Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1809

Iets over het verstaan van elkander.

Dikwerf is het eind eener redekaveling zoo ongunstig, dat beide partijen, hoe zeer regtstreeks van elkander verschillende, echter ieder bij haar gevoelen blijven, en wel ieder op goede, zoo 't haar voorkomt, onwrikbare gronden. Menigmaal oordeelt men in het gewone leven, en zelfs in de fijnere redekavelingen der meer wijsgeerig denkenden, vooral van hen, die zich aan het tegenwoordig mystisch systeem wijden, en wier grondslag in alles het onbeschrijfbare gevoel moet zijn, - menigmaal oordeelt men het eene onmogelijkheid, dat allen eenstemmig over hetzelfde punt zouden denken.

Niet zelden dacht ik hierover na. Zou hetzelfde, zoo sprak ik, niet voor allen en altoos waarheid zijn? Zou het somtijds onmogelijk zijn, een ander, die de waarheid miskent, tot die waarheid op te voeren, omdat voor hem eene andere dadelijkheid bestaat, dan voor mij? - Ik kon mij hiervan bijna niet overtuigen, verdubbelde dus mijne waarnemingen, en vond dezelve alle overeenstemmend met de volgende redenering, die ik dus zoo wel a priori als a posteriori beproefd durf noemen.

Alle onze redeneringen, hoe verre wij die ook kunnen doorzetten, welke fijne wendingen wij daaraan weten te geven, moeten alle rusten op en gevolgen zijn van eene stelling, die, zonder eenige redenering, onmiddellijk uit onze organisatie volgt, en die dus van ons oordeel onafhankelijk is. Onze gansche Logica is slechts eene geschikte manier, om gevolgen uit de eene of andere stelling af te leiden. Hoe wij onze redeneringen analyseren, altijd zullen wij op eene stelling neerkomen, die wij zeggen, dat uit zichzelve waar is, en dus geen verder bewijs behoeft. De ontwikkeling van deze stelling tot den term, dien wij begeeren, is het gansche geheim der bewijzende redeneerkunde. Gewoonlijk noemt men deze eerste stellingen axiomata. De tegenwerping, dat men meermalen een bewijs aanvangt van eene stelling, die wel algemeen aangenomen, maar echter verre is van een axioma te

[p. 565]

zijn, doet hier niets af. Het bewijs is of valsch, of het is onmiddellijk ontwikkeld uit eene axiomatische stelling, of uit zulk eene, die reeds het product is van eene voorafgaande gegronde redenering, van welke dus het bewijs alleen het vervolg is.

Als dus twee personen van elkander in gevoelen verschillen, en de een den ander door geene redenering kan overtuigen, moet zulks of door de verschillende manier van gevolgen afleiden, of door hunne niet overeenstemmende denkwijze omtrent de grond-axiomata veroorzaakt worden; of eigenlijk alleen door het laatste, want dat deze of gene de goede manier van gevolgen af te leiden is, moet eerst bewezen worden; en dit bewijs kan niet anders zijn, dan eene onmiddellijke ontwikkeling van eenig axioma: ook hier komt het dus alleen op het eenstemmig gevoelen omtrent de axiomata aan.

Wat de zoogenaamde mathematische axiomata betreft, - de zulke namelijk, die ten grondslag liggen van ieder mathematisch bewijs; hieromtrent stemmen aller gevoelens meestal overeen. Niemand, b.v., twijfelt, of het geheel is grooter, dan een zijner deelen. 't Is waar, nu en dan vond ik er eenen, die ook daar aan twijfelde; doch zulk eenen had of een dwaalstroom van bovenzinnelijke dweeperijen zoo verre gebragt, dat hij aan zichzelven twijfelde, of de begoocheling der zinnen zijn eigen inwendig gevoel doen verloochenen.

Minder eenstemmig denkt men over metaphysische axiomata; deze zijn de eigenlijke steen des aanstoots, en die stellingen, welke de een voor axiomatisch waar verklaart, ontkent de ander volstrekt; van hier, dat sommigen alle metaphysische axiomata tot één hebben willen brengen; welke poging, al ware zij hun volkomen gelukt, weinig voordeel te dezen opzigte zoude hebben uitgewerkt, daar hetzelfde verschil omtrent dit ééne, als omtrent alle de andere zoude blijven plaats hebben.

Van waar nu dit verschil? van waar, dat de een voor waar verklaart, hetgeen de ander voor onwaar houdt? Voor ons is het onmogelijk, eene en dezelfde zaak naar willekeur waar of onwaar te doen zijn. Dat iets waar, iets zoo en niet anders is, hangt niet af van onze wilsbepaling; het moet dus noodzakelijk, daar wij hier alleen van phaenomena handelen, alleen van onze organisatie afhangen. Dat iets zoo en niet anders zij, kan alleen afhangen van elk onzer organen in het bijzonder, en van de zamenwerking van alle tot een geheel. - Als onmiddellijk gevolg vloeit bieruit voort, dat, als twee menschen beide volmaakt op dezelfde wijze georganiseerd zijn, ook beide volmaakt eenstemmig over ieder axioma moeten denken, en hetzelfde noömenon dezelfde gewaarwording aan

[p. 566]

beiden moet geven, voor beiden hetzelfde phaenomenon moet zijn: - terwijl het bij eene verschillende organisatie zeer mogelijk is, dat beider gevoelens over eenig axioma verre uit elkander loopen, ja zelfs tegenstrijdig zijn, zonder dat het hun ooit mogelijk zij tot elkander te naderen, zoo lang zij beide dezelfde blijven.

Of er zulk eene verschillende organisatie onder de bewoners van dezen bol plaats hebbe, kan alleen de ondervinding beslissen; dit is zeker, dat ten minste meest, zoo niet altijd, de oorzaak van het niet verstaan van elkander gelegen is in het verkeerd gevolgen trekken uit door beiden goedgekeurde grondstellingen. Wanneer men dus met iemand in zeker opzigt van meening verschilt, bepale men eerst de grondstelling, waaruit beide uitgaan, en vergelijke daarna onderling de verschillende wijze van gevolgtrekking, die beide gebruikt hebben, en men zal onmisbaar zeker tot een overeenstemmend gevoelen opgevoerd worden.

Doch verschilt men reeds omtrent het eerste axioma, men beproeve dan niet, verder te gaan; alle overtuiging is onmogelijk; dezelfde zaak verschilt voor beiden. Van hier, dat reeds socrates zoo naar waarheid zeide: al ons weten is niets te weten; alle onze kennis toch bepaalt zich tot die der verschijnselen; nimmer zien wij de zaak van zinnelijk bijmengsel onthuld; en zelfs deze verschijnselen zijn niet voor allen standvastig dezelfde. En welke zekerheid ook zoude er kunnen zijn in datgeen, dat ons axiomatische zekerheid geeft? - een adertak springt, en een gansch ander, geheel nieuw, voor anderen onbegrijpelijk Geheelal omringt ons! Niets is zeker, wat een stoflijken aanleg met zich voert: - alleen ons hoogere leven, dat onbepaalbaar beginsel, dat niets gemeen heeft met de zwakke veranderlijke stof, die vonk der zuivere liefde, waaraan eene hoogere magt, op eene voor ons onverklaarbare wijze, de stof ketende, deze alleen is onwrikbaar, en voor allen een en dezelfde.