Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1810

Leontine, een Roman door A. von Kotzebue. Iste Deel. Amsterdam, bij J.S. van Esveldt-Holtrop. In gr. 8vo. 244 Bl.

De lieve onschuld, Leontine van Blondheim, nog een kind, gehuwd aan eenen haar geheel onwaardigen Echtgenoot; de beste Vader, door eene geliefde, maar hatelijke Zuster, en door de lieve onschuld zelve misleid en bedrogen; het uitmuntendst jong mensch (dat echter Leontine miskende, en eeniglijk op aandrang zijner Moeder naar hare hand dong) afgewezen, daar deze waarlijk edele jongeling, geheel en af onschuldig, in eenen kwaden reuk stond bij het publiek: - ziet daar den aanleg van dezen Roman, die met dit eerste Deel nu zoo ver gevorderd is, dat Leontine, nu geen kind meer, maar de belangrijkste en uitmuntendste Vrouw, hare misvatting en haar ongeluk gevoelt, en ook de afgewezene jongeling de hooge waarde volkomen leert kennen van de parel, die hij miskend, en waarvan hij het verlies zoo koelbloedig had geleden. Ik wilde, zegt de Schrijver, levenswijsheid in een liefelijk gewaad kleeden; ik wilde het rompza-

[p. 133]

lige van den zoogenoemden goeden naam, de vreesselijke gevolgen van te vroeg aangegane huwelijken, de gevaren der reinste deugd schilderen. In zoo ver wij uit dit Stuk kunnen oordeelen, heeft daartoe geheel dit verzierd Verhaal de juiste strekking, en (de verdiensten van den Heer van kotzebue zijn bekend) de lezing van dit Werk geeft een aangenaam onderhoud aan hun, die smaak vinden in deze soort van geschriften.

Om het voor en tegen ten aanzien van den zoogenoemden goeden naam onze Lezers, zoo als dit hier voorkomt, onder het oog te brengen, zouden wij gaarne den 15 en 16den Brief geheel afschrijven; dan ons bestek gebiedt ons slechts 't een en ander aan te stippen.

Dus schrijft onder andere de Pred. Gruber, zijn vaderlijke vriend en opvoeder, aan den uitmuntenden Wallerstein:

‘Gij hebt geenen goeden naam, en, 't geen nog erger is, gij geeft er niets om; misschien omdat gij denkt, dat uwe edele, maar niet gewone daden u dit onheil hebben berokkend. Bedrieg u niet! de betere mensch wordt slechts door bespotting vervolgd, zelden door haat. Den grond van den haat, die u drukt, meene ik te vinden in uwe neiging tot satyre, die ik in uwe prilste jeugd te vergeefs trachtte te bedwingen. Gij kunt volstrekt niets zots of slechts hooren, zonder uwen scherpen geest daarover uit te storten; of dit gepast of ten ontijde zij, is u onverschillig.

Houd eenen ouden getrouwen leermeester ten goede, indien hij u aan de oude, maar, helaas! al te ware spreuk herinnere: dat de wereld eerder een schurkenstuk dan een bon mot vergete; indien hij u uit den grond van zijn hart smeeke, de gekken hunnen weg te laten gaan, en met hun even min den spot te drijven, als gij zulks met eenen beschonkenen zoudt doen, dien gij de straat zaagt langs zwaaijen; en evenwel zoude die laatste uwen geesel hebben verdiend, want vrijwillig beroofde hij zich van zijn verstand; maar wat kunnen de gekken gebeteren dat zij gek zijn?

Ja! indien men door satyre iets konde verbeteren? Indien gij kondet zeggen: ik offere mijzelven op, ten einde iets goeds te stichten: maar gij verbittert slechts, maakt de gekken welligt nog halstarriger; en uwe belooning is - een kwade naam.

“Wat gaat het mij aan?” hoore ik u zeggen; “ik doe en spreek volgens mijne overtuiging.”

Dat is niet voldoende; een kwade naam, ook onverdiend, is waarlijk een onheil! Het ware beter dat gij arm en naakt in de wereld tradt; geld kan men des noods bij elkander bedelen, maar geenen goeden naam, die toch ook een munt is, en een munt, waarmede men de teederste ge-

[p. 134]

neugten des levens, de liefde en het vertrouwen der menschen koopt.

