Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1809

Rome en Londen; of over de gesteldheid der naastvolgende Algemeene Monarchie. Van den Schrijver des Nieuwen Leviathans. Uit het Hoogduitsch. Te Amsterdam, bij J. Allart. 1808. In gr. 8vo. 634 Blz.

Vreemd klinkt de Titel, welken dit Werk voert; vreemd luiden des Schrijvers beweegredenen in het Voorberigt. In den ontzettenden storm, die de Europische wereld beweegt, welken weinigen weten van waar dezelve komt of waar dezelve henen gaat; terwijl zelfs de stuurlieden hunne bestemming vergeten, en hunnen ondergang slechts des te zekerder te gemoet gaan, naarmate zij met meer eigenbelang de eigene veiligheid ten koste der algemeene willen bewaren; - in zulke omstandigheden geeft hij voor, ‘de bedaarde man te zijn, die voor geen gevaar siddert, omdat hij boven alle gevaren verheven is. Wel mag hij zich geen gereeden ingang beloven; maar hij zou een verrader der menschheid worden, wanneer hij niet ten minste zijne meening over de aangelegenheid van allen, en over het enkele zeide, 't geen redding te wege brengen kan. Hij moet dus spreken of schrijven, al ware het ook slechts om op het laatst tot zichzelven te kunnen zeggen: Salvavi animam meam. - Mijn denkbeeld eener nieuwe Algemeene Monarchie is niet oppervlakkig; en voor zoo verre het eene ongemeene waarheid bevat, roep ik mijne tijdgenooten met seneca toe: Sanabilibus aegrotamus malis, ipsaque nos in rectum genitos natura, si emendari velimus, juvat.’

Als Recensent hebben wij ons moeten getroosten dit

[p. 153]

Werk te lezen, en, in de daad, dit was eene geheele taak. Een Werk van ruim 600 bladzijden, in slechts vier Boeken afgedeeld, zonder verdere aanwijzing van den Inhoud, is vermoeijend. Noodig was het, met de pen in de hand te lezen en veel op te teekenen. Wij hebben dit gedaan; doch twijselen zeer, of onze Lezers met de opgave zouden gediend wezen. Wij oordeelden ons des ontslagen, bovenal daar wij ontdekten, dat de Schrijver 't zelve vervaardigde in 't laatst van 't jaar 1806 (zie bladz. 606). Hoe veel is er zints dien tijd niet gebeurd, 't welk de staatkundige vooruitzigten van den Schrijver logenstrafte! De Vertaler maakt des zelve in eene Aanteekening (bl. 592) gewag, en op hoe vele plaatsen ware er gelegenheid tot dusdanige Aanteekeningen!

Om nogtans iets van het Werk te vermelden. Zoo strekt het Eerste Boek om aan te toonen, dat, op 't einde der vijftiende en in 't begin der zestiende Eeuwe, de Universal-Monarch van Europa zijnen zetel te Rome gevestigd had. Eene Heerschappij, door den Schrijver met den naam van Theocratische Universal-Monarchie bestempeld.

Het Tweede Boek strekt om te bewijzen, hoe, 't geen de Theocratische Universal-Monarchie, door het concordaat tusschen franciscus den I en leo den X, verloren had, de plotselijke grootheid der Spaansche Monarchie beloofde te rug te geven. Dan merkt hij op, dat de in deze Asdeeling beschrevene Eeuw, en de daarin gevoerde Oorlogen, in derzelver aard, volgens derzelver strekking tegen de Theocratische Universal-Monarchie, volstrekt Oorlogen voor de Vrijheid waren. - In de meer dan noodige uitvoerige beschrijvingen der Oorlogen, toen gevoerd, vinden wij, gelijk ook elders, opgaven van de karakters der Vorsten, Pausen, en veel invloeds hebbende Staatsmannen. Zoo maalt hij vergoelijkend het slechtste beeld, dat van philips den II. En hoe beschrijft hij de grondleggers onzer Vrijheid? ‘Driemalen durfde willem zich met alba in eenen veldslag meten; maar telkens moest hij het tegenspoedige lot der nederlaag verduren. Reeds wanhoopte hij aan de bevrijding der Nederlanden, toen twee gelukkige gebeurtenissen zijnen moed op nieuw ontvonkten. Het eene was de insurrectie in de haven van den Briel, bewerkt door Belgische Corsaren, die men uit Engelsche Havens verjaagd had; het ander, de te rug roeping van alba.’

