens gedacht. Deze zijn in den ouden stand gebleven. Eene elfde Kerk dier Gemeente, de Gasthuis-kerk, is, sedert de overbrenging van den zetel des Gouvernements naar Amsterdam, niet meer ten Godsdienstigen gebruike geschikt; alsmede eene der Fransche Kerken: derzelver tegenwoordig gebruik wordt vermeld. Kort is het verslag van de Engelsche Presbyteriaansche en Episcopale Kerken.

De Remonstrantsche, de Luthersche en Doopsgezinde Kerken worden vermeld: bij der Doopsgezinden kleine Kerk heeft hij de aanzienlijke Boekerij en het Orgel vergeten. - Breeder, naar evenredigheid van de vorige Kerkbeschrijvingen, zijn die der tweeëntwintig Roomsch-Katholijke Kerken. Tot verscheide kleinigheden daalt de Schrijver af. De uren van den Kerkdienst worden bij elk opgegeven. Van de Armenische en de Russische Kerken

[p. 556]

treft men een kort berigt aan, zoo ook van der Joden Synagogen.

Vroegere en latere Gestichten tot liefderijke einden, die tot de Stad en bijzondere Gezindheden behooren, en in zulk een verbazend aantal voorhanden zijn, krijgen ieder eene beurt, het een uitvoeriger dan het ander. Van de Roomsche Gestichten, tot deze Afdeeling behoorende, is het verslag het bijzonderste. De Hofjes worden meest alleen met enkele naamsopgeving aangeduid.

Met vermelding van eenige bijzonderheden, krijgt men kennis aan de Gevangenhuizen. Desgelijks aan de Gebouwen, tot openbare Opvoeding en tot de beoefening van Kunsten en Wetenschappen bestemd. Onder deze wordt de Latijnsche School, gelijk bekend is, thans tot andere einden gebezigd. Verre de meeste dezer Stichtingen, echter, hebben, zints de laatste uitvoerige Beschrijving van Amsterdam door wagenaar, met het Vervolg daarop, weinig veranderings ondergaan. Zoo is het ook met de Schouwburgen. Vreemd is de vermelding der thans in leven zijnde Tooneeldichters, ter gelegenheid van de vermelding des Schouwburgs: en wie ontdekt niet het onvolledige! - Van de Stads Werkplaatsen heeft de Schrijver weinig te zeggen.

De Werktuigen, ten algemeenen gebruike bestemd, (6) en de Pleinen (7) hebben niets bijzonders. Eene naamlijst van alle de Straten, Grachten, Steden en Gangen maakt eene Afdeeling uit (8). Voorts worden (9) de Publieke Hotels beschreven, alsmede (10) de Koffijhuizen, en (11) de Gaarkeukens. Dan, bij geene dezer wordt men lang opgehouden. Van de laatste leest men alleen: ‘Gaarkeukens vindt men in merkelijken getale hier en daar door de Stad verspreid. De houders van zoogenaamde Nachthuizen hebben thans den naam van Restaurateurs aangenomen.’

De Koophandel (12) krijgt geene uitgestrekte beurt, schoon de Naamlijst der Kassiers er zeer uitvoerig in voorkome: 't geen, met vermelding van de Woonplaatsen en Betaaltijden, voor sommigen, zoo lang die Personen of Firma's leven en zij niet verhuizen, van dienst kan wezen. Men zou echter ook de 500 Makelaars op soortgelijk eene wijze hebben kunnen vermelden, alsmede de Cargadoors enz. Doch tot het een zoo wel, als tot het ander, ontbreekt het niet aan hulpboekjes.

[p. 557]

Met een woord, en 't is genoeg, wordt melding gemaakt van eenige andere inrigtingen; als het Huis van Leening, de Desolate-boedel-kamer, de plaatsen tot bijzondere Verkoopingen, Jaar- en andere Markten.

Fraaije Letteren, Wetenschappen, Kunsten en Nijverheid maken de laatste (13) Afdeeling uit. Deze is, in evenredigheid met eenige andere Afdeelingen, kort; schoon er in dezelve meer behandeld wordt dan het opschrift aanduidt; als de vermelding van de vier Loges der Vrijmetselaren, met aanwijzing van den Vergaderdag. Van de Maatschappijen Felix Meritis en Tot Nut van 't Algemeen, welke hier eigenlijk zouden behooren, had de Schrijver reeds gehandeld. Hier gewaagt hij van nog eenige Maatschappijen, en bijzonder van het Koninklijk Institut, het Koninklijk Museum en de groote Koninklijke Bibliotheek, en het nieuwe Institut tot Onderwijs voor Blinden, ten jare 1808 door de Vrijmetselarij opgerigt. Het heeft ons bevreemd, onder de Maatschappijen, die ter bevordering van den Landbouw niet vermeld gevonden te hebben.

Ziet daar het beloop enden voornamen inhoud dezes Boekdeels, 't geen nu aan te groote breedvoerigheid, dan aan te groote beknoptheid schijnt mank te gaan. De stijl is beurtelings eenigzins zwellend, en ook kruipend. Aan de taal ontbreekt zuiverheid. De lijst van Drukfouten zou veel uitvoeriger behooren te wezen; men had (juist ligt deze bladz. voor ons open) voor Betoonde Wereld van bekker, op die lijst, Betooverde moeten zetten.

Behalve eene Afbeelding van Amsterdam in het begin van de Dertiende Eeuw, komt er een Plattegrond van het tegenwoordig Amsterdam in voor, en de niet onaardige, schoon eenigzins vreemd bewerkte, Afbeeldingen van het Koninklijk Paleis, de Beurs van buiten en van binnen, het Magazijn der Marine, en Felix Meritis.