“Gij zijt jong, rijk, en vindt stoffe tot aangenaam onderhoud in uzelven, hebt derhalve de menschen niet noodig?” - Geen geweldenaar op aarde mag zeggen dat hij de menschen niet behoeve. Wie kan de mogelijke gevallen berekenen, waarin het oordeel der wereld ook u bevoordeelen of benadeelen kan? - Verondersteld dat de Freule Blondheim u niet onverschillig ware, dat gij in haar dat vronlijk wezen meendet te hebben gevonden, dat het eenig waar geluk op aarde, het huisselijk geluk, u konde geven? en gij ontvingt nu een weigerend antwoord van dit meisje, uit geene andere oorzaak, dan omdat een kwade naam van u ware uitgegaan? omdat niemand u vertrouwde? - Beschouw den kwaden naam ten minste als een versleten rok, waarmede gij niet gaarne in gezelschap zoudet gaan. Verondersteld ook, dat gij zelf de gaten daarin niet hebbe gescheurd, maar dat de motten dezelve er in gemaakt hadden, die aan het fijuste laken het liefste knagen, dan zult gij toch zeker u van die onaangename gasten, met het kleed te gader, trachten te bevrijden. - Misschien ontmoeten u ook tegenwoordig hier en daar zeldzame menschen, wier liefde gij met het inwendig - volwigtig gehalte uwer deugd inkoopt; maar, vriend! gij moet toch ook koperen munt voor het gemeene volk in uwen zak hebben.’

Deze aanmerkingen moesten den jongen vriend tegen den satyrieken geest waarschuwen: deze is nu wel het eenige niet, waardoor men onschuldig zijnen goeden naam verliest; maar zij hebben toch ook hare toepassing, om tegen den schijn des kwaads te waken. Nu ook iets uit het antwoord.

‘De goede naam gelijkt den wind; men weet dikwerf niet, van waar hij kome, noch waar henen hij ga. Men kan zeer beroemd zijn, zonder eenen goeden naam te hebben, en omgekeerd. Om de conventioneele waarde van den goeden naam te bepalen, is juist niet noodig detzelfs bron te ontdekken: - maar indien deszelfs zedelijke waarde bepaald zal worden, dan moeten wij tot deszelfs oorsprong terug gaan. - En - lieve God! - waar geraken wij daar dan henen? - Niets laken; vijf effen heeten; alles (al ware het ook het schandelijkste) ten beste keeren; over geene dwaasheid lagchen; over geen misbruik den mond vertrekken; met één woord, zich vast aan den gulden regel binden: slaaf! eet uwen pudding, en zwijg! Dit zijn de negative eigenschappen, die daartoe gevorderd worden. - Een open hart, dat zoo gaarne op de opene lippen zweeft en onverholen deszelfs aandoeningen laat uitvloeijen; een snel opbruisend gevoel van onregt en overmoed, indien ook van den rijksten en magtig-

[p. 135]

sten; een snel, edel woord ten voordeele van eenen onderdrukten; eene tegenkanting tegen de nagebaauwde meening van den grooten hoop; ach! slechts één van dezen is toereikende om den goeden naam van eenen man verpestend te beädemen, dat dezelve dof worde gelijk een beslagen spiegel! en is dit gebeurd, dan strekt niemand de hand uit om den spiegel af te wisschen: want het is, helaas! eene oude ervaring: zelfs de betere menschen herhalen liever tienmaal het kwade, dan eenmaal het goede.

Gewone menschen doen het goede altoos methodiek; vragen zichzelven eerst, wat de lieve bloedverwanten er van zullen zeggen? en wat zijne excellentie die en die? Is men met dezen klaar, dan is het verder: hoe zal de wereld het opvatten? Is het niet kwalijk te duiden? Is het ook gevoegelijk? Ja, zulke menschen hebben wel het vermaak, den goeden naam tot leidsman van hunne daden te maken; maar een edel, driftig man, die slechts naar het doel vliegt, en de straten aan weêrszijden niet gewaar wordt, dien volgt een luid poehé! omdat hij in het loopen misschien - eenen schoen verloor.

