Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1810

De Nagedachtenis van Joseph Haydn, (overleden te Weenen den 31 van Bloeimaand 1809.) in de Maatschappij Felix Meritis, den 25 van Sprokkelmaand 1810, gevierd. Te Amsterdam, bij Immerzeel en Comp. In gr. 8vo. 80 Bl.

Recensent, die deze Feestviering slechts gelezen heeft, kan zich de hooge geestverrukking, die hen moet bezield hebben, welken het vergund is geweest bij de plegtigheid tegenwoordig te zijn, niet dan flaauwelijk voorstellen.

De stukken, hier voorkomende, zijn in dezelfde volgorde gerangschikt, waarin zij in de Maatschappij Felix Meritis zijn uitgevoerd. Zij bestaan in eene Cantate, eene Lofrede, een Dichtstuk en eenen Slotzang.

De woorden der Cantate, door den Heer j. kinker opgegeven, zijn roerend, edel en verheven. Men oordeele uit den statigen aanhef van het Choor:

Toonen van heilige smart,

ô Bezielt, ô bezielt onze zangen!

Doet het weeklagende hart

Kwijnend verlangen. -

Grijpt smachtend naar den toon, die haydn's geest gebiedt!

Verheft, van de zaligste aandoeningen zwanger,

Germanjes onvergelijklijken zanger,

En prijst den Godlijken bard in uw lied.

Voer ons, ô heilige toonkunst!

In uwe trillende wolk van geluiden,

Van toonen, die beurtlings elkander vervangen,

Naar 't oord, waar haydn's lied

In zuiverder' luchtstroom klinkt!

De muzijk is door den Heer a. fodor vervaardigd, welken kinker zijnen dank betuigt voor de voortreffe-

[p. 509]

lijke wijze, waarop hij de woorden der Cantate bearbeid heeft.

De Lofrede, welke dit zangstuk vervangt, waarin haydn's scheppend vernuft, dichterlijk kunstvermogen en blinkende verdiensten geschetst worden, is den Heere kinker waardig, dat is voortreffelijk schoon. Zij doet ons den onsterfelijken Toonkunstenaar in deszelfs eigene, hem onderscheidende, waarde kennen, als oorspronkelijk denker in de taal der aandoeningen, die aan zijne kunst eene geheel nieuwe gedaante schonk, en haar, meer dan iemand vóór hem, beschouwde als eene taal, welke zich voor het gevoel, en, door middel van de nabootsing der hartstogten en aandoeningen van het menschelijk gemoed, ook voor het verstand verstaanbaar uitdrukt. Vóór hem had men deze waarheid gegist en er werktuigelijk naar gearbeid, maar niemand had zoo regelmatig en aaneengeschakeld gedacht. Hij dacht het onderwerp van zijne hartstogtelijke schilderingen door, gelijk een dichter het plan zijner vinding overziet. - - - Door en na haydn werd de toonkunst eene taal, geschikt, om, geheel alleen en op zichzelve, dichtkundige voortbrengsels op te leveren; door en na hem werd zij de verhevene dichtkunst van die eindelooze onuitsprekelijke gewaarwordingen, welke, aan onze inwendige zelfbewustheid verknocht, te zamen dat fijn bewerkte snarenweefsel der ziel uitmaken, waarin ieder drift, ieder neiging, ieder aandoening haren toon, hare leiding, hare overgangen heeft.

De Heer kinker wijst de vele en groote verdiensten van haydn in onderscheidene bijzonderheden aan, zijne Hoorders meermalen herinnerende de meesterstukken van den vereeuwigden kunstenaar, en eenigen van dezelve beschrijvende, niet met de taal van den koelen kunstkenner, maar met warm, hartelijk gevoel en eene gloeijende verbeelding. Ja! kinker gevoelt de kunst, zoo als haydn, en na hem mozart, haar beoefende, in alle hare verhevenheid. Hij overtuigt ons van de waarheid zijner opmerkingen en uitspraken. Als haydn het ware kunstgevoel in beweging brengt, dan wordt men overtuigd van de armoede der woordenrijkste taal, wanneer zij zonder behulp der toonkunst tot het inwendig gevoel spreekt; dan gevoelen wij, hoe groot het verlies zij, hetwelk de dichtkunst heeft moeten ondergaan, toen zij van hare zuster, de toonkunst, gescheiden werd; maar te gelijk gevoelen

[p. 510]

wij ook, dat er Genies als haydn noodig zijn, om beider vereeniging weder tot stand te brengen.

Om onze Lezers de schoone voordragt en edelen stijl van den Redenaar, die de kunst, om de aandacht zijner Hoorders voortdurend te boeijen en hen in zijne verrukkingen mede te voeren, bij uitnemendheid verstaat, eenigermate te doen kennen, schrijven wij hier af de beschrijving van haydn's Chaos.

‘Zouden niet de meesten dit denkbeeld uitgedrukt hebben, door een verward geraas van in elkander loopende fugen? Zou een gestadig gekletter van pauken en trompetten ons gevoel niet bedwelmd, ons gehoor niet verdoofd hebben? Geheel anders beschouwde haydn dit verheven onderwerp. - Statig en ontzag - inboezemend begint hij zijn tafereel. - Een loome, trage klomp schijnt zich te ontwikkelen; met moeite en slepende scheiden zich de accoorden van elkander. Angstvallig wordt iedere levendige beweging afgebroken. De natuur, in eenen zwaren arbeid, ontzwachtelt zich, met langzame maar krachtige pogingen. De tegen elkander woelende, vreemd aangebragte dissonanten schilderen den strijd der Elementen, in een' zwoegenden barensnood elkander als verdringende. In het midden van dit alles, hooren wij opborlende stroomen en doffe donderslagen de schepping eener nieuwe wereld aankondigen. Alles is in den hoogen deftigen stijl; alles geeft ons het voorgevoel van eene ontzaggelijke ontknooping, tot eindelijk de schoonste en welluidendste volstemmigheid de woorden: “In den aanvang schiep God hemel en aarde!” voorbereidt. Iedere overgang is onverwacht, maar te gelijk ongezocht; in de grootste verwarring blijft alles, echter, gebonden en aaneengeschakeld; afstanden, door van elkander afwijkende toonleidingen aan het gehoor voorgesteld, hooren wij, door eene invallende Harmonie, weder aanvullen. - Dan hoe flaauw moet alle beschrijving van het schoone uitvallen, ook dan, wanneer zij allernaauwkeurigst is, als wij dezelve met de uitwerking op ons gemoed vergelijkt(en)? ô, Mijne hoorders, wanneer gij, op het zelfde oogenblik, waarin ik tot u spreek, dit meesterstuk hoordet uitvoeren, en u, daarbij, aan mijne beschrijving herinnerdet, hoe vele gapingen zoudt gij in haar ontdekken!’

Ook het Dichtstuk, achter de Lofrede geplaatst, is voortreffelijk, zoo als men verwachten mogt van eenen

[p. 511]

man, die eenen echt wijsgeerigen geest met het schitterendst dichterlijk vernuft vereenigt. Het schetst, even als de Lofrede, de zeldzame verdiensten van haydn.

Een Slotzang besluit de geheele plegtigheid, die zonder twijfel aan het oogmerk, dat zich de Maatschappij: Felix Meritis, heeft voorgesteld, volkomen beantwoordt, deze Maatschappij, zoo wel als den Hr. kinker en allen, die het hunne hebben bijgedragen tot de aandoenlijke viering van dit Lijkfeest, bijzonder vereert, en der nagedachtenis van den vereeuwigden Toonkunstenaar allezins waardig is.