Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1810

[p. 449]

Joannis Luzac Lectiones Atticae. De διγαμίᾳ Socratis Dissertatio. Libri edendi curam post mortem Auctoris suscepit et praefatus est Janus Otto Sluiter. Lugd. Batav. apud S. et J. Luchtmans. Form. Quart. Pag. XLII. 318.

De Hoogleeraar j. luzac had in het jaar 1792, achter het tweede stukje zijner Exercitationes Academicae, tot eene thesis gesteld, ‘dat er onder de Peripatetische Wijsgeeren, die naar veelweterij streefden, (met name heraclides ponticus, hieronymus rhodius, hermippus, satyrus en anderen,) sommigen geweest zijn, wier bedriegelijk gezag de Schrijvers der Wijsgeerige Geschiedenis, vooral diogenes laertius, een' man van gering oordeel, bedrogen heeft; en dat onder de door hen verzonnen onwaarheden het verdichtsel aangaande de twee vrouwen, welke socrates op denzelfden tijd zou gehad hebben, van 't welk porphyrius bijzonder aristoxenus als vermelder opgeeft, eene eerste plaats bekleedt; want dat deze beschuldiging tegen dien Wijze, zoo als ook eene dergelijke tegen euripides, waarvan gellius gewag maakt, eene loutere lastering is.’ - In het daarop volgende jaar gaf de Heer w.l. mahne, destijds leerling van den Hoogleeraar wyttenbach aan het Athenaeum te Amsterdam, zijne Diatribe over aristoxenus in het licht, in welke hij op twee plaatsen, pag. 87 en 94, de bovengemelde stelling, zonder den naam van den Heer luzac te noemen, op eene afkeurende en berispende wijze aanduidt en wederspreekt. Om dus zijn geuit gevoelen tegen den niet zeer bescheiden' aanval van den jeugdigen mahne of deszelfs leermeester wyttenbach te verdedigen, besloot de Heer luzac, zijne voorgenomene verklaring van de wetten en zeden des Atheenschen staats te beginnen met eene Verhandeling over het dubbelde huwelijk van socrates, en bij die gelegenheid het huwelijksregt der Athenienzers op te helderen. Dit zijn besluit heeft hij in het aangekondigde Werk slechts gedeeltelijk ten uitvoer gebragt, daar hetzelve alleen over dat dusgenoemde dubbelde huwelijk handelt. Zijn betreurenswaardig uiteinde heeft hem verhinderd, het overige gedeelte te voltooijen. Mogelijk zelfs zouden wij, al had de Voorzienigheid hem bij het rampzalig onheil der stad

[p. 450]

Leyden gespaard, die voltooijing toch niet gezien hebben, daar zijne verzwakte gezondheid, en vooral zijn gebrekkig gezigt, hem, gelijk uit het slot dezer Verhandeling blijkt, noodzaakten, het Werk hier af te breken, of misschien zijne ligchaamskrachten nog eens mogten hersteld worden. Intusschen had hij ten minste dit gedeelte ten einde gebragt, en wij zijn aan de zorg van zijnen waardigen leerling, den Heer j.o. sluiter, Hoogleeraar te Deventer, deszelfs uitgaaf verschuldigd.

De Heer luzac was voornemens, deze zijne Verhandeling aan zijnen hooggeachten Vriend, den Heer m. temmink, op te dragen. Hierom heeft de Heer sluiter, aan welken door de Heeren e. luzac, broeder van den Hoogleeraar, c. de gijselaar en j.c. souchay, Executeurs van s overledenen testament en voogden zijner kinderen, de uitgave van dit nog gedeeltelijk onafgedrukte Werk was opgedragen, voor hetzelve een' Brief aan den gemelden Heer m. temmink geplaatst, waarin hij, door eene schets van het karakter, de kundigheden en verdiensten van zijnen beminden en hooggeachten leermeester, deszelfs nagedachtenis op eene waardige wijze vereert. De schoonheid van stijl en de bescheidenheid bij zekere kiesche punten doen bijzonder eer aan de kunde en het karakter van den Heer sluiter.

Op dezen Brief volgt eene korte Voorrede, waarin de Heer sluiter kortelijk de aanleiding vermeldt, die deze Verhandeling heeft doen geboren worden en aan dezelve den titel van Lectiones Atticae gegeven heeft. Van het een en ander hebben wij, in het begin dezer Recencie, reeds gesproken. Voorts berigt de Heer sluiter, dat hij, behalve den brief aan den Heer temmink, den inhoud van eenige Hoofdstukken opgemaakt, en den afdruk van het laatste gedeelte der Verhandeling bezorgd heeft, er eindelijk met de zachtaardigste bescheidenheid bijvoegende, dat hij door zulk een pligtbewijs aan zijnen geliefden leermeester niet wil gerekend worden, iemand te hebben beleedigd, of zich in een' twist te hebben gemengd.

Deze Voorrede wordt gevolgd van eene uitvoerige inhoudsopgave der Verhandeling, waardoor het gemis van een Register achter zulk een zaakrijk Werk eenigzins, schoon niet volkomen, vergoed wordt.

