Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1809

Historisch verslag der uitbarstingen van den Vesuvius.

Van alle de groote verschijnsels in de natuur is, misschien, een der meest ontzettenden voor de verbeelding, en een der geduchtsten in de zaak zelve, de uitbarsting der brandende bergen. Zij tasten ons aan in alle onze zintuigen; het vuur, welk haar bezielt, dwingt alle hoofustoffen om met hetzelve aan te spannen ter vernielinge van al wat hen omringt.

Even snel treffen zij als de donder; even als deze kondigen zij zich aan door eene geduchte verwoesting: zij doen de aarde rijzen, even gelijk de winden den oceaan zich doen verheffen; en, terwijl zij onze woningen inzwelgen door rivieren van vuur, openen zij onder onze voeten kolken van brandende zwavel.

Van den anderen kant is, over 't geheel genomen, niets bekoorlijker, niets verrukkender, dan de ommestreken dier gevaarlijke stookplaatsen; 't is, als of de natuur den mensch, welken zij zouden kunnen verzwelgen, heeft willen schadeloos stellen, door alle de bekoorlijkheden, die hem aan dien grond moeten verbinden. Zij heeft den spelenden inval gehad van hen op de gelukkige eilanden te plaatsen, in Peru, op Sicilie en in de wellustige velden van

[p. 550]

Napels; zoodat, in een eigenlijken zin, mag gezegd worden, dat de dood aldaar onder bloemen is begraven. De bloemen en de dood schijnen aldaar zelfs vereenigd te zijn, als het gewrocht met de oorzaak. Indedaad, blusch deze verschrikkelijke fornuizen uit, en de grond, dien zij verwoesten, zal zijne vruchtbaarheid verliezen; het zal een vreedzamer en veiliger verblijf worden. De bewoner, genoodzaakt voor moeijelijker pogingen een schraler levensonderhoud te koopen, zal gevaren betreuren, die door zoo vele genietingen vergoed worden.

't Zij het eene speling der natuur zij, die geen ongemengd genoegen schenkt, of een gedwongen gevolg harer wetten, van welke het onmogelijk is, en geene bate zoude doen, de oorzaak te vinden, zeker is het in allen gevalle, dat de nabuurschap der brandende bergen altijd gevaarlijk is, en altijd zal gezocht worden.

Vader de la torre, een der geleerdste en moedigste natuurkundigen van Italie, heeft, in den jare 1759, omtrent den Vesuvius aanmerkingen gemaakt, zoo naauwkeurig als wetenswaardig, van welke wij de volgende zullen mededeelen.

Tot aan den jare 70 van onze jaartellinge had de Vesuvius niets dan vuur gespogen, en meer nieuwsgierigheids dan schriks verwekt. In dat jaar, onder eene regering door deugden vermaard, schudde de berg met een schrikwekkend gedruisch; hij wierp asch en steenen uit, niet tot in Syrie en Egypte, zoo als een grootspreker van dien tijd verzekert, maar tot eenen afstand, groot genoeg om Rome eenen schrik aan te jagen, en in genoegzame menigte, om twee geheele steden, Herculanum en Pompeia, te begraven.

In de derde eeuw, in den jare 203, deed de Vesuvius van nieuws alles beven, wat in zijne nabijheid lag. In de vijfde, zesde, zevende en tiende eeuw jaagde hij denzelfden schrik aan; maar tot nog toe had hij geene Lava gespogen, dat wil zeggen, zwavelachtige stoffen, met verglaasde aarde en gesmoltene metalen gemengd, die sedert deze uitvloeijingen gekenmerkt hebben. 't Was in den jare 1049, dat men voor de eerstemaal al fidderende eene beek van deze stoffe volgde, die uit den mond des bergs tot in de zee vloeide.

In de twaalfde, veertiende en zestiende eeuw gebeurden er in alles slechts vier uitbarstingen, van welke zelfs

[p. 551]

de uitwerksels niet zeer merkwaardig waren. Maar in de zeventiende eeuw, te weten den 16 December 1631, openden zich zeven stroomen van zwavel, harst en ijzerachtige aarde eenen doortogt, en verspreidden verwoesting allerwegen. In de jaren 1660, 1682 en 1694 gebeurden er telkens uitbarstingen; de laatste duurde zelfs eenige jaren.

In de achttiende eeuw heeft men uitbarstingen gehad in de jaren 1701, 1704, 1712, 1717, 1730, 1737, 1751, 1754, 1760, 1767, 1779, 1781, enz. enz.; allen gingen van schrikwekkende toevallen verzeld; vreesselijker inzonderheid was de laatste dan alle de anderen. De berg, zeggen de nieuwspapieren van dien tijd, schoot eene vuurkolom uit van drieduizend roeden hoogte, 't geen misschien wat vergroot is; maar, welke ook de hoogte moge geweest zijn, het uitwerksel was verwonderlijk en verschrikkelijk.

Men verbeelde zich dezen vuurklomp, tot eene onmetelijke hoogte boven den vuurberg opklimmende, van verre de zee, de velden en eene prachtige stad bestrijkende, om zijne eigen as ronddraaijende met een gedruisch, dat door de echo werd herhaald, in alle rigtingen doorsneden van vuurpijlen en gloeijende steenen, die den gloed vermeerderden; en men zal erkennen, dat het geoorlofd zijn zoude, zelfs aan onversaagde wijsgeeren, getuigen van dit schouwspel, van angst zoo wel als van verwonderinge te zijn doordrongen.

