Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1809

Systematisch Handboek der beschouwende en werkdadige Scheikunde, enz. door A. Ypey, A.L.M. Phil. et Med. Doct. en Hoogleeraar in de Geneeskunde enz. te Franeker. IVde Deel. Te Amsterdam, bij W. van Vliet. In gr 8vo. 624 Bl.

Schoon dit Werk thans, in vijf Deelen, compleet is en er reeds twee Vervolgdeelen het licht zien, hebben wij het, wegens menigvuldige hindernissen, nog niet verder kunnen brengen, dan tot het derde Deel. Het vierde, waarover wij thans moeten handelen, bezit alle de voortreffelijke hoedanigheden, van welke wij, met betrekking tot de vorige Deelen, hebben gewag gemaakt. Wij zullen derhalve thans alleen den inhoud van dit Deel vermelden, en voorts een enkel staaltje mededeelen.

Dit Deel bevat het vervolg der vierëndertigste Verdeeling, volgens het Werkje van henry, welks korte stellingen hier in het breede worden verklaard, beginnende met net onderzoek aangaande den aard en de eigenschappen der vette Olien en der Wasstoffen. Hierop volgt de beschouwing der Campher, derzelver bereiding en eigenschappen. Vervolgens komen de Harsen, de Gomharsen, het Zetmeel, de Kleefstof, de veerkrach-

[p. 632]

tige Gom, de Houtvezel en de Korkstof. Van daar gaat de Schrijver over tot de voornaamste kleurende stoffen des groeijenden Rijks, met name de Orseille, de Galnoten, de Meekrap, de Indigo enz. Hierop volgt de beschrijving van het groeijend Eiwit, gelijk ook die van de delfstoffelijke deelen, in het groeijend Rijk voorkomende. De Gisting wordt vervolgens in het breede beschreven, met het eerste gevolg daarvan, te weten de voortbrenging der Wijnen, uit welke de Brandewijn, door eene verdere bewerking, wordt getrokken. Natuurlijkerwijze volgen hierop de Koornbrandewijn en de Jenever; voorts de Gist en Konstgist, de Alcohol, de geestrijke overgehaalde Wateren, de geestrijke Aftreksels of Tincturen, gelijk ook de Ratafias en de Vernissen, die hier alle, volgens de verdeelingen van tingry, voorkomen. De eigenschappen der alcoholische Geesten leiden den Schrijver natuurlijk tot die der Ethers of Naphthas, welke zijn de Zwavelether, de Salpeterether, de Zoutether, de Azijnether, de Phosphorether, en de Wijnsteenether. De voortbrengsels der eerste Gisting dus afgehandeld zijnde, volgt daaruit een natuurlijke overgang tot de tweede Gisting en hare voortbrengsels, welke zijn de verschillende, in den handel voorkomende, Azijnsoorten, en de versterking en overhaling der Azijnen; waarna de Schrijver een einde maakt aan de beschrijving der Gistingen, met die der Broodgisting. De Verrotting der Plantgewassen komt nu aan de beurt, met de beschrijving der nieuwe zelfstandigheden, die daardoor in het aardrijk geboren worden, of die met zoodanige stoffen eenigzins in betrekking staan; hoedanige zijn, de Veenaarde en Turf, het Veenhout, de Aardharsen, de Steenkool, de Gitsteen en het versteend Hout. Eindelijk loopt deze Verdeeling af met eene scheikundige beschouwing van den groei der Planten.

Hierop volgt de vijfëndertigste Verdeeling, handelende over de dierlijke zelfftandigheden, die hier alle met de grootste naauwkeurigheid worden opgenoemd en beschreven, doch welker nadere vermelding ons tot eene te groote uitvoerigheid zou brengen.

Aangaande de oorzaak der roode kleur des Bloeds, vinden wij bij onzen Schrijver het volgende, welks mededeeling tot de beloofde proeve moge verstrekken. ‘Men kan dus als zeker aannemen, dat het IJzer de oorzaak is van de roode kleur des Bloeds, en dat hetzelve veree-

[p. 633]

nigd is met het eiwitachtig gedeelte der Wei. Doch de manier, op welke dat Metaal eigenlijk in het Bloed bestaat, is het eerst naauwkeurig ontdekt door de Heeren fourcroy en vauquelin, die zeer overtuigende hebben bewezen, dat het rood kleurend IJzer des Bloeds eene verbinding van dat Metaal zij met het Phosphorzuur, en wel in een staat van oververzuring en van overmaat van IJzerverzuursel. Om zulks te bewijzen, verzamelden zij eene groote hoeveelheid van het vermeld rood Bloedstremsel, hetgeen verbrand zijnde eene roode IJzerkalk gaf, die ongeveer vier duizendste of wat meerder uitmaakte van het Bloed, waaruit het was getrokken, doch door oplossing in Zoutzuur, na dat het van de vreemde aanklevende zoutdeelen was verlost, ongeveer tot een duizendste gedeelte van het geheel werd gebragt. De gemelde zuivering geschiedt op de volgende wijze. Men laat op de bewuste IJzerkalk eene genoegzame hoeveelheid staan trekken van slap Salpeterzuur, hetwelk daarvan een gedeelte oplost, doch het overschot nog rooder overlaat, dan voorheen. Wanneer bij deze oplossing zuiver Ammoniak wordt vermengd, wordt er een blank bezinksel geboren, hetwelk, terwijl het nog vochtig is, behandeld met bijtende Potasch, een gedeelte van zijn gewigt verliest, en eene diep roode kleur aanneemt. Vervolgens kan men het bloedrood bezinksel ontbinden door het Zoutzuur, en daarenboven, uit de gezegde Loog, door middel van Kalkwater, eene blanke Phosphorzure IJzerkalk doen nederslaan, in welke geene oververzuring, noch overmaat van Metaalverzuursel, plaats heeft, welk Zout is onoplosbaar in Water, en maar weinig oplosselijk in Zuren, terwijl het andere bruin van kleur, en in de Zuren minder oplosselijk is. Deze laatste soort is eigenlijk die, welke de roode kleur aan het Bloed geeft, gelijk blijkt door die soort van IJzerzout te wrijven met raauw Eiwit, of met Wei van Bloed, zelfs zonder warmte. De reden, waarom hier eene zoo schoone roode kleur geboren wordt, veel schooner dan die van dat Metaalzout, als het alleen is, ontstaat uit de Soda, die altoos in de gezegde vochten vrij aanwezig is; waarom de kleur ook nog schooner wordt, door daar een weinig zuiver vast Loogzout bij te mengen. Dit bijgemengd vast Loogzout, en dus ook het natuurlijke in het Bloed, trekt in zich een gedeelte van het Zuur van het Phosphorzuur IJzer, en vermeerdert dus

[p. 634]

de overmaat van het IJzerverzuursel in dit Middelzout, in evenredigheid van welke verandering de schoonheid van dit Metaalzout steeds aangroeit.’

Met betrekking tot het Werk van den Heere ypey, kunnen wij ons ten volle vereenigen met het gevoelen van den Directeur-Generaal der Wetenschappen, die hetzelve, in zijn Rapport over de Wetenschappen, aan zijne Majesteit den Koning van Holland, over 1806, een allernuttigst Populair Handboek noemt.