Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1809

[p. 558]

De Adel. Te Amsterdam, bij W. Bolt en P.P. Bertram en Comp. 1809. In gr. 8vo. 50 Bl.

‘Onder alle de menschelijke instellingen, welke in den Staat plaats grijpen, is er welligt geene, over welke meer getwist is, dan de adelstand; fommigen hebben dien stand gehouden voor zeer nuttig, ja noodzakelijk, anderen voor overtollig, ja schadelijk.

Onder de eersten zijn er, welken het nuttige en noodzakelijke mogelijk te verre uitstrekken, onder de laatsten, welken, om het misbruik, de zaak zelve askeuren.

Een juist midden te kiezen, schijnt ons, zoo als in alle zaken, ook hier het raadzaamst.’

Met deze woorden begint de ongenoemde, doch zijner zake doorkundige Schrijver zijne zeer gematigd gestelde Verhandeling, welke vele blijken van naauwkeurig onderzoek, gezond verstand en bezadigd oordeel aankondigt. Des Schrijvers plan is, eerst den oorsprong des adelstands na te gaan, en dien stand zelven in deszelfs hoedanigheden te beschouwen; en vervolgens te onderzoeken, in hoe verre de adelstand, in sommige staatsregelingen, al of niet noodzakelijk zij. De Schrijver vangt aan met de aanmerking, hoe er reeds van de vroegste tijden onderscheid tusschen mensch en mensch bestaan heeft, als een gevolg dier ongelijkheid, welke uit de meerdere vlijt, de meerdere verstandelijke vermogens, uit de meerdere sterkte bij den eenen mensch dan bij den anderen, noodwendig moest geboren worden. Dit met voorbeelden, van de Israëliten en andere Oostersche Volken, en van de Romeinen ontleend, bevestigd hebbende, bepaalt hij zich bij die soort van adeldom, welke sedert omtrent duizend jaren is bekend geweest. Den adel verdeelt onze Schrijver in drie soorten: in die, welke voortspruit uit de afstamming van eenigen Vorst, of welker begin zich in den nacht der tijden verliest; voorts in die, van welke men, hoe oud ze zij, het begin kan opsporen; en eindelijk in die, welke haar begin neemt in den persoon, welke zich daarop beroept. Onder de eerste soort worden genoemd, hier te lande, de brederodes, egmonden, wassenaaren, en anderen; onder

[p. 559]

de tweede het geslacht van eversdijk; onder de derde de ruiter, tromp, en een reeks van andere Nederlandsche helden. Voorts worden deze drie soorten verdeeld in hoogen en in minderen adel. Onder den hoogen adel worden gerekend te behooren alle Keizers, Koningen, Vorsten en souvereine Heeren, Prinsen, Hertogen, Paltzgraven, Landgraven, Markgraven, Graven, Burggraven, Baronnen, Baanderheeren, en de Ridders der hooge, en de grootkruisen der mindere Ridderorden. De mindere adel bestaat uit de riddermatige geslachten, en uit de schildknapen, of knapen, ook wel jonkers, of eenvoudig edelen genoemd. Van de meesten dier onderscheidene benamingen wordt hier de oorsprong en de beteekenis aangewezen. Behalve de gemelden is er nog bekend de adel van den tabbaard, die verkregen wordt door posten van magistratuur en hooge ambten, gedurende drie generatien bezeten; welke adel dus hier te lande, onder andere te Amsterdam, aan de geslachten van bicker, de graaf, hooft, van de poll, hasselaar, six, graafland en anderen, moet worden toegekend. Voorts eenige aanmerkingen gemaakt hebbende op de titulaturen van heer, edele heer, vrouwe of mevrouwe, sreule en anderen, en aangewezen, waardoor de adeldom verloren worde, onderzoekt onze Schrijver, of de edellieden, behoudens hunnen adel, koophandel in het groot mogen drijven; hetwelk toestemmende, door voorbeelden gestaafd, beantwoord wordt. Dit alles hebbende afgehandeld, treedt de kundige Schrijver in een onderzoek omtrent de nuttigheid, indien niet noodzakelijkheid, van den adeldom. Wij kunnen ons niet wederhouden, het volgende met des Schrijvers eigen woorden over te nemen: ‘De adeldom is in den staat allernuttigst, zoo niet noodzakelijk; indien allen gelijk waren, zouden er geene spoorslagen, geene beweegredenen ter wereld zijn, voor den mensch in het algemeen, tot groote en nutte, doch gevaarvolle en op geen zelfbelang gegroude daden; de vorsten zouden steeds hunne toevlugt moeten nemen tot geld en goederen, om groote daden te beloonen; voorwaar een moeijelijk middel, vooral in tijden van algemeenen nood.

Zij, die den adeldom hebben verkregen, of van hunne voorouders afleiden, zullen noodwendig, hierdoor, meer gehecht zijn aan hun Vaderland,

[p. 560]

waar, en waar alleen, zij de voordeelen des adeldoms, in den uitgestrektsten zin, kunnen genieten; en wat volgt daar anders uit dan: dat zij, even om die zelfde reden, zullen trachten, hetzelve te doen bloeijen en in stand te houden, en tot dat einde ten sterkste medewerken, om hetzelve, in tijden van nood, te verdedigen?

Dit hebben ook (zoo gaat de Schrijver voort) onze wijze voorvaderen begrepen. Zij hebben niet, even als de beeldstormers van 1795, alles verwoest; neen, zij hebben de vergadering der ridders en edelen, als bestaande uit gegoede en dus bij de welvaart van den staat zeer veel belang hebbende lieden, laten bestaan.’

En verder: ‘Wij zijn niet dwaas genoeg van te ontkennen, dat er bij den adel veel misbruik en het plegen van geweld heeft plaats gehad; dat er vele dwazen, slechten en booswichten onder de edelen geweest zijn, en nog zullen zijn.

Dan, wij zijn van gevoelen, dat dit alles de nuttigheid van den adelstand niet wegneemt, of denzelven verachtelijk maakt; immers behoort men eene zaak, om de misbruiken, niet af te keuren. - Zij, die zich de daden en de deugd hunner voorouders herinneren, om zich dezelven waardig te maken; zij, die hunne schatten aanwenden tot den bloei en instandhouding van hun vaderland, tot ondersteuning van behoeftige en nuttige gestichten; dezen mogen zich vrijelijk op hunnen adel, op hunne schatten beroemen; zij doen dezelven eer aan.’ - Tot besluit laat onze kundige Schrijver iets volgen over de Geslachtreken- en over de Wapenkunde. Van wege de verdienste van dit Werkje, de onpartijdigheid en gematigdheid, waarmede het geschreven is, en om nog andere redenen, zullen wij voor de uitvoerigheid van ons verslag geene verschooning vragen.