Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1809

De Familie van Werning. Naar het Hoogduitsch van C.F., Vrijheer Van Bilderbeck. Iste Deel. Te Leeuwarden, bij de Wed. J.P. de Boy. 1808. In gr. 8vo. 346 bl.

Wij lazen dezen Roman met veel meer genoegen dan den Doodgraver van dezen zelfden Schrijver, onlangs door ons aangekondigd, alhoewel wij ook aan dat geschrift den in meer dan één opzigt verdienden lof niet konden weigeren, en wij twijfelen niet of de Familie van Werning boezemt iederen Lezer het levendigst belang in, en het tweede Deel, waarmede dit Werk compleet zal zijn, wordt met verlangen te gemoet gezien. August van Werning treffen wij het eerst aan, op een door hem gekocht landgoed, nadat hij uit de Oost-Indiën was terug gekeerd, waar hij zich aanzienlijke rijkdommen had verworven: hij had zich derwaarts begeven na den dood van zijnen vader, die gevallen was als een onschuldig slagtoffer van de kunstenarijen aan het Hof; hij leefde met zijne dochter eveline, een beminnelijk, zonderling natuurmeisje, en maakt zijne boeren gelukkig. Zijn broeder, de Kamerheer, fritz van Werning, bezoekt hem met zijnen zoon august. Fritz was een goed mensch, doch, zoo drukt zich de Schrijver naif uit, van zijne vroege jeugd af tot zijnen grijzen ouderdom bijna toe, tusschen de schroef der etiquettes van 't Hof gedraaid en verminkt; - august een jongeling van goeden aanleg, maar aan en voor het Hof opgevoed. Beide de broeders en hunne kinderen alzoo een waar contrast. Eindelijk gustaaf van Werning komt ook te voorschijn, mede een mensch dien men lief heeft en acht. Hem had zeker voorval nog jong het land doen ruimen; men hield hem lang voor overleden, doch onverwacht hoort men, dat hij met zijne dochter jenny in de hoofdstad was, en Generaal in Engelschen dienst; doch spoedig zijn beiden verdwenen. De Lezer ontvangt van de bijzondere geschiedenis der broeders en ook van dit verdwijnen naauwkeurige en zeer belangrijke berigten. Van dannenberg, de vader, eerste Minister aan 't Hof, en wiens grootheid op den val der Familie Werning

[p. 212]

gegrond was, is een beklagenswaardig booswicht, maar door de verstandige maatregelen van den oudsten august aan het flot van dit Deel in den geweldigsten drang; maatregelen, die zich nog verder moeten ontwikkelen, maar waarvan, daar den Vorst de oogen reeds half geopend zijn, de uitslag wel is vooruit te zien. Zijne dochter mina, waarop de jonge august het oog heeft, is indedaad nog meer beklagenswaardig; bij al haar gebrek is zij nog niet volkomen ondeugend, en ook in haar stelt het hart des Lezers groot belang, vooral echter in den jongen dannenberg, juist het tegenbeeld van zijnen vader, wiens hart aan jenny verbonden schijnt, welke hij van het ellendigst lot heeft gered, doch die wij denken dat haar hart reeds elders had weggeschonken. Wij verlaten de Familie bij dit eerste Deel, august ijverig werkzaam, fritz naar 't plan van zijnen broeder zich houdende buiten ieder staatsambt, maar levende in luister en pracht en in de gunst van den Vorst; gustaaf in den kerker, en jenny ten tweedenmale verdwenen. De geschiedenis is nabij de ontwikkeling, welke wij met verlangen te gemoet zien. Het aangestipte kan genoeg zijn voor zoodanige Lezers, die bij de voortzetting des verhaals het eerste Deel niet meer ter hand hebben, en dan ook wel ter herinnering onze Letteroefeningen plegen in te zien. Overigens houden wij dezen Roman voor wel geschreven, zeer onderhoudend, en zij bevat menigen voortreffelijken wenk en nuttige les. Het volgende, dat august zijnen Neef, dien hij in staat stelt om te reizen, raadt en zegt, moge dit laatste bewijzen:

