Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1808

[p. 93]

Algemeene Vaderlandsche Letter-oefeningen.

Leerredenen van C. Rogge, in leven Leeraar bij de Christelijke Gemeente der Remonstranten te Leijden. Na zijnen dood uitgegeven. Te Leijden, bij D. du Mortier en Zoon. 1807. In gr. 8vo. XXXII en 173 bl.

Een dubbeld genoegen smaakten wij bij het lezen van dezen bundel, zoo om de innerlijke waarde der Leerredenen zelve, als omdat wij in de keurig geschrevene Voorrede, met het zedig opschrift: Iets over deze Leerredenen en haren Zamensteller, door den bekwamen Amsterdamschen Leeraar, c.w. westerbaen, gegeven, een overzigt erlangden van de verstandelijke en zedelijke waarde van rogge, en van deszelfs verdiensten als Schrijver; welke laatsten, hoe veel achting wij ook immer voor den ijver en den kieschen en klaren schrijfstijl van den Overledenen gevoed hebben, onze verwachting overtroffen.

Wij verheugden ons vooral hierover, omdat op zulk eene wijze, door eenvoudige verhalen der verrigtingen van Schrijvers, uit de pen van wel onderrigte Vrienden gevloeid, een ledig vak in onze Letterkunde het best kan aangevuld worden. Hoe dikwijls wordt er verwaarloosd, om de verdienstelijkste Schrijvers, uit ons midden weggevallen, naar behooren te gedenken! Niemand der verpligte tijdgenooten schijnt zich daaraan gelegen te laten liggen; en hierdoor is het, dat niet alleen de beoefenaars van onze Letterkundige Geschiedenis, later, bij pogingen tot dankbare vermelding, dikwijls veel en vruchteloos moeten zoeken, maar tijdgenooten en nakomelingen maar al te veel verstoken worden van het kennen van vele goede en nuttige bedrijven. Zoo zagen wij onlangs het afsterven van casparus rensing, pieter van winter nicolaas simonszoon, jan jacob vereul, engelbert mat-

[p. 94]

thias engelberts en anderer; dan wie heeft nog hunne waarde en verrigtingen in het licht gebragt? Zij zijn reeds bijna vergeten. Mogt deze of gene door ons worden opgewekt, om hunne Landgenooten door eenig volledig berigt te verpligten! Hoe gaarne zouden wij ons Mengelwerk hiertoe aanbieden, waarin wij zoo dikwijls Levensschetsen of Levensbeschrijvingen van Buitenlanders plaatsten.

Onze tegenwoordige beschouwing deelt zich van zelve in tweeën. Omtrent het eerste gedeelte, het Iets over rogge, zullen wij zeer kort zijn.

Billijk heest westerbaen, bij het vermelden van het bedrijf van den nederigen rogge, den hoogen toon der Lofrede vermijd; overal is de stille ernst der bedaarde Levensbeschrijving; hier en daar is dezelve echter door den zachten gloed van Vriendschap merkelijk verwarmd. De levensloop van rogge wordt nagegaan; dan deze was stil en eentoonig. Door zijnen Vader tot den dienst bij het Remonstrantsch Kerkgenootschap opgeleid, werd hij Leeraar, en bleef het tot aan zijn overlijden. De Gemeenten te Noordwijk, Berkel en Leijden werden door hem geleerd en gesticht. Inmiddels verzuimde hij geene gelegenheid om nuttig te zijn. Zijne verschillende verdiensten, als Godgeleerd en Wijsgeerig Schrijver, als Gelchiedschrijver, als Burger, en als bevallig en bevattelijk Schrijver voor de Jengd, worden hierop breedvoerig ontwikkeld, zoo wel als zijne andere pogingen voor het Rijk van Wetenschap en Smaak, voor den Godsdienst, het Vaderland, en het verbeterd Schoolonderwijs in het algemeen; ook die voor de Remonstrantsche Broederschap. Ten slotte wordt zijn zacht en zedig Karakter en zijne Godsvrucht bij een zwak en ongelukkig Ligchaamsgestel gedacht. Na berigt van de hulde, door de gemelde Broederschap aan 's mans nagedachtenis bewezen, te hebben gegeven, wordt alles met eene gepaste zamentrekking geëindigd. Wij nemen dit slot van westerbaen gereedelijk over, en vereenigen ons gaarne en van ganscher harte met denzelven. ‘Onze woorden behoest rogge niet, wiens werken zelve leven en spreken, en, zoo wij wenschen en bidden, nog lange voor de Christelijke waarheid en deugd - voor den vrede en de vrijheid der Christelijke Kerk - voor de opvoeding der Jeugd - voor de verlichting, bescha-

[p. 95]

ving en gelukzaligheid des Menschdoms, leven en spreken zullen. God zegene zijnen volbragten arbeid, doe zijne asch in vrede rusten, en vereenige zijne Vrienden éénmaal methunnen gezaligden Vriend, voor de Eeuwigheid!’

Wat de Leerredenen zelve betreft; tot betere beoordeeling diene, dat dezelve niet opgesteld zijn met het oogmerk van algemeene uitgave. Men wachte dus geen pronk van geleerdheid, ook geene breedvoerige schriftverklaring, welk laatste anders met rede verlangd zoude worden, en waarin rogge zeker voor weinigen behoefde te wijken. Het zijn meerendeels zedekundige Verhandelingen, voor zijne Gemeente geschikt, en hoogst nuttig om bij huisselijke voorlezingen gebruikt te worden, gelijk wij reeds bij eigene ondervinding weten. Uit dit oogpunt hebben wij ze gaarne ten verzoeke des Uitgevers aangemerkt.

