Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1809

[p. 372]

Reis door Holland, in het jaar (de jaren) 1806 en 1807. (Naar het Fransch). Met Afbeeldingen. IIde Deel. Te Amsterdam, bij E. Maaskamp. In 8vo. 316 Bl.

Volmaakt in den zelfden geest, bevalligen stijl en zuivere taal, als wij, bij onze aankondiging van het Eerste Deel dezer Reize, deden opmerken, is ook dit Tweede geschreven. Een aantal bevallige Afbeeldingen, zoo van onderscheiden Kleederdragt, als van Gezigten op en in Steden, en anderen, dienen ten bevalligen tooisel voor het oog; terwijl de Brieven den Lezer door de Departementen Utrecht, een gedeelte van Gelderland en Holland rondvoeren. Die Brieven zijn geschreven uit Utrecht, Amersfoort, Nijmegen, Dordrecht, Gouda, Leyden en Amsterdam. Het naar het Fransch, op den titel, moest ons voorheen den Schrijver voor een Franschman doen houden. Het schrijven in den aanvang des zesden Briefs: ‘Bij ons in Duitschland, weet gij, is de eenzelvigheid eene heerschende hoedanigheid van stad, dorp, gehucht en landaard,’ enz. heeft deszelfs Vaderland nader doen kennen; hoewel, met dat alles, bij Recensent het vermoeden blijft huisvesten, dat niet een uit- maar een hierlander de pen gevoerd hebbe, om reden dat maar zelden een buitenlandsch Reiziger zoo veel kennis van zaken, zelfs tot kleinigheden toe, van de bezochte landen bezit, als hier den Franschen of Hoogduitschen Schrijver in de pen geleid wordt. Wat voorts den inhoud der Brieven aangaat, allen, die, het zij door lektuur, of door Reistogten, met de aldaar vermelde steden eenigzins bekend zijn, zullen er niet zeer veel nieuws vernemen. Het oorspronkelijke bestaat inzonderheid in de aanmerkingen, welke de bevallige, en zekerlijk wel toegeruste Schrijver, van tijd tot tijd, tusschen zijne berigten vlecht. Eene en andere dier aanmerkingen willen wij overnemen. In den Brief, gedagteekend uit Amersfoort, den voormaligen bloei en het tegenwoordige verval der fabrijken dier stad vermeld hebbende: ‘Hoe is het mogelijk,’ laat de Reiziger daarop volgen, ‘vroeg ik aan een zeer kundig Man, met wien wij ons deswege onderhielden, dat een totaal verval het fabrijk-wezen bedreigt, welk Hollands roem van overoude tijden vestigde? De

[p. 373]

oorzaken, antwoordde hij ons, zijn veelvuldig. De grondstoffen voor de fabrijken moeten herwaarts van buiten 's lands worden ingevoerd. Daar nu vele Natiën zelve die grondstoffen harer landen voor hare eigene fabrijken bezigen, laat het zich ligtelijk begrijpen, dat geen meerdere toevoer overig blijft, dan zij zelve kunnen of gelieven te missen. Deze eigenaardige schaarschheid doet den prijs van tijd tot tijd verhoogen. Deze verhooging maakt, dat de buitenlandsche goederen, die ook daarenboven in andere Landen meestal op de Dorpen, en dus tot minder arbeidsloon, worden vervaardigd, aanmerkelijk minder in prijs zijn. Hieruit volgt niet alleen, dat de handel der Hollandsche fabrijkwaren bijkans geheel wegvalt, maar tevens, dat de Ingezetenen, bij den onbelemmerden invoer der bereide stoffen, zich van dezen beterkoopen prijs bedienen, vooral wanneer, gelijk het geval met de Engelsche Manufacturen wil, derzelver uitwendige, meer glansrijke gedaante voor het oog bevalliger is. Zoolang dus, van 's Lands wege, geene praemie wordt gesteld op den invoer der ruwe materialen; - zoolang niet de invoer van buiten voor elk stuk geverwd lijnwaad belast wordt met een inkomend regt; - zoolang niet alles, wat van 's Lands of der Steden wege gekleed wordt, zoo wel Krijgslieden, als Matrozen, en alle Bedeelden in Godshuizen enz. niet uitdrukkelijk verpligt wordt tot kleeding van inlandsche lijnwaden; - zoolang, eindelijk, de voornaamste Staatspersonen zelve geen in het oog loopend voorbeeld geven van hunne Vaderlandsche gehechtheid aan den grond, dien zij bewonen - ook tot zoolang zal de vermindering van dit belangrijke vak des inwendigen bestaans met dezelfde evenredigheid voortgaan,’ enz.