De Verhandeling zelve is in twee Afdeelingen (Sectiones) verdeeld. In de eerste wordt aangetoond, dat, daar de fabel aangaande het dubbelde huwelijk van socrates op

[p. 451]

tweederlei grond steunt, namelijk op getuigenissen en schriftelijke bewijzen, het met betrekking tot de getuigen zelfs onzeker is, wat elk hunner gezegd heeft; dat de getuigenissen onderling verschillend en tegenstrijdig zijn; dat de zaak daarenboven door het stilzwijgen van anderen twijfelachtig gemaakt en door de bijgevoegde omstandigheden en gevolgen wederlegd wordt; dat dezelve ook strijdt met de Geschiedenis, met het Atheensche Regt en met de Zeden, zoo als die op het Attische Tooneel voorgesteld zijn; dat er eindelijk geen twijfel is, of het verhaal dier getuigen kan met de waarheid niet overeenkomen: - dat de beide schriftelijke bewijzen, waarop de verdedigers dezer fabel zich beroepen, namelijk een Volksbesluit of Wet, te Athene vastgesteld, ten tijde van den Peloponnezischen oorlog, waarbij het dubbelde huwelijk zou zijn veroorloofd, en een geschrift, aan aristoteles toegekend, waarin van deze zaak melding wordt gemaakt; dat deze beide schriftelijke bewijzen of juist het tegendeel bewijzen, of ten minste niets afdoen. Tevens wordt getoond, (en dit was bijzonder het geschilpunt tusschen den Schrijver en den Heer mahne,) dat de Peripatetische Wijsgeeren, en met name aristoxenus, hieronymus rhodius en satyrus, dit verdichtsel in omloop hebben gebragt, van welke porphyrius het uit haat tegen socrates heeft overgenomen, wien vervolgens de Kerkvaders, bijzonder cyrillus alexandrinus en theodoretus cyrensis, gretig hebben nagevolgd, meenende, daardoor de zaak, die zij verdedigden, voordeel te doen.

Daar de Heer luzac in zijne bovengenoemde thesis het gezag der Peripatetische Wijsgeeren bedriegelijk genoemd, en hen van veelweterij beschuldigd had; en daar de Heer mahne, p. 94 zijner Diatribe, het eerste gedeelte dezer stelling eene grove dwaling had genoemd: zoo besteedde de Schrijver eene tweede Afdeeling zijner Verhandeling aan het betoog, dat, bij de verdeeldheid en den twist der onderscheidene Wijsgeerige Scholen, de navolgers van aristoteles in het lasteren eene voorname rol gespeeld hebben; dat hunne veelweterij daartoe heeft medegewerkt, bijzonder ten tijde van ptolemaeus philadelphus en vervolgens; dat aristoxenus, hieronymus rhodius en satyrus, die tot deze veelweters behoorden, door haat tegen socrates alle die lasteringen hebben verzonnen, welke aangaande dezen Wijze tot de nakomelingschap zijn overgebragt; welke uitspraak door de geaardheid van hun

[p. 452]

karakter nader bevestigd wordt. Voorts wordt aangetoond, hoe groot de haat van porphyrius tegen socrates, en zijne kwade trouw geweest is; met hoe groot eene ligtgeloovigheid of ligtzinnigheid hieronymus stridonensis, cyrillus en theodoretus, van de getuigenis van porphyrius gebruik hebben gemaakt; en eindelijk hoe onzeker en gevaarlijk het gezag der Kerkvaderen is ten aanzien van alles, wat tot de Geschiedenis der oude Wijsbegeerte betrekking heeft.

Dit alles, gelijk ook de eerste Afdeeling, wordt met eene groote uitvoerigheid behandeld, die van des Schrijvers diepe geleerdheid en schrander oordeel getuigenis geeft, terwijl vele tusschengevoegde aanmerkingen en onder aan geplaatste noten, tot de Grieksche Taalkunde, de Wetten en Gewoonten der Atheners en de Wijsgeerige Geschiedenis betrekkelijk, die geleerdheid en dat oordeel nog nader staven: zoodat wij, na het doorlezen van dit Werk, meer dan ooit het gewigt van het verlies van zulk een' man gevoelen en betreuren, en bijzonder ook bejammeren, dat het hem niet heeft mogen gebeuren, ook de derde Afdeeling dezer Verhandeling ten einde te brengen, waarin hij bijzonder zou betoogd hebben, dat het dubbelde huwelijk nooit te Athene, noch ergens in Griekenland geöorloofd geweest is, en dat het Volksbesluit of de Wet, waarop men zich in dezen beroept, tot eene geheel andere zaak betrekking heeft gehad, namelijk om het Atheensche burgerregt aan dezulken mede te deelen, die uit geen wettig huwelijk geboren waren. Volgens de korte schets, die de Schrijver aan het slot opgeeft, inhoudende de orde, waarin hij dit onderwerp dacht te behandelen, zouden wij daarin vele ophelderingen omtrent de huwelijkswetten en den toestand der onwettige kinderen te Athene gevonden hebben, hoedanigen een man als luzac, doorkneed, gelijk hij was, in het Attische regt, misschien alleen slechts geven kon. Dan, hij is niet meer, en, volgens het berigt van den Heer sluiter, zijn alle zijne aanteekeningen, hiertoe behoorende, gelijk hij zelf, bij de ramp van Leyden verloren geraakt. Intusschen met hetgeen wij hebben

Exegit monumentum aere perennius!