De bundel bestaat uit zeven Leerredenen. De eerste draagt ten opschrift: I. De waarde van Godsdienstige Geloften. De Tekst Regt. XI:39^a. (De ontmoeting van jephta en zijne Dochter.) II. Over de Geldzucht. Hand. VIII:20^a. III. Over den invloed van het Burgerlijk Bestuur op den Godsdienst. Joh. XVIII:36^a. IV. Over de Opvoeding der Kinderen. Ephef. VI:4. V. Over de echte waardering der lagere Standen. Luc. XIX:9. VI. Over de Bekeering van Paulus. Hand. IX:18^b. VII. Over de opwekking van eenen Jongeling te Naïn. Luc. VII:11-15.

Gaven wij van den loop van elke Leerrede een afzonderlijk berigt, dan zouden wij ons bestek geheel te buiten gaan.

Wij vergenoegen ons dus met te zeggen, dat de eerste en zesde, naar ons inzien, in bewerking uitsteken; dat de laatstgemelde vooral eene afdoende proeve is van de besliste hoogachting van den Leeraar voor de Christetelijke Openbaring, als Gods eigen werk; dat in allen de bevallige klaarheid en reine eenvoudigheid van rogge's denk-en schrijfwijze bijzonder kennelijk is, en dat de rijkheid en het gewigt van zedekundige leeringen alleen geevenaard worden door de treffende juistheld der aanmerkingen, en door derzelver allezins menschkundige toepassing op de behoeften der onderscheidene rangen en standen des menschelijken levens.

Tot eene kleine proeve diene de beschrijving van de zedelijke gevolgen der Geldzucht: ‘Waar zij het hart beheerscht, versmoort zij alle edele neigingen. In

[p. 96]

zulk een hart moet gij geene echte liefde tot God zoeken: die de wereld lief heeft, de liefde des Vaders is niet in hem; die den Mammon dient, kan God niet tevens dienen. Die alle zijne hoop stelt op de ongestadigheid der wereld, en alleen op zijne eigene krachten bouwt, hoe zou hij zich op de schikkingen der Voorzienigheid durven verlaten? Het goud is zijn God, waarop hij al zijn vertrouwen stelt: deze hem verlatende, vervangen mismoedigheid en wanhoop de plaats der vorige trotschheid en baldadigheid. Alles aan zijne eigen krachten verschuldigd rekenende, is hij onvatbaar voor eenig gevoel van dankbaarheid voor de zegeningen zijnes weldoenden Vaders. Niemand dankt hij zijnen voorspoed dan zich zelven. Ziet daar dan ook den grondslag tot een hardnekkig ongeloof, zoo wel in de beoefening als beschouwing. Hij leeft alleen voor deze wereld: hij werkt alleen, om eens tot zich zelven te kunnen zeggen: “ziel, gij hebt goederen, die voor vele jaren zijn opgelegd: neem nu rust, eet en drink en zijt vrolijk;” en buiten dien bekommert hij zich over de vruchtbaarste, troostrijkste waarheden van den Godsdienst even weinig, als of zij voor hem niet bestonden.

Bij zulk eene zielsgesteltenis laat zich ook weinig menschenliefde verwachten. Zijne overdrevene eigenliefde vereelt zijn hart voor alle gevoelens van menschelijkheid. Zij maakt hem doof voor de stem des medelijdens, onvatbaar voor de streelingen der vriendschap. Alles wat tot zijne winzucht geene betrekking heeft, is hem onverschillig: wee hem, die haar beleedigt, of in den weg staat! Geene toegeeslijkheid kan hem tot verschooning van den laatsten; geene zachtmoedigheid tot verzoening met den eersten bewegen: al waren zij zelfs zijne beste weldoeners, geen gevoel van dankbaarheid kan zijne woede bevredigen. Ook dan zelfs, wanneer hij de grootste weldaden ontvangt, berekent hij alleen de voordeelen, maar waardeert nooit het hart van den edelmoedigen gever. Laagheid met trotschheid vereenigende, kunnen geene geschenken, hoe vernederend ook in bedoelingen, hem doen blozen; kunnen geene beleedigingen zijne gevoeligheid scherpen, zoo slechts de eerste zijne hebzucht bevredigen, de

[p. 97]

laatste hem niet benadeelen. Het was deze zielsgesteltenis, welke de doorzigtige petrus onzen simon eene enkele bittere gal en een zamenknooping van ongeregtigheid deed noemen; en nog verdienen allen deze zelfde beschuldiging, die zich aan deze drift geheel overgeven.’

Wij twijselen geen oogenblik of de uitgave van dit een en ander zal dus welkom zijn aan vele Godsdienstigen onder onze Landgenooten, en vooral aan zulken, wier taak het is, eene keuze te moeten doen voor eerbelooningen aan leerlingen bij kerkelijk onderwijs. Wij weten, hoe moeijelijk het dikwijls is, ten dezen eene goede keuze te doen: Sectengeest, hooge geleerdheid, donkere bespiegelingen, geven hierbij niet zelden onoverkomelijke struikelblokken. Niets van dit alles vindt men hier: ouden en jongen kunnen zonder groote inspanning voedsel erlangen voor geloof, verstand en hart; en hoe zelden is dit bijeen!