Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1809

Amsterdamsche Burgers-Winter avond-Uitspanningen. Door A. Fokke, Simonsz. Met Karikatuurplaten. Te Amsterdam, bij C. Timmer. In gr. 8vo. 99 Bl.

De aanvang van een Werk, welks voortzetting wij met eenig vertrouwen verwachten, daar dezelve van de aanmoediging, die de Schrijver zal ontvangen, afhangt, en, naar onze gedachten, dit begin vrij algemeene goedkeuring, vooral ook bij het Amsterdamsch publiek, zal vinden. Het Voorberigt geeft voldoende reden van den hyperbolischen schrijftrant, dien fokke ook hier verkiest; zoo wordt het contrast te beter gevoeld, en in dien zelfden stijl verwachten wij dan ook de behandeling der uitspanningen in de hoogere en van de hoogste klasse; - en voorzeker zal hier het wat overdrijven in de teekening wel het meest doelmatig, en eene waarschuwing: ‘het is eene hyperbole,’ daarbij niet ongeraden zijn. Wij zijn het met den Schrijver eens: ‘waarheid te zeggen, is in alle tijden eene gevaarlijke bezigheid;’ de wijze, waarop die waarheid gezegd wordt, maakt intusschen veel, zoo niet alles, goed; en de Schrijver zal voldaan hebben aan zijne bedoeling, wanneer zijne schilderijen niet onwaar, maar slechts in eenen minderen toon waar bevonden worden. Hij belooft ons aanwijzing van de voornaamste Winter- en Zomer-Uitspanningen der drie klassen, waarin hij de bewoners der Amstelstad alzoo onderscheidt; de laagste klasse gaat hij stilzwijgend voorbij; wat zedeloos is, ligt buiten zijn plan.

Hij maakt met de Winterävond - uitspanuingen een aanvang, en wel met die van den Zondag. De publieke bijeenkomsten in den Ooijevaar op de Anthonies Breestraat, en den Munnik op den hoek van de Munnikstraat en de O.Z. Achterburgwal, hebben in dit eerste Stukje eene beurt, en beide die Lokalen met een daar vergaderd gezelschap worden indedaad luimig ge-

[p. 347]

noeg in Karikatuurplaten en Beschrijving voorgesteld. Eenig berigt der vermaken van de middelklasse van burgers in vroeger tijd zendt de Schrijver vooraf. Dan, hetgeen vooral onze aandacht nu trok, en ons bijzonder beviel, is de Verhandeling, die wij, onder den titel van Gedachten over uitspanning, uitvlugt, vermaak en verlustiging, als eene Inleiding tot geheel het Werk mogen aanmerken. De neiging daartoe, en hoe eigenlijk vermaak en verlustiging op de natuurlijkste wijze wordt daargesteld, speurt de Schrijver in de daad menschkundig, en met een behoorlijk oog op de onderscheidene tijdperken onzes levens, na. Ceres, Bacchus en Venus, elk hier intusschen van zijne goede zijde, moeten zamengaan, bij het vermaak of de verlustiging van den volwassenen. De redenen, waarom dit Drietal vreugde geeft, worden door hem opgegeven, en voorts de invloed van het Klimaat en den Grond op de uitspanningen en vermaken der Volken. Eindelijk stipt hij de bijzondere redenen aan, welke in ons Holland de vrolijkheid stuiten, en de vermaken en uitspanningen verdooven, - zorg en onderscheiden standen. Een Hollander is Koopman; winzucht in welvarende, en angst en zorg in tegenspoedige tijden zweven altijd als zwarte nevelen door de hersenen (van de kooplieden,) en bedwelmen en licht en pracht, en de schoone voorwerpen, die hen omringen, en drukken zelfs de opstijgende verheugende geesten des wijns ten onder. - Voorts zegt hij: Er zijn eigenlijk vijf klassen of onderscheidene standen in ons Vaderland. 1^o. De aanzienlijke lieden; deze kunnen zelden hartelijk, gul, of landelijk vrolijk zijn, wijl de etiquette hen gedurig in dwang houdt. 2^o. Geleerden; deze hebben nog al de minste zorgen, item, zoo zij rijk zijn! onder hen zoude gul vermaak en uitspanning plaats kunnen hebben, en heeft ook plaats, zoodra de wijn hun doet vergeten dat zij geleerden zijn. 3^o. Kooplieden van den tweeden rang, namelijk geen aanzienlijke, maar vermogende, volgen de aanzienlijke in alles na, hebben dus ook hunne etiquettes en manieren, die de gulle vreugde tegen zijn, enz. 4^o. De burgerkooplieden, winkeliers en lieden, die een kleinen handel drijven, wier kippenhokjes magazijnen en wier werkzolders onder de pannen fabrijken zijn, enz. met alle de lieden, die van hun bestaan, enz. Deze lieden worden door de omstandigheden des tijds thans te zeer gedrukt, om gulle, waarlijk opgeruimde vreugde uit eenen ruimen boezem te doen blijken. 5^o. De laagste klasse van burgers hebben eigenlijk de meest wezenlijke vermaken, wijl hun lot niet veel verslimmeren kan; doch zij zoeken veelal hunne uitspanningen in zulke plaatsen, waar de zedigheid ons verbiedt hen te volgen.

Deze algemeene stellingen intusschen lijden toch, dit vertrouwen wij stemt de Schrijver ons toe, vrij wat uitzondering, en wij veriangen de verdere aanwijzing, hoe zich dan over 't

[p. 348]

algemeen iedere stand in Amsterdam zoo al openlijk uitspant en vermaakt. Overigens betuigen wij, dat de Heer fokke door dit geschrift eene bijdrage levert tot de uitspanning en het vermaak van het lezend publiek, waarvoor hij dank verdient; dat lezend publïek althans, hetwelk nog voor deze soort van vermaak vatbaar is; want dit toch staat almede gelijk met ieder ander vermaak; de smaak vooral voor zulke soort van geschriften neemt af met onzen leeftijd; immers (om met onzen Schrijver te spreken) de groote napoleon zelf zal, op zijn negentigste jaar, zoo hij het beleve, van alle zijne uitgebreide bezittingen zijn leuningstoel alleen het meest met zijne aandacht vereeren!