Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1810

[p. 421]

Proef-ondervindelijke Verhandeling over de onlangs betwiste Waterweegkundige Stelling: Water weegt in Water. Vervat in twee Voorlezingen, bij de Maatschappij voor Natuur- en Letterkunde, onder de zinspreuk: Diligentia, in den Haag, door A. v. Linden van den Heuvell. In den Haag, bij B. Scheurleer, Jun. 1810. In gr. 8vo.

Het oogmerk des Schrijvers dezer Proefondervindelijke Verhandelinge was, volgens zijn Voorberigt, de onlangs betwiste Waterweegkundige stelling: Water weegt in Water, naar aanleiding van de bekende Proef van boyle, in hare juiste bepaling te doen kennen, en de verschijnselen, naar zijn inzien, onpartijdig en naar waarheid te verklaren.

Het is eene bekende zaak, dat Natuurkundige proefnemingen, wanneer dezelve met juistheid verrigt en onderhoudend behandeld worden, altoos het beschouwend gedeelte eener gemengde Vergaderinge het meest bezig houden. Geen wonder dan, dat een groot aantal Leden der Maatschappij Diligentia in den Haag, die het genoegen hadden deze beide Voorlezingen te hooren en de Proefnemingen te zien, den Heer van den heuvell ernstig aanzochten, dezelve door den druk algemeen verkrijgbaar te maken; te meer, daar een hunner waardige Medeleden, de Heer aeneae, zoo zeer in openbaren geschrifte betrokken is in het geschil over de wettigheid van het gevolg, eertijds uit de Proefneming van boyle afgeleid.

Wij zouden den Schrijver te kort doen, indien wij niet rondborstig verklaarden, dat zijne voordragt in bescheidene termen vervat is, en dat hij te dien opzigte alles heeft vermijd, wat eenigzins beleedigend kan geacht worden voor die Geleerden, welke met hem in gevoelen over dit stuk verschillen. Maar zal men, na zoo veel schrijvens over deze Waterweegkundige proef, sedert de Heer hesselink zijne aanmerkingen op de stelling: Vloeistoffen wegen in gelijksoortige Vloeistoffen, in eene Verhandeling aan de Leden der Maatschappij Felix Meritis, te Amsterdam, heeft voorgedragen, wel eenige gegronde hoop mogen voeden op eene billijke afdoening van het ontstaan geschil, zoo lange die Geleerden, welke met hem over de wettigheid van dat gevolg verschillen, kunnen goedvinden af te wijken van den waren aard des geschils, en den Heere hesselink gevoelens toeschrijven, die zijn Ed. openlijk heeft wedersproken, en die zelfs niet eenigermate uit zijne

[p. 422]

schriften kunnen worden opgemaakt? Neen, dit kunnen, dit mogen wij niet verwachten! Hoe bescheiden dan ook deze Proefondervindelijke Verhandeling gesteld zij, en welke menigvuldige blijken dezelve drage van den wensch des Schrijvers, om een vergelijk te treffen tusschen de verschillend denkende Geleerden, ook deze Verhandeling oordeelen wij niet geschikt om het gewenschte doel te bereiken, alzoo de Heer van den heuvell almede afwijkt van den waren aard des geschils, en in den geheelen loop van dit Werkje redekavelt, alsof de Heer hesselink had willen beweren, dat Water in Water al zijn innerlijk gewigt zou verliezen, zoo dat de stof van hare onveranderlijke eigenschap, de zwaarte, zou beroofd zijn. Dus lezen wij bl. 27. ‘Schoon nu de Heer hesselink door zijne redenering zonder eenigen twijfel de zaak zelve aantast, en de stelling: Water weegt in Water, ontkent, is echter de inhoud zijner Hydrostatische Verhandeling voornamelijk ingerigt tegen de Boyleaansche Proef met het volloopende flesje, welke, naar zijne meening, het voorname bewijs voor die stelling uitmaakt en niet bewijst wat bewezen moest worden, dewijl het ingeloopen water niet de oorzaak is van het dalen van het flesje.’ Maar wat lezen wij in de alhier bedoelde plaats bij den Heere hesselink, in zijn Voorberigt, te vinden bl. 14: ‘De stelling: Vloeistoffen wegen in gelijksoortige Vloeistoffen, is dubbelzinnig,’ en bl. 15: ‘De Proef bewijst niet 't geen bewezen moet worden, daar het ingeloopen water niet de naaste oorzaak is van het dalen van het flesje.’ Waarom, vragen wij, stelt de Heer van den heuvell hier, voor het woord dubbelzinnig, ontkennen? waarom, voor naaste oorzaak, oorzaak? Hoe is het mogelijk, dat dit zijn Ed. is ontglipt! Zoo iets loopt te veel in het oog, en zou aan de verklaarde onpartijdigheid des Schrijvers eenigen twijfel kunnen veroorzaken. En wie zal, na de redeneringen van den Heere hesselink, na de proefnemingen van den Heere van coppenaal, het nog in twijfel trekken, of de stelling: ‘Vloeistoffen wegen in gelijksoortige Vloeistoffen,’ dubbelzinnig is; of de Proefneming van boyle, zoo al niet geheel valsch, althans zeer misleidend is? Onzes oordeels duldt de Natuurkunde geene dubbelzinnige redeneringen of twijfelachtige en misleidende proefnemingen; zij vordert waarheid en gezond verstand, sprekende proeven, die ontegenzeggelijke bewijzen met zich voeren, en door geene zijdelingsche redeneringen moeten gehandhaafd worden.