‘Lieve August! gij moet reizen, menschen leeren kennen, hunne vooroordeelen gadeslaan en de uwe afleggen. Tot dus verre hebt gij uit allerhande boeken magtig veel van buiten geleerd: gij kunt dansen, te paard rijden, schermen, teekenen, ook een weinig muzijk, en ik kan het u aanzien, dat gij in uwe grootsche cirkels en aan het hof van uwen Vorst veelligt minder verlegen zijn zoudt, dan gij thans bij mij zijt - maar, goede jongen! wanneer een boom schoone vruchten zal dragen, moet hij met vreemde takken geënt worden, en iedere plant groeit weliger, zoodra zij - al is het ook slechts eenen voet breed van de plaats, waar zij opschoot, - verpoot wordt. De mensch is een boom, eene plant. Wil hij zich boven het alledaagsche verheffen, dan moet hij zijne bakermat verlaten; en met iedere mijl, die hij achter zich laat liggen, legt hij ook een vooroordeel af, verwisselt eene gewoonte met eene betere, en ontdoet zich eindelijk van allen, wijl zij doornen op zijn levenspad zijn, en hij leert tevens zich naar iedere omstandigheid schikken. Het reizen is voor de kamer-opvoeding, wat het koloriet voor het schilderstuk is. Een kamer-geleerde blijft in een gezelschap doorgaans een onophoudelijk vrager, en niets is lasti-

[p. 213]

ger dan zulk soort van menschen. Gij moet reizen, August, opdat gij uwe eigene waarde en uwe eigene gebreken door de deugden en ondeugden van anderen leert toetsen en doorgronden. Ga, werp u in den grooten maalstroom, dien men wereld noemt, en verzamel, ofschoon ook somwijlen wat duur, eigene ervaring; dan zult gij eenmaal van uzelven niet te weinig, en van anderen niet te veel vorderen. Leer in het zwijmelend gewoel de hooge waarde der eenzame uren schatten, en in de bedwelming der vreugde het genotrijk ontberen kennen. Beschouw de menschen niet met de lamp van den Cyniker, maar beoordeel hen met een hart vol liefde en toegevendheid. Gij zult menige dwaasheid begaan - wel nu, laat dat zijn! Zoo slechts het zelfsvertrouwen niet verloren gaat, is er nog niets verloren. Bezie naauwkeurig en koelbloedig de plek, waarop gij struikeldet of vielt. Hebt gij de oorzaak er van ontdekt, wacht u dan voor een andermaal en stap moedig voorwaart. Ook zult gij buiten twijfel dikwerf misleid en bedrogen worden: - haat daarom de menschen niet, verhef u niet boven hen op de bespottelijke stelten van een trotsch medelijden, maar werp een blik in uw eigen hart, en word bescheidener. De wereld gelijkt een slagveld, waarop de gemeenste mensch zich tot een held kan vormen. Die uit den grooten slag des levens ongewond is teruggekeerd, heeft tevens menig genot, menige vreugde moeten missen. Doch men werpe zich niet onbezonnen midden in 't gewoel van dien slag, men trotsere het gevaar niet met roekeloosheid, maar men zette bedaard en met eenen vasten tred zijnen weg voort. Houd een dagboek, August! laat dat meer de geschiedenis uwer ziel, dan een verhaal van uwe ontmoetingen behelzen. Hoe verder gij komt, des te vlijtiger moet gij daarin terug bladeren. Door vergelijkingen zal het u rijke stoffe tot nadenken geven, want de mensch van gisteren is zelden nog de mensch van heden. Dat dagboek zij een zuivere spiegel uwer ziel; het zij een vriend, voor wien gij zelfs de verborgenste schuilhoeken van uwe ziel zonder schroom openlegt. Begeef u nimmer ter rust, voor dat gij u ten minste eenige oogenblikken met hem onderhouden hebt, nimmer! hoort gij, August! - Noch verkeerde schaamte, noch het demoedigend gevoel, het gevolg eener dubbelzinnige daad, van aan uwen vriend eene zwakheid te moeten vertrouwen, houde u van die nuttige gewoonte terug. Zoo lang gij mij schrijven kunt: ik zet mijn dagboek naauwkeurig en onafgebroken voort! zal ik gerust zijn; ook dan, wanneer gij mij moet bekennen: mijn dagboek heeft eene gaping! zal ik nog onbekommerd blijven: maar, August, wanneer gij het geheel ter zijde iegt; wanneer gij geen moeds genoeg meer hebt om het open te slaan; wanneer gij voor eenen blik in 't zelve als voor het verwijt van eenen dengdzamen vriend schroomt, dan - vlugt, vlugt, August! slechts eene spoedige vlugt kan u redden!’ enz.