Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1807

Eenige leevensbijzonderheden van Joseph Priestley.

(Uit het Engelsch.)

De vermaarde Engelschman, Dr. joseph priestley, wierdt opgevoed in de leerstellingen der Methodisten, raakende de Genade en de Wedergeboorte. Vervolgens na de Akademie van Daventry, bij Dr. doddridge, gezonden zijnde, begon hij de leerstellingen der Kerke te onderzoeken, en dezelve te toetzen met zijne medeleerlingen, die hem dikwijls eene zekere geneigdheid tot de Arianery verweeten, en, in het algemeen, eene vrijheid van denken in zaaken van den Godsdienst, die met hunne begrippen niet overeenstemde. Hij ging voort in zijne Godgeleerde naspooringen, en gaf verscheiden kleine Verhandelingen in het licht, tot dat hij den post van Hoogleeraar in het Kollegie van Warrington verkreeg, alwaar het onderwijs in de oude. Taalen, de fraaie Letteren,

[p. 653]

de Geschiedenis en de Staatkunde hem ter taake was gegeeven. Hier schreef hij zijne Volgreeks van fraaie Letteren, Geschiedenis en Staatkundige Ekonomie, en eindelijk zijne Geschiedenis van de Electriciteit, waarvan hij het ontwerp aan Dr. franklin hadt vertoond. De Universiteit van Edinburg schonk hem de waardigheid van Doctor in de Regten; en zijne Geschiedenis der Electriciteit, geschraagd door de aanprijzing van de Heeren franklin, watson, canton en Dr. price, deedt hem tot Lid van de Koninklijke Maatschappij te Londen verheffen.

Vervolgens begaf hij zich naar Leeds, alwaar hij zich aan het hoofd eener Gemeente van Dissenters plaatste. Zijne onregtzinnige gevoelens berokkenden hem vervolgingen van de zijde der Godgeleerden, die hem voor een Sociniaan verklaarden. Ook hier liet hij verscheiden geschilvoerende, zoo Godgeleerde als Staatkundige, korte Verhandelingen drukken. Doch te midden van alle deeze geschillen begon alle zijne aandagt zich te bepaalen tot de Geschiedenis en de Beschouwing der Lucht, die hem veel roems deedt behaalen, en door welke hij eene nieuwe omwenteling in de Scheikunde bewerkte. De opgang, welken zijne Historie der Electriciteit maakte, bewoog hem, van tijd tot tijd proeven te doen omtrent de overige takken der Proefondervindelijke Natuurkunde, als de Gezigtkunde, het Licht, de Kleuren, enz. waarvan hij vervolgens den uitslag in het licht gaf, onder den titel van Geschiedenis der ontdekkingen omtrent het Licht, enz.

Op aanprijzing van Dr. price, nam Lord shelburne priestley bij zich, vertrouwde hem het opzigt over zijne uitgebreide Boekerij, en beval hem het vervaardigen van een Catalogus van zijne boeken en handschriften. Geduurende zijn verblijf ten huize van Lord shelburne liet hij het Eerste Deel drukken van zijne Historie van verscheiden soorten van Lucht, alsmede verscheiden Overnatuurkundige en Godgeleerde Verhandelingen; en ten zelfden tijde gaf Dr. price, op verzoek van Lord shelburne, in het licht zijn Onderzoek omtrent de natuur der Ziele, in welke priestley zijne denkbeelden omtrent het Sociniaandom en de Noodzaakelijkheid ontwikkelt.

De naauwe betrekking tusschen Lord shelburne en den Heer priestley duurde verscheiden jaaren, in

[p. 654]

weerwil van het onderscheid hunner karakters en gevoelens; eindelijk egter vonden zij goed, van elkander te scheiden. Lord shelburne schonk hem eene lijfrente van 150 pd. st., en priestley begaf zich na Birmingham.

Bij zijne komst aldaar hervatte hij den post van Leeraar bij de Dissenters, en leide zich met nieuwen ijver toe op zijne Godgeleerde en Scheikundige oeffeningen. Hij leefde in een gezelschap van uitgezogte vrienden, en vondt het verblijf te Birmingham zoo aangenaam, dat hij het besluit nam, het overschot zijner dagen aldaar te slijten. Maar de onverdraagzaamheid zijner Godgeleerde tegenstreevers, en de gestadige vervolgingen, welke zij hem berokkenden, noodzaakten hem van dat plan af te zien, en hij onthieldt zich eenigen tijd te Hackney; doch ook hier vervolgd en telkens ontrust wordende door naamlooze brieven, wierdt hij eindelijk te raade, Europa te verlaaten, om in Amerika de rust en den vrede te gaan zoeken, die hem in zijn Vaderland geweigerd wierdt. Dit viel voor in den jaare 1795.

Naa zijne aankomst in Amerika wierdt hem het Hoogleeraarampt in de Scheikunde aan de Universiteit van Pensylvanie opgedraagen; en kort daarnaa wilde men het algemeen bestuur over die Universiteit hem toevertrouwen; doch hij wees die beide aanbiedingen van de hand, en nam zijn verblijf in de Stad Northumberland, in het oppergedeelte van den Staat van Pensylvanie gelegen.

Geduurende zijn verblijf te Philadelphia hieldt hij Voorleezingen over de klaarblijkelijkheid der Openbaaringe, welke van veele leden van het Congres en van het Gouvernement wierden bijgewoond. Zelfs nam hij deel aan de staatkundige geschillen, welke er ten dien tijde ontstonden tusschen de Federalisten en die het met den Heer jefferson hielden, en liet eenige stukjes drukken ter verdeediginge van zijn gevoelen. Zelfs begon hij bij de Regeering in het oog te loopen; nogtans liet men hem in vrede, en kort daarnaa ontrukte eene sleepende en pijnelijke ziekte hem aan de letteren en zijne vrienden.

Priestley bezat een zagt karakter en ongemeene gelijkmoedigheid. Hij hadt een welgevallen in het huisselijke leeven, en verrigtte dikmaals zijne letteroeffeningen van zijne kinderen omringd; zijne uuren van uitspanning wierden aan zijne talrijke vrienden en de vermaaken der zamenleevinge gewijd. Hij maakte geene vertooning met zijne kundigheden, en ligt vergat hij zijne boeken om

[p. 655]

zich in de verkeering te mengen. Zijne Godgeleerde studien verpoosde hij met Scheikundige proeven, en dikmaals met het leezen van een goeden Roman, of ook wel met Kaart- of Schaakspel. Voor het overige was zijn tijd zoo regelmaatig verdeeld, dat hij nooit een Werk begon, zonder vooraf den tijd te bepaalen, tegen welken het moest gereed zijn.