Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1809

Gedichten van H. Tollens Cz. Iste Deel. In den Hage, bij Immerzeel en Comp. 1808. In gr. 8vo. 192 Bl.

Wie zijt gij, door geen grens te perken,

Verheven geest! onstoflijk beeld!

Wat zijt ge en wat uw wonderwerken,

ô Dichtkunst, echte godenteelt!

Van waar die ongepeilde krachten,
Die uit een' vuurstroom van gedachten

Zich storten op 't ontroerd gemoed;

Van waar, in 't ongevraagd ontwellen,
Die drift, die 't hart doet hooger zwellen,

En ombruist door 't ontstoken bloed?

Daar zijn er, wier ontvlamde pennen

Dat vuur doen vonklen uit hun lied;

Daar zijn er, die hare almagt kennen,

Maar, die haar schetsen, zijn er niet:

Die drift, door grens noch pool te stuiten,
Stijgt omvang en begrip te buiten,

En hoeft geen standpunt tot haar schoor;

Zij zweeft, op nooit gekorte vleuglen,
Ten spot van wetten en van teuglen,

't Heelal en 't ongeschaapne door.

Dus begint de Heer tollens zijne Ods aan de Dichtkunst, en hij, die hare kracht alzoo gevoelt, al-

[p. 26]

zoo met woorden, harer waardig, kan uitdrukken, behoort te regt onder Apollo's echte Zonen geteld te worden. Het is toch niet de maat, en nog veel minder het rijmwoord, dat den dagelijkschen spreek- of schrijf-trant tot dichtstuk verhest: neen, het zijn de gedachten zelve, op de krachtigste wijze voorgesteld; het is de muzikale toon, die de zinnen boeit; het is de kracht der verbeelding en genie, welke het gekozen onderwerp tot een kunst-tafereel vormt, om de waarheid aanschouwelijker te maken, en het sympathetisch gevoel met allen mogelijken invloed te doen werken.

De Recensent ontveinst geenszins, dat hij dezen bundel van Gedichten met een gunstig vooroordeel in handen nam. De dichterlijke verdiensten van den Heer tollens waren bij hem reeds van elders zoo zeer erkend, dat hij zich nimmer konde voorstellen, in de gewrochten van dezen kieschen Zanger, vooral wanneer zij door openbare uitgave aan het algemeene oordeel onderworpen werden, iets ondichterlijks te zullen vinden, der heilige kunst onwaardig. Maar, hoe gaarne betaalt de Recensent alhier den tol aan deze verdiensten, met de openlijke erkentenis, dat deze verzameling van gedichten zijne hooge verwachting nog heeft overtroffen! Waar hij dezelve ook opsloeg, overal vond hij eene oorspronkelijke, ware voorstelling, vol van vindinge en kracht, met de behoorlijke warmte, voortreffelijk van licht en bruin, harmonisch te midden der menigvuldige contrasten, rijk van beelden zonder overlading, en daarbij eene allezins eenvoudige, gemakkelijke en zoetvloeijende maatberijming. En hetgeen, eindelijk, de waarde dezer kunstverzameling nog meer verhest, is de keur van onderwerpen, waarbij het denkvermogen tot gewigtige bepeinzing aangevuurd, het hart aan de edelste gevoelens geboeid wordt. Nu eens zweeft de Dichter in zijne hoogere sfeer, en vermaagschapt zich naauw met zijne gewijde broeders op den Helikon; dan snaart hij zijne lier voor den roem zijns vaderlands, door een aantal helden tegen allerlei geweld verdedigd; nu wijdt hij de eerbiedigste offers aan de vriendschap, in welker genot hij gelukkig is en gelukkig maakt; dan blaast hij troost in aan den lijdenden en verligt den last des levens; nu vergadert hij de bloemples, op hunnen tijd geplukt, en leert wijsheid; dan beurt hij de gevallene op en maant haar tot beleid; nu gispt hij den liefdeloozen boet-

