Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1810

Algemeene oordeelkundige Geschiedenis der Godsdiensten, van C. Meiners, Hofraad des Konings van Grootbrittannië en gewoon Hoogleeraar in de Wijsgeerte te Göttingen. Uit het Hoogduitsch vertaald door W. van Volkom, Leeraar bij de Hervormden te Nieuwenhoorn. Iste Deel. Te Leyden, bij L. Herdingh. 1809. In gr. 8vo.

De erkentenis van een opperst magtig, wijs en goed Wezen, dat om zijne albevattende grondhoedanigheden door den mensch moet vereerd worden, is eene zoo onontbeerlijke behoefte voor onzen geest, dat wij ons, zonder deze aanneming, in een doolhof, vol van verwarringen, verliezen. De geschiedenis van ieder Mensch, en hoe veel te meer nog van alle, hetzij min of meer beschaafde, Volken, bewijst dit ten volle. Dan, de streving, om deze behoefte te vervullen, is zeer verschillende, en eene echte geschiedenis dezer strevinge is eene onwaardeerbare bijdrage tot de geschiedenis der ontwikkeling van den menschelijken geest zelven, daar deze, in zijne overpeinzing van het oneindige en deszelfs vermenging met het eindige, zoo ligtelijk tot dwaal- bij- of on-geloof overslaat. Het is deze arbeid, dien de, door een aantal geleerde schriften zoo beroemde, Hofraad meiners, in het alhier aangekondigde Werk, ondernomen, en, naar zijn gevestigd standpunt, ter vergelijkinge van alle Godsdiensten der vroegere en latere tijden, meesterlijk heeft uitgevoerd. Dit Iste Deel, welk nog door twee anderen zal gevolgd worden, behelst, in drie Boeken, het Onderzoek wegens de algemeene eigenschappen der Godsdiensten, de Geschiedenis van het Fetischisme, en die van den Doodendienst en der Vergodinge van levende, zoo wel als gestorvene Menschen.

Het Iste Boek bevat alzoo, na eene bijzondere opgave van des Schrijvers ontwerp, de nasporing der onderscheidene algemeene gronden, die, bij dit uitgestrekte Onder-

[p. 291]

zoek, in aanmerking komen. Wij zullen die, zoo kort mogelijk, mededeelen. - De Godsdienst is zoo oud, als het menschelijke Geslacht zelf. - Er bestond nooit een Volk zonder Godsdienst. - Dezelve had zijnen grond in het onvermogen van onbeschaafde menschen, om de ware oorzaken der natuur-verschijnselen op te sporen. - Het Veelgodendom was de eerste Godsdienst van den onbeschaafden natuur-mensch. - De eerste Godheden waren Huis- of persoonlijke Bescherm-goden, en deze werden, naderhand, tot Volks-goden verheven. - Men schreef denzelven allerlei menschelijke behoeften, ongevallen, hartstogten, ja zelfs gebreken toe, wier willekeur gevreesd, wier genade gesmeekt en wier ongenade moest worden afgewend. - Deze Godsdiensten hadden nadeeligen invloed op der menschen verlichting en geluk, vooral ten aanzien van onverdraagzaamheid, vervolgzucht en bekeerings-ijver. - Het Veelgodendom verwekt, over het geheel, onder gelijke omstandigheden, minder Godsdienstijver, dan het Eengodendom. - De oorspronkelijke Godsdienst vermengde zich wel ras met andere bijvoegselen, naar gelang van plaatselijke reizen en behoeften, vooral uit Egypte, Phenicië, Klein Azië en Thracië in Griekenland. - Leerstellingen en gebruiken vormen zich naar de staatsinrigting en zeden van elke Natie, en er is alzoo geene eenheid des geloofs te hopen: gelijkheid alleen in aanleg en uiterlijke omstandigheden brengt Volken en Godsdiensten nader tot elkanderen. - De Godsdiensten werkten meer op het hart, dan op het verstand, en worden door de verlichting verbeterd.

Het IIde Boek beschrijft het aanbidden van gemeene, dikwerf walgelijke, voorwerpen der natuur, doorgaans met éénen naam Fetischen genoemd, bijzonderlijk de vereering der Dieren van allerlei soort, des Vuurs, van den Phallus en Lingam en der onbekende en allegorische of verbloemde Godheden, waaronder alles behoort, wat aan bekende en onbekende werken van natuur en kunst hoogere krachten toeschreef, en gewone en ongewone gebeurtenissen als gewrochten aanmerkte van hoogere wezens.

In het IIIde Boek, eindelijk, is begrepen de geschiedenis van de vereering der afgescheidene zielen van Voorvaderen, van de aanbidding van Levenden of Gestorvenen, van de verschijning, vermenschelijking en rangschikking der Goden, ook der Heiligen met derzelver overblijfselen.

De twee laatstgenoemde Boeken, gansch en al geschied-

[p. 292]

kundig zijnde, laten geene gelegenheid over van verkorte mededeeling, en moeten derhalve zelve worden ingezien; gelijk wij ook dat geschiedkundige met stilzwijgen moesten voorbijgaan, welk door den Schrijver, tot bewijs zijner gronden des eersten Boeks, in het breede is aangevoerd.

Onze Lezers zullen ligtelijk uit den aard dezes Werks zelven asleiden, dat hetzelve voor zeer onderscheidene oogpunten vatbaar is, en alzoo gewisselijk, hier en daar, van den Schrijver verschillen. Dit zelfde had ook, onder het lezen, bij den Recensent plaats; ook de kundige Vertaler heeft, door zijne geleerde Aanteekeningen, zulks dikwerf doen blijken. Dan, waar het aankomt op zoodanige bewijzen, die het aanzijn van gevoelens en gebruiken bevestigen, moet men inderdaad de uitstekende belezenheid, geleerdheid en getrouwheid, des Schrijvers roemen, daar hij telken reize de bronnen aanvoert, waaruit hij zijne geschiedkundige berigten geput heeft.

De vertaling is, voor zoo ver wij, zonder vergelijkinge van het oorspronkelijke, kunnen nagaan, allezins getrouw; stijl en spelling zuiver Hollandsch: slechts eene enkele keer mishaagde ons eene uitdrukking, zoo als op bladz. 160: ‘De Sophisten loochenden niet slechts het aanwezen van een Wezen enz.,’ voor aanzijn, en het woord relikwiën op bladz. 357, hetgeen de Vertaler zelf naderhand, op bladz. 401, door overblijfselen verbetert. - Wij verlangen zeer naar het vervolg, en wenschen dit Werk, om deszelfs belangrijken inhoud, gaarne in handen van ieder onderzoek- en waarheid-minnenden, die het zich ten pligt maakt, om, uit de afdwalingen en verbijsteringen der menschelijke kennis, zijne eigen kundigheden en godsdienst-begrippen, hoe langer zoo meer, te zuiveren.