Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1810

Schoonheden uit de Natuurlijke Historie van den Heer de Buffon. Uit het Fransch vertaald. Te Utrecht, bij G.T. van Paddenburg en Zoon. In gr. 8vo. 374 Bl.

Het is sedert eenigen tijd de smaak geweest, om uit onderscheidene Schrijvers Schoonheden te verzamelen en aan het licht te brengen. Met de aandacht op zulke Schoonheden te vestigen, heeft men bedoeld, den zulken eene nuttige en aangename verlustiging te bezorgen, wien het aan gelegenheid ontbreekt, om de uitgebreide Werken, waaruit deze stalen getrokken zijn, te bezitten of te lezen. Daarenboven kon het tevens dienen, om bij meervermogenden en weetgierigen den lust op te wekken ter beoefening van voortreffelijke Schriften, waarmede zij anders geheel onbekend zouden gebleven zijn. Deze bedoeling is voorzeker prijswaardig; ofschoon het ook waar blijve, dat zij, die slechts vergast worden door enkele lekkere brokskens van eene welvoorziene tafel, onverzadigd blijven, en zich dit moeten getroosten. Maar voor hun heeft de onderneming bijzondere nuttigheid, wien het niet ontbreekt aan middelen, om, zoo de proefjes naar den mond zijn, aan lust en smaak onverhinderd bot te vieren, en zich te dien einde de Werken zelve aan te schaffen. Voor zoo verre de Natuurlijke Historie te regt mag beschouwd worden als de bron veler wetenschappen, en de moeder veler nuttige kunsten, is het te wenschen, dat vermelde dubbele bedoeling moge bereikt worden door de uitgave der Schoonheden, die wij thans aankondigen. Zij bevatten eenige der uitmuntendste brokken uit het groote Werk van den Heere de buffon, waarvan eene

[p. 214]

Uitgave in quarto in onze taal het licht ziet. De Uitgever dacht, in navolging van den Franschen Verzamelaar, geenen ondienst te doen, met dezelve uit te geven, en wel inzonderheid ten nutte der Jeugd. Voor dit oogmerk zijn sommige stukken misschien hoog genoeg, anderen zeer wel berekend; doch wegens dit doel is 't dan ook te spijtiger, dat de Vertaler wel eens het oorspronkelijke niet gevat, en daardoor, vooral voor de Jeugd, onverstaanbaar heeft overgebragt. Zoo lezen wij, bij v. bl. 30, over de Evenredigheden des Menschelijken Ligchaams: ‘Het inwendig gevoel, het sentiment, de smaak hebben gedaan wat de werktuigkunde niet konde doen; men heeft den regel en het kompas verlaten, om zich aan het oog alleen te houden,’ enz. - Wat is dit, den regel en het kompas? Zekerlijk eene onverstaanbare platte overzetting van de woorden Regle en Compas, welke in onze taal Lineaal, Maat of Winkelhaak, en Passer moeten vertolkt worden. Over 't geheel ziet er anders de vertaling wel uit, schoon er de Fransche stijl genoeg dookrijkt; zoo als: Het is naar deze modellen, dat enz.

De wensch, dat deze Schoonheden aller oogen tot zich mogen trekken, ter bereiking van het voorgesteld doel, wordt te ernstiger, naarmate men zich overtuigd houdt, ‘dat de Natuurlijke Historie van den Hr. de buffon, gelijk de Voorredenaar zich uitdrukt, het schoonste voortbrengsel zijner eeuw, en een gedenkstuk is van welsprekendheid en vernuft, waar de oudheid niets kan tegenstellen, en welke de bewondering van volgende eeuwen zijn zal.’ - Zeer fraai is daarenboven de lofspraak, welke den Heere de buffon gegeven wordt, die, buiten allen twijfel, wegens zijn zoo keurig als nuttig Werk, eenen onverwelkbaren roem verworven heeft. ‘De Hr. de buffon - dus lezen wij - is overal aan zijn onderwerp gelijk. Hij is eenvoudig, niet eentoonig, majestueus als de Natuur, welke hij op eene zoo ware en nadrukkelijke wijze schildert; hij treedt, als zij, in de geringste bijzonderheden, om geen ledig te laten in een onderwerp, waarin alles belangrijk is. - Men bewondert niet minder de diepte en uitgestrektheid zijner nasporingen, de kracht en gegrondheid zijner redeneringen, als zijnen edelen en zuiveren stijl, de zoetvloeijendheid en duidelijkheid zijner uitdrukkingen. 't Geen de Wijsbegeerte het verhevenst heeft, de Natuurkunde het wetenswaardigste, de Welsprekendheid het edelste, de Dichtkunst het schitterendste, vindt alles te zamen zich in zijne Natuurlijke Historie vereenigd. Overal ziet men hem te gelijk Wijsgeer, Redenaar, Dichter door de liefde voor de waarheid aangevuurd, die met bevalligheid schildert, het hart belangwekkend inneemt, en den geest verheft; overal strooit hij bloemen; aangename be-

[p. 215]

schrijvingen, bekoorlijke beelden, edele en treffende gevoelens, diepzinnige bedenkingen, verhevene denkbeelden, dit alles vereenigt zich in zijn Werk; hetzelve levert voorbeelden van allerlei soort van schoonheden.’

