Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1808

[p. 225]

Mengelwerk, tot fraaije letteren, kunsten en wetenschappen, betrekkelijk.

Aan de Heeren Schrijvers der Algemeene Vaderlandsche Letteroefeningen!

Van de oudste tijden af bestond bij de meeste Volkeren het gevoelen, dat somtijds, bij Onweders, Steenen van den Hemel vielen; en het Bijgeloof verbeeldde zich, dat de vertoornde Godheid die met den Bliksem naar beneden slingerde. - Men zocht ter plaatse waar felle bliksemstralen in de aarde geschoten, gebouwen of boomen getroffen waren; en vond men nu of dan in den omtrek steenen, van eene wig- of beitelvormige gedaante, dan werden die, zonder te vermoeden dat ze eenen anderen oorsprong konden hebben, gehouden met het onweêr te zijn neêrgeworpen: wierd zulk een steen aan den voet van een door den bliksem gespleten boom gevonden, dan was het ontwijfelbaar, dat die donderbeitel den boom gekliefd had!

Toen de meergevorderde Natuurkunde de werkingen der Luchtverschijnselen in klaarder licht had gesteld, inzonderheid toen men de verbrekende kracht van den electrieken bliksem had leeren kennen, werd het vallen van steenen of donderbeitels met den bliksem te regt onder de fabelen gerangschikt, en het gevoelen, dat er steenen uit de lucht konden vallen, zeer verdacht gemaakt, aan dwaling, vooroordeel of bijgeloof toegeschreven, en somtijds in een belagchelijk licht gesteld.

Vreemd is het ondertusschen, dat men niet vroeger, dan slechts voor weinige jaren, zich heeft toegelegd, om geregeld te onderzoeken, welke waarheid onder die zoo algemeen, bij bijna alle Volkeren, plaats gehad hebbende denkwijze verborgen was. 't Is toch genoegzaam zeker, dat algemeene volksdenkbeelden, van oude tijden herkomstig, ware gebeurtenissen, hoezeer ook

[p. 226]

door overlevering, vooroordeelen of bijgeloof onkenbaar gemaakt, ten grondslag hebben.

Wanneer ook de Natuurkundigen, in later tijd, opmerkzaam gemaakt door geloofwaardige berigten van nieuwelijks uit de lucht gevallen steenregens of steenklompen, de aanteekeningen van vroegere tijden naspoorden, en met de nieuwere berigten vergeleken, bleek het al ras, dat zulke gebeurtenissen geene fabelen waren; dat indedaad somtijds groote en kleinere steenklompen, met eene verbazende snelheid door den dampkring bewogen, op de aarde neêrkwamen; dat dezelve, bij hunne snelle beweging, gewoonlijk een zeer helder licht deden zien, op eenigen afstand van den grond met sterke slagen van één sprongen, en, van een knappend en sissend geluid verzeld, neêrvielen.

En dewijl dit, in verre de meeste, zoo niet in alle gevallen, zonder donder of bliksem, zelfs dikwerf bij heldere luchten en het schoonste weder gebeurd was, kon men nu ligtelijk doorzien, dat, in vroegere dagen, eene onkundige menigte het licht en de slagen, welke zij, bij het neêrkomen dier klompen, zag en hoorde, voor wezenlijken bliksem en donder gehouden, de gevallen steenen aan dat luchtverschijnsel toegeschreven, of zich verbeeld had, dat Jupiter zijne bliksemflitsen van donderbeitels deed verzeld gaan.

Toen het niet meer ontkend kon worden, dat zulke gebeurtenissen indedaad nu en dan voorvielen, ontstond onder de Natuurkundigen van den eersten rang hoofdzakelijk vierderlei gevoelen omtrent den oorsprong dier steenen. - Eenigen, als gassendi, musschenbroek, barthold en g.a. de luc meenden, dat dezelve voortbrengsels van Vulkanen op onze aarde waren, of dat Hoozen die steenen van de aarde opgenomen en vervoerd hadden.

Anderen, waaronder de Fransche Akademisten, en stahl, gronberg, en patrin geteld worden, meenden, dat die steenen, op de plaats zelve waar ze gevonden wierden, door den bliksem getroffen en gesmolten waren.

Hamilton, edward king, salvatere en anderen meenden, dat deze steenen, door eene zamenvloeijing van derzelver bestanddeelen in den dampkring, gevormd werden.

Eindelijk, biot, poisson, de Schrijvers van de Bibliotheque Britannique, en inzonderheid de schrandere

[p. 227]

chladni, hielden dezelve voor klompen, welke niet tot onze Planeet behooren, maar op dezelve, van buiten, uit het groote Ruim aanlanden.

Chlandi was de eerste, die dit gevoelen ter baan bragt, in een Werk over den grooten IJzerklomp, door pallas in Siberie gevonden; en, nadat hetzelve door andere Geleerden bestreden was, ontwikkelde hij zijne gedachten hierover nader, in de vernuftige Verhandeling, welke ik eener Hollandsche vertaling dubbel waardig achte, en UEds. ter plaatsinge in Ul. Mengelwerk aanbiede.

Indien dezelve moge strekken om vooroordeelen te ontwortelen, bekrompene denkbeelden voor uitgebreider bevattingen te doen plaats maken, om verhevener begrippen te doen vormen van de grootheid en heerlijkheid, de juistheid en overeenkomst, bij de grootste verscheidenheid, der Sterre- en Wereld-stelsels, tot eer van Hem, die de Werelden daar henen werpt als dun stof, zal ik mijn oogmerk bereikt hebben.