Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1810

Leer der Gelukzaligheid, door J.M. Sailer. (In II Deelen.) Iste Deel: waarin de ware Gelukzaligheid des Menschen besta. IIde Deel: hoe men gelukzalig worden kunne. Te Groningen, bij J. Oomkens. In gr. 8vo. Te zamen 859 bl.

Een voortreffelijk Werk, waarvan reeds de eerste Uitgave in 1787, 1791, in 't oorspronkelijke is in het licht verschenen, en waarmede wij, terwijl het nu ook in een Nederlandsch kleed is te voorschijn getreden, ons verpligt rekenen de Lezers van ons Maandwerk nader bekend te maken.

Ik ben; ik zou wel willen gelukzalig worden. Ik heb ook een denkbeeld van mijn Ik, eene bewustheid van mijn streven naar welzijn. Hoe dieper ik mijn Ik doorzoeke, des te zekerder ontdek ik in mij het denkbeeld van het goede, dat men deugd, en het denkbeeld van het allerbeste, dat men God noemt. Ook gevoele ik in mij eene behoefte, om aan het bestaan van het allerbeste te gelooven, en om naar het goede te streven. Even zeker gevoele ik, dat ik nog niet goed ben, en dat mij ook nog zuiver, duurzaam welzijn ontbreekt. - Met deze stellingen zijn de volgende denkbeelden over menschelijk goed en welzijn, als zekere waarheden, verbonden. Men kan

[p. 285]

ze evenredigheden noemen. 1. De ware, duurzame gelukzaligheid van den menschelijken geest, welke hij hier beneden kan bereiken, is gelijk aan zijnen reinen verheugden zin. 2. Gelijk deze gelukzaligheid is, zoo is ook de volkomenheid van den menschelijken geest. 3. Gelijk het is met de volkomenheid, zoo ook met de deugd des menschen. 4. Gelijk de deugd, zoo is ook de waarde van den menschelijken geest. 5. Gelijk de waarde, zoo is ook de goedheid der menschelijke daden, en de goedheid des menschen zelven. 6. De goedheid der menschelijke daden en de goedheid des menschen staan juist gelijk met den goeden, reinen wil. 7. Gelijk de goede, reine wil des menschen, zoo is zijne eenstemmigheid met alle gekende of gedachte schikkingen, rigtingen, eischen, oogmerken des allerbesten, d.i. der onzigtbare goedheid, wijsheid en magt. 8. Gelijk de eenstemmigheid van den menschelijken wil met den goddelijken, zoo is de wijsheid van den mensch. 9. Gelijk deze wijsheid des menschen, zoo is zijne vatbaarheid en waardigheid, om aan eene onsterfelijkheid, aan eene eeuwigheid der zuiverste vreugde te gelooven, en de onsterfelijke, zuiverste vreugde deelachtig te worden. 10. Gelukzaligheid, volkomenheid, deugd, waarde, goedheid, reine wil, eenstemmigheid tusschen de menschelijke en goddelijke wijsheid, voor de zuiverste vreugde vatbaar en dezelve waardig te zijn; dit alles staat ten eenemaal gelijk met den geest der zelfsverloocheninge, welke de hinderpalen der gelukzaligheid, volkomenheid enz. wegruimt, en het licht, dat ons de Allerbeste schijnen laat, volgt, en met de kracht, welke hij ons verleent, medewerkt. - Dit is de hoofdzakelijke inhoud van het eerste Deel.

In het tweede wordt dit voortgezet, door de oplossing der volgende vragen. 1. Hoe kan ik goed, dat is, voor de gelukzaligheid vatbaar en dezelve waardig worden? 2. Hoe kan ik beter, dat is, voor de gelukzaligheid meer vatbaar en dezelve meer waardig worden? 3. Hoe kan ik de genoegens, welke mij te beurt vallen, regt genieten en onder het genot veredelen, en hoe kan ik mij vele ware genoegens bereiden? 4. Hoe kan ik ongevallen, die komen, op eene waardige wijze dragen, en mij vele besparen? 5. Hoe kan ik op eens anderen goed en welzijn invloed hebben?