Ik heb mijzelven dikwerf de moeite gegeven, de menschen, die ik overal als goede menschen hoorde prijzen, tot in hunne japon na te gaan; het waren doorgaans bepaalde verstanden, die voor elk vreemd gevoelen eenen grimlagch in gereedheid hadden; die ook jegens schurken vriendelijk en beleefd konden wezen; zich niets in het oog loopends veroorloofden; geenen welvoegelijkheids-pligt verzuimden; hunne visitekaartjes altoos ten behoorlijken tijde afgaven, enz. Staat er nu niemand zulk een mensch in den weg, wel dan vergunt men hem gaarne, dat zijn goede naam in de hoogte schiete, enz.

Elk beroemd man heeft ten minste altoos een zeer gedeelden goeden naam. - Er blijft slechts één middel voor hem over - niet den goeden naam, maar het groot geluk te verwerven, in het geheel geenen naam te hebben; “volmaakte ingetogenheid.” Hij moet met niemand verkeeren, dan met de zijnen, die hem beminnen; hij moet de eigenheden, die elk niet gemeen mensch toch eens heeft, zorgvuldig voor de wereld verbergen; bijzonder moet hij op zijne hoede wezen, nimmer in verschil, van welken aard ook, met iemand te komen: want, zonder grond of oorzaak te onderzoeken, heeft de beroemde man dáár, waar hij woont, altoos ongelijk omtrent den onberoemden.

Dikwijls is de goede naam een kind des gevals, of zelfs der arglistigheid. - Ik ken menschen, die even toevallig aan een' goeden naam zijn gekomen, als aan den goeden reuk, die hier of daar in hunne kleêren zich heeft gehecht; die op eenen grond maaiden, waar een ander in bescheidene stilte

[p. 136]

had gezaaid. Ik ken anderen, die den goeden naam als een' voordeeligen post beschouwen, en bij het publiek even zoo kruipend er naar trachten, als broodbehoevenden naar eene verzorging bij den minister. Het ergste is, dat het den zoodanigen werkelijk gelukt. Want het publiek gelijkt daaromtrent ook menigen minister: wie het vleit, dien bemint het; en heeft het den quidam eens in deszelfs bescherming genomen, dan beschouwt het hem als den tooneelspeler op het tooneel: indien hij slechts dáár een held schijne, dan mag hij te huis leven zoo als hij wil.

Indien de goede naam in honderd gevallen naauwelijks ééns uit ware verdiensten voorkomt; indien geval, kruipen en middelmatigheid doorgaans deszelfs bronnen zijn, hoe kunt gij dan van mij verlangen, dat ik denzelven zal najagen? denzelven opofferingen zal doen? En wat bekome ik eindelijk er voor?’ - Zulke oordeelvellingen bereiken toch eindelijk ook het oor, indien ook van slechts een' eenigen, aan wiens achting u gelegen is, wiens gedachte invloed op uw lot heeft. - ‘Stil, vriend! - Ik wil niet eens in aanmerking nemen, dat die man, wiens achting waarde voor mij heeft, wel niet ook een onderzoekend man zal wezen, die op een stads-gerucht niet blindelings mij veroordeelt; ik zal liever een weinig nagaan, of de goede naam dan waarlijk mij voordeel geve? en dan vinde ik, helaas! het resultaat: slechts den armen, den geringen is hij noodzakelijk om voort te komen; de rijke, de voorname behoeft zijns niet! hij blijft toch wat hij is; hij wordt evenwel in de beste cirkels toegelaten. Is hij een schurk, dan zegt men het overal achter zijnen rug, maar in zijn bijzijn behandelt men hem met dezelfde onderscheiding, alsof hij de eerlijkste man ware. - Wenschenswaardig is de goede naam gewis; maar moet men, om hem te bereiken, zijne geheele zelfstandigheid opofferen, dan is hij toch waarlijk te duur gekocht!’

Dezen laatsten volzin onderschrijven wij met geheel ons hart.