[p. 154]

Klaarheid zullen wij vergeefs bij den Schrijver zoeken; duisterheid allerwegen ontmoeten. Veel is van den eigensten stempel, als wij, in het Derde Boek, ten opzigte van den Westphaalschen Vrede, aantreffen. ‘In den geest diens Vredes behoeft men slechts in te dringen, om duidelijk te zien, hoe veel door denzelven aan de wereld geschonken was. De secularisatien waren een duidelijk bewijs, dat de zamenhangende magt der Kerk overvloediger geworden was: want zonder dat hadden dezelven nimmer plaats kunnen hebben. Maar hiermede was de wettige existentie der Protestanten op 't naauwst vereenigd, terwijl de klove bevestigd werd, welke de hervorming tusschen de Protestantsche en Katholijke wereld gemaakt had. Duurde nu al de Roomsche Kerk voort, zoo was er geen eigenlijk Katholicisme meer, 't welk overal slechts zoo lang bestaan konde, als er eene Theocratische Universal-Monarchie bestond. - Als middelpunt der staatkundige wereld, als de poolster in het systema aller redelijke beweging, was het denkbeeld van god zoo goed als vernietigd, en daar de Pauselijke magt haren laatsten steun in dat denkbeeld had, zoo kan men met waarheid zeggen, dat zij als Universal magt wettig is ten grave gebragt. De Jezuiten, als aartsengels der Theocratie, verkregen in den dertigjarigen oorlog en in den daar op volgenden vrede eene ervaring, welke hen in hunne pogingen wezenlijk stuiten moest; en hoewel zij nog langer dan eene eeuw voortwerkten, zoo gaf de tegenkanting tegen den algemeen heerschenden geest des tijds toch nooit een resultaat, dat aan hunne pogingen beantwoord had, in zoo verre dezelve in de terugbrenging en het herstel der Theocratische Universal-Monarchie bestond.’

Voorts de bedoelingen en werkzaamheden, om eene Universal-Monarchie op te rigten, en de denkbeelden van het Staatkundig evenwigt ontvouwd, en op zijne wijze beredeneerd hebbende, komt hij, in het Vierde Boek, tot de Mercantiele Universal-Monarchie, het schuld-systema door hem geheeten. Hierin speelt Groot-Brittanje de hoofdrol; en wordt zulks, alsmede de gebeurtenissen in andere Rijken en Staten, breedvoerig ontvouwd. Thans nadert hij onzen tijd, en geeft er zijne gedachten over op; en wel bijzonder, hoe, zijns oordeels, de Mercantiele Universal-Monarchie van Engeland moet

[p. 155]

verdelgd worden. Hiertoe geeft hij middelen aan de hand, en wijst tot den ons onbekenden Nieuwen Leviathan, op den Titel vermeld. Onder deze middelen telt hij de vereeniging der gezamenlijke Continentale Mogendheden met Frankrijk ter vernietiging der Mercantiele Universal-Monarchie. Dan laat hij er op volgen: ‘Aan zulk eene vereeniging is intusschen niet te denken. Waren ook alle overige Mogendheden daartoe genegen, dan zouden Rusland en Zweden nog altoos daar tegen protesteeren. - Deze vereeniging zal alzoo nooit tot stand komen.’ Te openbaar strijdig met deze verzekering des voorspellenden Schrijvers is de loop der zake, dan dat de Vertaler hier eene Aanteekening terug houde.

Engeland te onderbrengen, om, door de onderlinge afspraken der Regeringen van alle Europische Staten, eene nieuwe Universal-Monarchie op te rigten, is des Schrijvers opgegeven plan, doormengd met bedenkingen over de Gebeurtenissen ten gemelden jare zijns schrijvens. - Het laat zich begrijpen, dat de groote napoleon in het laatste Boek niet vergeten worde. Hij komt er nu eens min gunstig, dan weder gunstiger in te voren. De Schrijver (opdat wij alleen dit vermelden ten opzigte dezes Keizers) zegt er, op 't laatste zijns Werks, dit van: ‘In allen gevalle zal het Idee dezer nieuwe Universal-Monarchie van Frankrijk uitgaan, en een Fransch Keizer - of napoleon of een zijner Opvolgers op den Franschen troon, dat is mij om het even, - de stichter van dezelve worden, zonder, wanneer ze eindelijk tot stand gekomen is, zelf de Universal-Monarch te zijn. Hierdoor zal zich napoleon (of die zijner Opvolgers, wien het is voorbehouden zijn werk te voltooijen) van eenen gregorius den zevenden en willem den derden onderscheiden, en, uit kracht van dit onderscheid, in het geheugen der Nakomelingschap met zuiverder en onsterfelijker roem voortduren, dan eenig held des ouden en nieuwen tijds.’

Dan wij meenen genoeg van dit dikke Boek gezegd te hebben. De Schrijver is verre van altoos klaar te zijn, en misschien heeft de Vertaler de duisterheden vermeerderd. Wij hadden onder het lezen eene menigte van Bastaardwoorden aangestipt, voor welke wij zeer goede in onze taal hebben; doch wij houden die lijst te rugge: uit de weinige aanhalingen blijkt genoeg, welk eene taal de Vertolker voere.