Elk, wien het om tevredenheid en volkomenheid te doen is, zoo verre wij menschen, in dit leven, daarvoor

[p. 286]

vatbaar zijn, en die tot dat einde verlangt steeds wijzer en beter te worden, ontvangt hier, omtrent deze gewigtige onderwerpen, gepaste inlichting en allersterkste aansporing. Ook wij wenschen deswege dit stichtelijk Boek in veler handen. Geen verstandig Protestant, zoo hij anders Godsdienst en Christendom bemint, zal hetzelve minder achten, omdat de Schrijver tot de Roomsche Kerk behoort. 't Geen deze van de Protestanten afgescheiden houdt, komt, bij deze gemoedelijke onderwijzing in de leer der gelukzaligheid, niet zoo zeer te pas. En, in zoo verre, vereenigen wij ons gaarne met den toegezwaaiden lof aan den Schrijver en Uitgever. Wij kunnen evenwel niet nalaten, eenige aanmerkingen te maken.

1. Het Werk is, onzes inziens, te omslagtig. Onder die soort van Lezers, bij welken men mag verwachten dat de onderrigtingen van sailer een goed onthaal zullen vinden, zijn er niet zeer vele, die lust hebben, om over de behandelde stoffe twee Boekdeelen te lezen.

2. De orde is ook niet overal natuurlijk. Veel gepaster, bij voorbeeld, zou de geheele leer aangaande de noodzakelijkheid en wijze der bekeering, hoe kan ik beter worden? in het tweede Deel vooraan geplaatst geweest zijn, bij het antwoord op de voorafgaande vraag, hoe kan ik goed worden? De overweging des doods (IIde D. bl. 25.) had integendeel voegzamer beneden moeten gebragt zijn tot de hulpmiddelen, om eenmaal gewortelde deugd en vroomheid te versterken en te bevestigen.

3. Ook is ons een voornaam deel der aanwijzingen toegeschenen wat te scherpzinnig, en over 't geheel te wijsgeerig te zijn, om dit Werk, als Volksboek, bij 't godsdienstig onderwijs in de beoefeningsleer, aan elk in handen te geven.

4. Gaarne zouden wij ook vele bastaardwoorden en vreemde uitdrukkingen, van welke de Vertaler, uit wondere schroomvalligheid, niets heeft laten verloren gaan, weggelaten gezien hebben. Onze taal is zoo wel, als de Hoogduitsche, rijk genoeg, om de meening van den Schrijver volkomen verstaanbaar uit te drukken, indien men zich slechts de moeite wil geven, om er behoorlijk partij van te trekken.

5. Men ontmoet eindelijk ginds en elders vele gezochte sieraden, ongepaste tegenstellingen, en eene vertooning van geleerdheid, die deskundigen hier niet verlangen en de minder geoefende menigte niet verstaat, en voorts niet

[p. 287]

zelden bepalingen, waaraan de vereischte helderheid ontbreekt, bewijsredenen, die onvoldoende zijn om te overreden, oplossingen van tegenbedenkingen, die geen steek houden, en voorschriften tot bevordering van een gelukzalig leven, wier gepastheid tot zoodanig einde niet zoo duidelijk in 't oog valt, immers niet boven andere, die men met eenige bevreemding weggelaten vindt.

Desniettemin bevat dit Werk zoo veel goeds, zoo veel uitmuntends, dat men, deze en dergelijke gebreken over 't hoofd ziende, er niet weinig nut uit zal kunnen trekken. De veelvuldige, op diepgaande menschenkennis en warm Godsdienstgevoel gegronde, aanwijzingen en bestieringen, die wij allerwegen aantreffen, zijn veelal zoo onderhoudend, innemend en doelmatig, dat men van de aandachtige lezing niet wel kan terug komen, zonder het ernstig en bevallig gelaat der deugd beter, dan voorheen, aanschouwd, en zich als van zelfs gedrongen gevoeld te hebben, om zich op de regte beoefening derzelve ijveriger en standvastiger toe te leggen.