Gorinchem, of Gornichem, bezoekende, verzuimde de Reiziger niet, zich het huis te doen aanwijzen, en het inwendig te bezigtigen, hetwelk den doorluchtigen de groot, na deszelfs ontkoming uit Loevestein, voor eene korte poos, ter schuilplaatse diende. De afbeeldingen van het zonderlinge voorval op glasramen bezigtigd hebbende, en derzelver gepastheid roemende: ‘Het is niet genoeg,’ schrijft hij, ‘dat een aantal Schrijvers dezelve voor de Nakomelingschap hebben vereeuwigd; neen: elke bijzonderheid, voor zoo verre die aanschouwelijk zij, blijft allerbelangrijkst, omdat de gansche

[p. 374]

geschiedenis nimmer zoo veel groots te gelijk in éénen Man, zoo veel getrouwheid, liefde en deugd, in drie Personen tevens, heeft overgeleverd. Ik erken gaarne (zoo vervolgt hij) de meeste huisselijke deugden - en waren die dezer twee Vrouwen wel andere? - worden in stilte beoefend, zonder dat hare overgroote waarde naar buiten kenbaar is, en daarom zelden eenen lofdichter vindt, noch ook behoeft: het zal dus zeer wel mogelijk zijn, dat in de nederigste hut weleer nog veel hoogere waardij van zedelijken aard verscholen was, en nog dagelijks verschuilt, welke de groote hoop, aan zinnelijkheid geboeid, over het hoofd ziet, ofschoon hij die al mogt kunnen bemerken, en die door den Wijsgeer alleen erkend wordt; maar hier toch is het gansche bedrijf eenvoudig schoon, zonder eenig oogmerk om te schitteren; het is alhier Vrouwen-schranderheid en moed, die, eenmaal met nadruk werkzaam, aan den beroemdsten held niets toegeven; het is hier de mannelijke kracht van eenen staatspersoon, die zijne eerlooze regters, met gevaar van zijn leven, voor het oog der gansche wereld, ten toon stelt, zoo als de heiligheid van het regt, door de boosheid gekrenkt, inderdaad verdient, doch helaas! slechts zeer zelden ondervindt; het is de beproefde trouw eener vrouwelijke Dienstbode, welke in deze omstandigheden meer geldt, dan alle de beloften, het overleg en de voorzigtigheid dier hooge Staatspersonen, die, alleen om zich zelven te dekken, liever vriendschap en vaderland vergeten; het is de moed van een burgerlijk Huisgezin, dat, in het aangezigt der Dwingelandij, den Man uit zijne boeijen slaken, heimelijk ontvangen, en zich openlijk durft mengen in zijne verdere ontvoering: het is dus, van nabij beschouwd, de standvastige deugd, welke alhier den schilder eene heilige Familie levert, waarbij maria's en salome's, met verguizinge van alle de bloedplakaten des Sanhedrins, alleenlijk de beslissing van het regt sprekend hart volgen, en de onschuld ook bij het schavot huldigen.’

Hoe veel nuttiger zijn de Reisverhalen, welke met zulke en soortgelijke aanmerkingen zijn doormengd, dan de zoodanige, welke niets dan een dor verhaal van steden, gebouwen enz. behelzen!

De Afbeeldingen zijn, over het geheel genomen, vrij wel uitgevoerd. In het Gezigt op de Stad Dardrecht, met een Houtvlot, wenschten wij, dat zulk een vlot,

[p. 375]

in de gedaante, in welke het van den Boven- Rhijn, na de noodige verkleiningen te hebben ondergaan, te Dordrecht aankomt, duidelijker en uitvoeriger ware voorgesteld. Eenige weinige onnaauwkeurigheden hebben wij hier en daar ontmoet: onder andere, daar de spreuk Simplex sigillum veri (het eenvoudige is het kenmerk van het ware) aan hippocrates wordt toegeschreven, als zijnde het bekend, dat dezelve die van den Leydenschen beroemden Hoogleeraar h. boerhave was. Ars longa, vita brevis (de kunst is lang, het leven is kort) was de spreuk van den genoemden Vader der Geneeskunde.