Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1809

Beknopt Tafereel van Spanje en Portugal, met betrekking tot derzelver tegenwoordigen toestand. Met eene nieuwe Kaart van deze twee Rijken. Nihil rerum mortalium tam instabile ac fluxum est, quam fama potentiae, non sua vi nixae. Tacitus. Te Amsterdam, bij J. van der Hey. 1809. In gr. 8vo. 132 Bl.

‘De belangrijke gebeurtenissen, waarvan het Tooneel thans in Spanje en Portugal is, houden, met het hoogste regt, de algemeene aandacht op deze landen gevestigd, en zijn de onderwerpen der dagelijksche gesprekken, ook in ons Vaderland, onder alle rangen van menschen. De beschouwing van een beknopt Tafereel van Spanje en Portugal, met betrekking tot derzelver tegenwoordigen toestand, kan dus niet onwelkom zijn bij het Vaderlandsch Publiek, indien slechts dit Tafereel, zoo veel mogelijk, naar waarheid en met onpartijdigheid gemaald zij.’ Gaarne namen wij deze woorden des Schrijvers over, die ons berigt, hoe hij eerst voornemens geweest zijnde, een Hoogduitsch Werk: Geographische Beschreibung des Kriegsschauplatzes in Spanien, te vertalen, sedert van gedachte veranderde, en een zoo goed als oorspronkelijk Werkje vervaardigde. Zeer gelukkig, onzes inziens, is de ons onbekende Schrijver daarin geslaagd, ook door een bevalligen stijl, zijn Tafereel

[p. 331]

nu met schaduwen diepende, en dan, daar het pas gaf, met heldere tinten hoogende. Zes vragen stelt zich de Schrijver ter beantwoordinge voor; zij zijn de volgende, welke den Lezer, om over den aard dezes Werks te kunnen oordeelen, genoegzaam zullen in staat stellen: ‘Wat is Spanje, door den aard van zijnen grond, ligging, luchtstreek en natuurlijke voortbrengselen? - Wat is het voorheen geweest? - Wat zoude het hebben kunnen zijn? - Wat is het thans? = Wat zoude het onder een verstandig en krachtdadig bestuur nog kunnen worden? - Wat vordert het belang van Frankrijk, wat dat van Engeland, tegenwoordig, ten opzigte van den inwendigen toestand des Spaanschen Rijks?’ Onder drie Afdeelingen of Rubrieken worden deze vragen beantwoord; zij zijn: algemeene beschouwing van Spanje; algemeene beschouwing der Geschiedenis van Spanje; algemeene beschouwing van den tegenwoordigen toestand des Spaanschen Rijks. Veel, zeer veel, zouden wij, tot genoegen van velen onzer Lezeren, uit dit Werkje kunnen overnemen. Het eigenlijk dus genoemde Aardrijkskundige, het land- en plaatsbeschrijvende, konde hier niet anders dan met een vlugtig oog beschouwd worden. En evenwel is het beknopte, hier voorgedragen, zakelijk, en genoeg om den gewone Lezeren van Spanje een algemeen denkbeeld te geven, als bevattende niet slechts een rondleidend verslag van de onderscheidene provincien, maar ook van de voornaamste steden, in dezelve gelegen. Vele aanmerkingen bevat des Schrijvers berigt wegens de Geschiedenis van Spanje, die den verlichten Wijsgeer aankondigen; eenigen ook, die den edelen geest kenmerken, van zijne gedachten, hoewel bescheiden, met gepaste vrijmoedigheid te durven uiten. Het volgende willen wij, ter proeve, overnemen: ‘Is het eene edele drift voor de eere en onafhankelijkheid hunner natie, een krachtig gevoel hunner eigene waardigheid, als een ligchaam van vrije menschen, 't welk de Spanjaarden heeft doen opstaan tegen den Koning, dien napoleon hun gegeven heeft, en dien de Afgevaardigden hunner Natie, en de voornaamsten des Rijks, op bepaalde voorwaarden, reeds gehuldigd hebben? Had dan het stamhuis der Bourbonsche Vorsten zich bij Spanje zoo verdienstelijk gemaakt, dat deszelfs afstand van den troon eene algemeene ramp voor het Spaansche volk ware, om welke te verhoeden, of te