Wat den inhoud van dit Werkje betreft: na eene korte beschouwing van de Natuur in 't algemeen, van de woeste, bebouwde en vervallene Natuur in 't bijzonder, wordt de aandacht bepaald bij de Lucht, Aarde, Zee, en de verscheidenheden tusschen de Oude en Nieuwe Wereld. Hierop leeren wij de Brandende Bergen eenigermate kennen; en, na eene vergelijking tusschen de Lente en den Winter, worden wij opmerkzaam gemaakt op de gewrochten, die zich op de Aarde bevinden. De Mensch staat op den voorgrond. Zijne zintuigen, middelen van bestaan, tijdperken van leven, staat buiten en in maatschappij, zijne aandoeningen en hartstogten, spraakvermogen en kunstgewrochten houden de aandacht eenigen tijd bezig, die voorts gevestigd wordt op de vergelijking tusschen den Mensch en de Dieren, en van daar op de overeenkomst en 't verschil tusschen de laatsten en de Planten en Mineralen. Nu volgen er korte beschrijvingen van den aard en de eigenschappen eener groote menigte Dieren van zeer verschillende soorten, beginnende met de meestbekende en nuttige, zoo als Hond, Kat, Paard, Schaap, Geit enz., loopende verderf over den Kameel, Lama, Rendier, Bever enz., alsmede over de Roofdieren, als Leeuw, Tijger, Panther, Hyaena enz., en eindigende in de beschouwing der Vogelen; waarbij nog gevoegd zijn eene beschrijving van de Bijen, en drie proeven van schoonheden uit het Werk van den Hr. de buffon, welke tot opschrift hebben: over de Tijdvakken der Natuur; Zedekundige Rekenkunde, en: Het Medelijden en de Schijnneiligheid; welke brokken aan het slot dezes Werks zekerlijk eene eenigzins zonderlinge plaats bekleeden.

Eene enkele proeve strekke ter nadere aanbeveling.

‘De Bebouwde Natuur.

Hoe schoon is deze bebouwde natuur! Hoe luisterrijk en prachtig is zij door de zorgvuldigheden van den mensch versierd! Hij zelf maakt er het voornaamste fieraad van uit, hij is er het edelste voortbrengsel van; met zich te vermenigvuldigen, vermenigvuldigt hij het dierbaarste aller zaden: zij schijnt zelfs zich mede met hem te vermenigvuldigen; hij doet door zijne konst alles in het licht verschijnen, wat zij in haren boezem besloten heeft; wat al onbekende schatten, wat al nieuwe rijkdommen! De bloemen, de vruchten, de granen tot volmaaktheid gebragt en tot in het oneindige vermenigvuldigd; de nuttige soorten

[p. 216]

der dieren vervoerd, uitgebreid en tot een ontelbaar getal vermeerderd; de schadelijke soorten ten onder gebragt, binnen zekere grenspalen besloten en verbannen; het goud en het ijzer, 't geen nuttiger dan het goud is, uit de ingewanden der aarde opgedolven; de stortvloeden bedwongen, de loop der rivieren geregeld en binnen palen besloten; de zee zelve ten onder gebragt, herkend, en van het eene halfrond tot aan het andere doorkruist; de aarde, die alomme naakbaar is, alomme zoo levendig als vruchtbaar gemaakt; in de valleijen lagchende weiden gevormd, in de vlakten kostbaar voeder aangekweekt, of nog rijker oogsten ingezameld; de heuvelen met wijnstokken en vruchtboomen bedekt, hunne toppen met nuttige boomen en jonge bosschen gekroond; de woestijnen in woonplaatsen veranderd, die door een talloos volk bewoond worden, 't geen, door een gestadigen omloop, zich van het middelpunt tot aan het uiteinde verspreidt; wegen gemaakt en gebruikt, alomme gemeenschappen opgeregt, als zoo vele getuigen van het vermogen en de vereeniging der maatschappij: duizend andere gedenkteekenen van magt en roem betoogen genoegzaam, dat de mensch, meester van zijn erfgoed, de aarde, het geheele oppervlak daarvan veranderd en vernieuwd heeft, en dat hij in alle tijden het rijk met de natuur gedeeld heeft.’