[p. 27]

prediker en snoert het onbedorven gevoel aan belangelooze menschenmin. De Zang alleen, die de Verlichting ten titel heeft, behaagde den Recensent minder. Dezelve mist dien geregelden zamenhang van denkbeelden, die eenheid van doel, die zuiverheid van gewaarwordingen, welke het onderwerp zelf eigenaardig aan de hand geeft: het gansche tooneel is vol van schrikbeelden eens akeligen nachts, waaraan de verbeelding zich vasthecht, omdat zij die onder het lezen niet kan verwijderen, maar zich tevens zoo spoedig mogelijk losrukt, zonder het voorwerp zelf te kunnen beminnen. Dan, de Dichter zelf noemt het weinig meer dan eene losse teekening en een onvolledig opstel, en bij deze erkentenis zwijgt de kritiek. Doch, ook daarom, had de Recensent voor zich zelf verlangd, dat het niet geplaatst ware, en betuigt als nu zijn vurig verlangen, dat de Heer tollens dat zelfde onderwerp, bij gepaster aanleiding, op nieuw en naar de kunst bearbeide; terwijl hij alsdan zeker is, dat het ware doel der dichtkunst, behagen en leering, daarin niet zal gemist worden. Op enkele uitdrukkingen wil de Recensent, bij het genot van zoo vele schoonheden, niet hechten: anderzins zoude hij, op bladz. 3, reg. 9, de uitdrukking: kunstmoordende eereloozen! te sterk keuren, daar kunsteloosheid (en deze toch wordt aldaar bedoeld) met de eerloosheid, in den gewonen onzedelijken zin des woords, niets gemeens heeft. Op dezelfde bladzijde (reg. 4 van onderen) wordt de gouden eeuw der kunsten te rug gewenscht in onze ontsierde dagen: ook dit vonnis zoude de Recensent, bij de hoogere vlugt der kunsten in het algemeen, en der dichtkunst in 't bijzonder, niet gaarne onderschrijven. Ook op bl. 22, reg. 3, 5 en 6, en bl. 24, reg. 1 en 2, men keert en weert; men knelt en velt; men wringt, wie indringt; het kraakt en braakt, en rijt en smijt: hoe zeer zulk een weêrklank door aloud gezag mogt kunnen gewettigd worden, komt zij den Recensent te gezoeht en voor den toon des heldenzangs ongepast voor, te meer, wanneer zij zich zoo nabij elkanderen opeenhoopt. Op bl. 70, reg. 1 tot 5, wordt, bij Leyden's Ramp, de geest van schwartz voorgesteld als rondom waarende, door wreeden lust gepord, en zijne schim in dieper hel nedergestort. Behalve het alledaagsche dezer vindinge, moet de Recensent dezelve afkeuren, omdat de uitvinding van het buskruid eerder als weldaad, ter verkortinge van de rampen des

[p. 28]

oorlogs en ter uitroeijinge der jammerlijke tweestrijden, te prijzen is. Op bl. 184 leest men: 't kruipend rupsje, moe gekropen: waarom hier kruipend en gekropen? Is er dan elders eene rups, die loopt of vliegt? - Dan genoeg: de Recensent mag niet meer berispen, daar hem de schijn zelfs van vitlust onteeren zoude, bij het genot van een zoo treffelijk onthaal, waarvoor hij den waardigen Zoon van Apollo den warmsten dank toewijdt. Liever besluit hij zijne weinige aanmerkingen met dat zelfde eenvoudig schoone gedicht, waarin de Rups, dat beeld der herscheppinge, bij het Lijkje van een Kind, een zoo zacht vertroostend aandeel heeft.

't Kruipend Rupsje, moe gekropen,

Mat getobt in de enge cel,

Brak zijn kluisje fladdrend open,

Klapwiekte uit zijn dorre schel.

Zie, daar wiegt het; zie, daar zweeft het,

Logger drang en druk ontvlugt;

Hooger vliegt het, hooger leeft het,

Zat gespeeld in lager lucht.

Voedster, droog de natte wangen,

Tuur niet op de doode pop,

Blijf niet aan zijn webjen hangen:
't Vlindertje is niet weêr te vangen:

s'Hemels Englen vingen 't op.