[p. 332]

herstellen, het zich aan alle de ijsselijkheden van eenen binnenlandschen oorlog moest onderwerpen? Het zelfgevoel der vrijheid is de edele drijfveer van groote daden; maar waarom werkte het dan niet reeds voor lang bij den Spanjaard, om hem van het diepvernederend juk der Inquisitie en der Monniken te ontslaan? Het medelijden met van den troon gestorte stamhuizen is menschelijk en natuurlijk; maar Vorsten, die niet weten te regeren, verdienen ook de kroon niet. Wij willen van Karel den vierden of Ferdinand geen kwaad spreken; 't is altoos, en nu bovenal, moeijelijk, den schepter met waardigheid te zwaaijen; maar geen Frederik de tweede zoude, in hunne plaats, zoo gehandeld hebben, als zij handelden. - Indien dan al een zeker zelfgevoel en zucht voor het stamhuis hunner vorige Koningen mede deel hebbe aan den opstand der Spanjaarden, dan vreezen wij, dat hetzelve eigenlijk meer voortkome uit eene zekere, den Castiliaan veelal eigene, trotschheid, waardoor hij heerschen wil, en somtijds inderdaad meent te heerschen, terwijl hij een ellendige slaaf is, dan uit een edel gevoel van de verhevene bestemming des menschen tot zelf bestuur en vrijheid.

Men denke hierom echter niet,’ zoo vervolgt onze Schrijver, ‘dat wij zouden willen beweren, dat het menschelijk geslacht, in Spanje, minder vatbaar ware voor verbetering en volmaking, dan in Frankrijk en Duitschland. Neen; maar wij meenen alleen, dat de geschiedenis der Spaansche Natie, vergeleken met haar tegenwoordig gedrag, ten opzigte der ongelukkige omstandigheden, waarin zij zich bevindt, ons genoegzaam overtuigt, dat deze Natie, als Natie, op eenen veel lageren trap van ware beschaving staat, dan de Franschen of Duitschers. - Waren Keizer Karel de vijfde, en zijn Zoon, Philips de tweede, die Spanje beheerschten, toen het ten toppunt van magt en luister geklommen was, inderdaad zoo groot geweest, als zij wilden schijnen, en zich naastdenkelijk wel verbeeldden te zijn: had de geest van Hendrik den vierden, van Frederik den tweeden, of van den Vader onzes Vaderlands, Willem den eersten van Oranje, (want waarom zonden wij hem niet, bij deze oppermagtige Vorsten, met dankbaarheid, mogen noemen, osschoon hij onder ons geen oppermagtig Vorst was, maar alleen door wel te doen en door de liefde der landzaten onder onze vrijheidlievende voorvaderen

[p. 333]

heerschte?) - had deze geest op Karel en Philips gerust: de Spanjaarden zouden waarschijnlijk het eerste en verlichtste volk van Europa geworden zijn: want toen reeds streefden zij, in de loopbaan der letteren en kunsten, de Franschen op zijde, en waren zekerlijk de toenmalige Duitschers verre vooruit.’

Ten slot willen wij nog afschrijven, hetgene onze Schrijver aangaande het ontzettende vermogen der hooge Geestelijkheid in Spanje vermeldt; vermogen, echter, hetwelk, naastdenkelijk, onder de tegenwoordige orde van zaken, wel eenigzins zal besnoeid worden: ‘Men telt in Spanje acht Aartsbisdommen, namelijk dat van Toledo, van Terragona, van Sevilia, van San Jago de Compostella, van Saragossa, van Valencia, van Granada en van Burgos, benevens zesënveertig daar onder behoorende Bisdommen. De inkomsten van alle de Aartsbisschoppen en Bisschoppen te zamen gerekend, bedragen jaarlijks omtrent vier millioenen guldens, en dat der acht Aartsbisschoppen alleen bijna de helft dezer somme. De inkomsten des Aartsbisschops van Toledo zijn het aanzienlijkst, bedragende jaarlijks 900,000 guldens, en daarenboven, als Primaat des Spaanschen Rijks, ruim 252,000, derhalve te zamen 1,152,000 guldens van onze Hollandsche munt, 't welk de bijzondere jaarlijksche inkomsten van meer dan eenen oppermagtigen Vorst in Europa verre overtreft.’