Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1809

[p. 342]

Iets over bangheid en vreeze.

Ce de quoi j'ai peur, c'est de la peur.

montaigne, Liv. I. Ch. 17.

Bangheid is, inderdaad, een vreemde hartstogt; zij doet alle menschen van 't spoor dwalen; zij beroert onze verstandelijke vermogens; zij teelchet bijgeloof; zij schept hersenschimmen; somtijds doet zij dezelfde uitwerksels als de dapperheid; van hier het zeggen, dat niets onbezonnener is, dan een woedende bloodaard.

De bangheid begoochelt dermate het gezigt, dat men de zulken, die er van bevangen worden, niet zelden zich in het gevaar ziet storten, waarvoor zij beducht zijn. De eerste veldslag, welken de Romeinen op hannibal wonnen, was het gevolg van bangheid. Tienduizend man, door den Consul sempronius aangevoerd, werden eensklaps van schrik bevangen; en niet wetende, werwaarts te vlugten, sloegen zij zich moedig door het gros van het overwinnend leger heen, 't welk op zijne beurt, door deze onverwachte beweging van schrik bevangen, terugdeinsde, en onder de Romeinen vermengd de wijk nam.

De bangheid vergroot en doet alle voorwerpen van natuur veranderen; zij is het, die het onkundig en ligtgeloovig volk spoken doet zien in de nachtwandelaars, weerwolven in zwarte honden, geschaarde heerlegers in de wolken, toovenaars, ten Sabbat gaande, in de vledermuizen, voorteekens van den dood in het schreeuwen van den vischarend en den katuil.

Hoe een mensch onwetender zij, hoe meer hij aan bangheid onderhevig is. De eenzaamheid, de somberheid der bosschen, de stilte en donkerheid des nachts, het ruischen des winds, het klateren des donders, verward en onverwacht geraas, de luchtverhevelingen, zijn voor 't gemeene volk zoo vele voorwerpen van angst en oorzaken van vervaardheid. De onwetende mensch is een kind, wien alles vervaart en doet sidderen.

Hierin ontmoet men de reden, waarom het gemeen zoo ligt wonderen ziet in uitwerksels, van wier oorzaak het onkundig is. De brandende Bergen, de Eklip-

[p. 343]

sen, de Kometen zijn bij het zelve voorwerpen van ontzettinge, en voorboden van nationale rampen.

Het ergst van allen is, dat, in gevolge eener hoedanigheid, aan het menschelijk hart zeer natuurlijk, de vreeze veel sterker dan de liefde de hersens schuddende, van de zucht tot het goede bijkans alle hare aanbidders berooft, om hen aan de zucht tot het kwade te onderwerpen.

Reeds oud is de aanmerking, dat, ten allen tijde, de Godverloochening ontstond bij lieden, die de meeste stoffe hadden om de Godheid te loven, en het Bijgeloof bij hen, die over dezelve de meeste reden schenen te hebben tot klagen.

't Was in den schoot der wellustigheden van Griekenland en Rome; 't was te midden der rijkdommen van Perzië en den Indostan; 't was in het binnenste der paleizen van Pekin, van Londen en Parijs, dat men Gods aanwezen allereerst dursde loochenen. De Tartaren daarentegen, die geene schuilplaats hebben de verhongerde Wilden van Amerika, de kortzigtige Negers van Senegal, de Laplanders, de Eskimaux, alle dezen zien, aanbidden en vreezen de Goden. In alles, wat hen omringt, overal schrijven de ongelukkigen verstand en magt toe aan de verborgene werkmiddelen der onheilen, welke zij lijden, en van welke de oorzaak zoo wel als het geneesmiddel hun onbekend is.

Niet slechts beroert de bangheid onze verstandelijke vermogens, maar zij ontzet ons ook van alle middelen om ons te beveiligen. ‘Philippus,’ zeide demosthenes tot de Atheners, ‘heeft in uwe zielen den schrik verspreid, die hem voor u onverwinnelijk maakt.’

Men heeft menschen van vreeze zien sterven. De vreeze doet het bloed stilstaan en stremmen.

De vreeze voor sterven verkort het leven; zeker is het althans, dat men nooit honderdjarigen, of zelfs hoogbejaarde menschen, ontmoette onder lieden, die steeds bang voor sterven waren.

Men heeft gezegd, dat de kogels de bloodaards zoeken; waar is dit, in den zin, dat de bloodaards het leven verliezen, hoewel van de middelen voorzien, om het aan het dreigend gevaar te ontrukken

‘Men wijze mij een onvermijdelijk gevaar,’ zeide de

[p. 344]

Hertog van peterborough, ‘en ik zal bang zijn, zoo wel als alle anderen.’

Hij, derhalve, is niet de dappere man, die nooit vreest; maar hij, wiens vreeze nooit zoo groot is, dat zij hem het gezigt verdonkert, of hem het leven boven de eere doet schatten.

Hoewel ik wel verre af ben van met onze Geneesheeren van gedachte te zijn, dat de razernij enkel het uitwerksel der inbeeldinge is, geloof ik evenwel, dat de vreeze voor die ziekte, door de verbeelding sterk aangezet, derzelver toevallen kan verhaasten, zoo wel als verzwaren.

Men heeft aangemerkt, dat lieden, die het bangst voor de kinderziekte waren, ligtst daarvan werden aangetast. Was het inderdaad de vreeze, die deze ziekte aanbragt? of liever, was het de nabijheid der ziekte, die door de vreeze zich reeds deed gevoelen? Dikmaals wordt bangheid met beduchtheid verward. Men kan voor eene zaak beducht zijn, zonder er bang voor te wezen. Men vreest god, zonder schrik voor Hem te gevoelen. Men kan voor den uitslag van een tweegevecht beducht zijn, zonder bang te zijn voor zijnen vijand. Men is beducht om zijne beminde te mishagen, zonder bangheid, vreeze noch schrik voor haar te ervaren.

Gelijk er twee soorten van moed zijn, die van het verstand en van het hart, zijn er ook twee soorten van bangheid; de eene doet ons voor een natuurlijk gevaar, de andere voor eenen tegenstand verbleeken.

Mannen, die in het veld honderdmalen den dood gebraveerd hadden, heeft men voor de ongenade van hunnen Heer zien verbleeken en terugdeinzen.

Aristoteles vraagt, wanneer de vreeze doet sidderen, en hij antwoordt, dat zij het uitwerksel der verkoelinge des ligchaams is. Zeker is het, dat bij vreeze de warmte vermindert en naar het hart terugkeert; alle de toevallen der koude moeten wij alsdan ondervinden.

Deze uitlegging vermindert echter in geenen deele de verdienste van het antwoord van bailly aan zijne beulen, die, midden in den winter, hem van het Plein der Revolutie naar het Veld van Mars voerende, hem zagen beven. Gij zijt bang? zeide een dier schoften. Neen, antwoordde de moedige Maire bedaardelijk, maar ik ben koud.