Veel is er van de Lava's van den Vesuvius gesproken; maar de oorzaak van dit verschijnsel, dunkt mij, heeft men niet genoeg verklaard.

Dat uit eene brandende stookplaats vlammen oprijzen; dat eene gistende Mijn den omringenden en haar drukkenden grond doe schudden; dat dezelve steenen, asch en water tot op eenen grooten afstand rondom verspreide: dat alles bevat niets verwonderlijks, niets, 't welk met de gewone wetten der natuur niet overeenstemt, niets, 't welk wij niet kunnen nabootsen, en wij indedaad niet nadoen, wanneer de noodzakelijkheid die groote en geduchte proeven gebiedt, die het voornaamste werktuig des oorlogs zijn geworden. Het is eene eigenschap der vlamme, dat zij om hoog klimt; water, bijkans even zoo vloeibare asch, puimsteen, die, bij eene groote uitgebreidheid, eene naauwelijks noemenswaardige zwaarte bezit, alle dezen kunnen aan de

[p. 552]

werking des vuurs, 't welk zich van dezelve tracht te ontdoen, geenen tegenstand bieden.

Maar dat ineengedrongene stoffen, wier smelting de zwaarte niet heeft verminderd, die, te midden eener toevallige vloeibaarheid, alle de andere eigenschappen van digte en vaste ligchamen behouden, door de kracht der kokinge alleen, tot eene hoogte van 150 roeden klimmen; dat zij, de randen diens onmetelijken ketels overstroomd hebbende, blijven voortloopen onder de gedaante eener vloeibare maar tastbare vlamme, terwijl de stookplaats, verscheiden dagen achtereen, deze bron van vuur blijft voeden, zoodat zij in den boezem des bergs eenen sprong van meer dan 900 voeten in de hoogte vorme, en van binnen eene rivier van verscheiden mijlen: dit is iets, 't welk de natuurkunde moeite heeft te begrijpen, er zelfs eene verklaring van gevende, en het resultaat van eene kracht, welke de verbeelding naauwelijks durft berekenen.

Ik heb gezegd, dat door de opborreling of koking het overloopen der Lava ontstaat. Dit is klaarblijkelijk, omdat in de oogenblikken der ruste de bezonkene stoffe eenigermate alleen den bodem des ketels bedekt. Zij klimt, wanneer, door welke oorzaak dan ook, het vuur vermeerdert, en haar in eene sterker beweging brengt. Indien de uitbarsting ontstond door vermeerdering van stoffe, het instorten van eene rots, bij voorbeeld, zou deze onvoorziene last welhaast door de werking van het vuur verjaagd, en in losse brokken worden uitgeworpen, zoo als het geval is van steenen en water, die door eenig toeval op den bodem des kraters vallen. Maar dezelve zou niet tragelijk vervoerd worden, bij eene onafgebrokene achtereenvolging, onder de gedaante van vloeistoffe, naar de randen, van waar zij, bij mangel aan steunsel, zich verspreidt; men heeft hier het zelfde beginsel, 't welk de melk, koffij, chocolade, alle vette vloeistoffen doet overkoken, wanneer zij tot zekeren graad van vuur doordrongen zijn. Niets gebeurt er in deze geduchte kolken, dan 't geen wij dagelijks, zonder er aan te denken, zien voorvallen, in onze keukens, in onze werkplaatsen, en in onze smelterijen; het onderscheid bestaat alleen in de uitgebreidheid.

Dezelfde Vader de la torre heeft, in den jare 1751, den loop der Lava aangewezen, welke toenmaals stroom-

[p. 553]

de. Op den eersten Junij, zegt hij, daalde zij neder in de vlakte Atrio del Cavallo, beslaande eene ruimte van zestien palmen, en bijkans eene halve mijl wegs in een uur afleggende; ik stond op eenen afstand van veertien voeten, en ondervond eene zware hitte. Op den tweeden dag was de snelheid tien palmen in eene minuut; den derden dag acht palmen; op den zevenden begon zij te bekoelen; acht maanden daarna konde men er over heen loopen, onder het gevoel echter van aanmerkelijke warmte.

Uital het gezegde volgt, dat de Vesuvius niet vroeger dan zints 1800 jaren met gedruisch is beginnen te branden, en dat de werking van zijne stookplaats toeneemt met het getal der uitbarstingen; tot aan de vijftiende eeuw telt men er naauwelijks twaalf, en gedurende den loop der achttiende eeuwe wel veertien.

Indien iets tegen de gevolgen dezer aanmerkinge tot geruststellinge zou kunnen dienen, 't zou zijn: 1. dat zints eenige jaren de Lava zich eene afzonderlijke bedding heeft uitgehold, 't geen misschien de overige deelen des gewests, tot heden toe aan hare verwoestingen blootgesteld, zal beveiligen; 2. dat deze Lava minder overvloedig is, in vergelijking van die van vroegere eeuwen; 3. dat alle brandende bergen eindelijk zijn uitgedoofd; de Vesuvius zal, even als alle andere, ophouden van branden, en dat tijdstip is misschien niet verre af.