Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1808

Bekroonde Verhandeling over de ongevoeligheid in onze dagen, zelfs onder Gods oordeelen en tuchtigingen. Uitgegeven door het Gezelschap: Tot vermeerdering van kunde, op Godsdienst gegrond; te Amsterdam. Aldaar, bij W. Brave. In 8vo. 60 Bl.

Even als eene voorgaande, ook door ons aangekondigde, Verhandeling over het veilig toevlugtnemen tot den heerlijksten troost in alle wederwaardigheden, zoo is ook deze door denzelfden Schrijver, den Eerw. c.a. van den broek, destijds Predikant te Oudbeierland, thans te Rotterdam, vervaardigd, ter beantwoording van eene door zeker Gezelschap van Godsdienstvrienden voorgestelde vraag, en, even als die, met den uitgeloofden eerepenning bekroond.

De uitgeschrevene vraag was deze: Hoe komt het, dat, in onze donkere en veruitziende kommervolle tijden, de ongevoeligheid zoo groot, en eene regte opmerkzaamheid op Gods oordeelen en tuchtigingen zoo weinig kenbaar is? en welke middelen zijn het geschiktst, om zoodanige verregaande ongevoeligheid tegen te gaan? 't Antwoord daarop splitst zich natuurlijk in twee deelen. Eerst worden de oorzaken der groote indrukkeloosheid, onder de oordeelen en kommervolle uitzigten, opgespoord, en daarna de middelen aangewezen, om dezelve tegen te gaan.

Als redenen van de gezegde ongevoeligheid worden eerst opgegeven, gebrek aan kennis en gevoel van den Godsdienst, gebrek aan ware Vaderlandsliefde en aan belangstelling in 't algemeene welzijn, flaauwheid en verzuim in het nemen van maatregelen tot Volksverbetering en tegenkanting tegen dezelven, en af keer van berouw en bekeering. Terwijl echter uit deze verkeerdheden, hoewel zij, gelijk doorgaans en volgens der-

[p. 622]

zelver eigen aard, zoo ook in onzen tijd, tot de algemeen heerschende ongevoeligheid veel toebrengen, deze verregaande indrukkeloosheid onder de drukkendste oordeelen zich niet wel laat verklaren, worden er nog eenige meer bij ondere redenen bijgevoegd, te weten, het blijven hangen aan tweede oorzaken, zoo als dit vooral thans plaats heeft, de duisterheid, die er in Gods oordeelen ligt, vooral in onze tegenwoordige rampen, de partijgeest, en de gewoonte van zondigen, of beginselen der verharding. - In het tweede stuk onderscheidt de Schrijver de middelen, om van deze verkeerdheid te rug te komen, in regtstreeksche en aanleidende middelen. Tot de eerste soort brengt hij eene ernstige nadenking en gedurige herinnering van de oorzaken en bedoelingen der rampen, waaronder wij zuchten, eene opzettelijke overweging, hoe wij onder Gods oordeelen verkeeren moeten, en wat dus de ware gevoeligheid zij, en toeleg op dadelijke verbetering. De aanleidende middelen zijn, den Godsdienst dierbaar achten en hoogschatten, in alle omstandigheden en ondermaansche wisselingen veel aan God en zijn bestuur denken, de partijschap laten varen, telkens zich erinneren, dat elk voor zichzelven verantwoordelijk is, en eenmaal rekenschap zal moeten geven, en eindelijk zich nimmer aankanten tegen eenige goede maatregelen tot verootmoediging of verbetering. - Hierbij worden dan not eenige drangredenen gevoegd, om deze middelen getrouw te georuiken.

De inrigting der opgegevene vraag, en daarin doorschijnende denkwijs van 't Gezelschap, onder de zinspreuk: Tot vermeerdering van kunde, op Godsdienst gegrond, in aanmerking genomen zijnde, verwondert het ons geenszins, dat deze Verhandeling deszelfs goedkeuring weggedragen, en aan 't voorgestelde oogmerk bij uitnemenheid voldaan heeft. Zij valt toch geheel en al in denzelfden toon, waarop de vraag gestemd is, en zal dan ook gerekend geweest zijn, in dien denktrant, welken 't Gezelschap volgt, geheel volledig en regt geschikt te zijn tot overreding, en zich denkelijk bovendien door meer duidelijkheid en geregelde orde, meer dan andere antwoorden, aangeprezen hebben. Wij wenschen hartelijk, dat 't lofselijk doel van den Schrijver, en van hun, door welken hij zich tot bearbeiding van deze stoffe heeft laten opwekken, gelukkiglijk mo-

[p. 623]

ge bereikt worden; maar kunnen niet ontveinzen, dat wij ons van zoodanig volksonderwijs meer algemeen nut zouden voorstellen, indien het minder opgevuld ware met denkbeelden, die den toets van 't gezond verstand niet kunnen doorstaan. Wij bedoelen voornamelijk 't denkbeeld van volksstraffen, oordeelen en tuchtigingen van den Allerhoogsten, welk hier zoo stellig aangenomen en toegepast wordt op de rampspoeden, die ons Vaderland, sedert eenigen tijd, getroffen hebben. De Eerw. van den broek zegt zels, bl. 18. ‘Het zijn niet altijd oordeelen, die wij daarvoor houden;’ en toont aan, dat, 't geen wij zoo noemen, wel eens allerheilzaamst is in de gevolgen. Waarom dit niet meer onder 't oog gehouden, en ten minste vooraf bepaald, wat men waarlijk met grond voor volksstraffen te houden hebbe? Nog beter hadden zij gedaan, die de vraag voorstelden, met dit denkbeeld geheel weg te laten, en alleen melding te maken van de rampspoeden, die ons, niet zonder tusschenkomst der altijd wijze en goede Voorzienigheid, overkomen. Deze rampspoeden zijn grootendeels algemeen, en treffen hen, die er 't regte gevoel van hebben, even zeer, als de overigen, die dat missen; somtijds zelfs nog veel meer. En niet zelden kan 't nadeel, welk door dezelven gesticht wordt, geenszins opwegen tegen de veelvuldige en wijduitgestrekte voordeelen, die er uit voortspruiten. Er viel dan veel te zeggen over 't nut, dat, tot verbetering der zeden, uit de algemeene volksrampen van den tegenwoordigen tijd zou kunnen en moeten getrokken worden, over de oorzaken van 't achterblijven van die verbetering bij de groote menigte, en over de geschiktste hulpmiddelen, die, tot bevordering derzelve, behoorden in acht genomen te worden. Dat men, over 't geen wij zien gebeuren, veeltijds niet regt oordeelt, Gods voorzienigheid er niet in eerbiedigt, te weinig geloof des harte aan 't Christendom geeft; bij deze algemeene oorzaken, die de hoognoodige verbetering der zeden hinderen, zou, behalve de steeds voortdurende onbeschaafdheid en onkunde der grootste menigte, vooral de meer en meer onder allerlei volksstanden indringende weelde en loszinnigheid, die de aandacht meer en meer van ernstig nadenken aftrekt, en veelal met de verwaarloozing der zedelijke opvoeding van het aankomend geslacht gepaard gaat, opzettelijk moeten vermeld geweest zijn.

[p. 624]

In eene voorgaande beoordeeling, hadden wij den Amsterdamschen Predikant f.a. van der scheer Seeretaris genoemd van 't Gezelschap, 't welk dez. Verhandeling uitgeeft. Wij herroepen dit gaarne, op verzoek, als nu onderrigt zijnde, dat p.a. van der scheer niet is de Amsterdamsche Predikant van dien naam, maar een partikulier man.