Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1807

Verslag van de inrigting van het natuur- en scheikundig genootschap te Groningen.

Is het eene algemeen erkende waarheid, dat de beoefenaar der wetenschappen zijnen tijd van uitspanning niet nuttiger kan besteden, dan door de beoefening der proefondervindelijke Natuur- en Scheikunde; geen wonder dan, dat deze Wetenschappen, meer dan eenige anderen, zulk eenen waarlijk verbazenden opgang hebben gemaakt, en men onder derzelver ijverigste beoefenaars ook de zoodanigen vindt, welke niet tot eigenlijke dus genoemde Geleerden bestemd zijn. Immers verrijken deze Wetenschappen, behalve het vermaak, waarmede zij hare beoefenaars beloonen, en waardoor zij een allergeschiktst middel van uitspanning opleveren ter afwisseling van meer diepgaande overpeinzingen, niet alleen het verstand met zeer gewigtige kundigheden, en hebben den weldadigsten invloed op het hart, maar zij hebben daarenboven eene onbetwistbare nuttigheid, wanneer men hare regels toepast op ge-

[p. 415]

neeskunde, huishoudkunde, fabrieken, landbouw en andere kundigheden.

De overweging van dit eene en andere bewoog in het begin van het jaar 1801 zes liefhebbers dezer Wetenschappen, t. van swinderen, w. tonckens, j. tonckens, s. stratingh, j.g. woldringh en o.j. sickinghe, toen ter tijd alle Studenten aan de Hoogeschool in deze Stad, om een gedeelte van hunnen tijd van uitspanning aan de beoefening dezer Wetenschappen toe te wijden, wekelijks bijeen te komen, om Natuur- en Scheikundige proefnemingen in het werk te stellen, en langzamerhand eenige penningen bijeen te brengen, ten einde daarvoor de benoodigde Werktuigen aan te koopen, en daaruit tevens in de kosten van de proefnemingen te voorzien.

Nadat het Genootschap eenigen tijd bestaan had, waagde men het, van tijd tot tijd ook eenige andere personen tot de bijeenkomsten van hetzelve uit te noodigen, met dat gevolg, dat 'er zich weldra een aantal studerende Jongelingen opdeed, welke hunnen wensch te kennen gaven, om in de werkzaamheden van het Genootschap te deelen, waartoe dan ook gereedelijk besloten werd; behoudende echter de zes eerste oprigters voor zich het bestuur over het Genootschap, en het regt van eigendom op de goederen en bezittingen van hetzelve, wanneer het Genootschap onverhoopt mogt vernietigd worden, en waartegen dan ook door deze nieuw aangekomenen eene merkelijk mindere toelage wordt betaald.

In onderscheiding van de zes eerste oprigters van het Genootschap, welke den naam hebben van Dirigerende Leden, kregen de nu vervolgens aangenomene den titel van Honoraire Leden; en door de vereenigde medewerking dezer Leden met de pogingen der eersten kreeg dit Genootschap welhaast eene uitgebreidheid, welke zich deszelfs oprigters niet hadden kunnen of durven voorstellen.

Ondertusschen was het een gewigtige stap tot verdere uitbreiding van hetzelve, dat in het jaar 1803 zich eenige aanzienlijke Heeren aanboden, om als Contribuerende Leden de pogingen van het Genootschap met eene jaarlijksche toelage te bevorderen; en deze omstandigheid had vooral eene gewenschte uitwerking, toen Burgemeesteren en Raad dezer Stad in het jaar 1804 aan het Genootschap de zoogenaamde Promotieschool van het Groninger Gymnasium, als een allezins geschikt locaal, ter voortzetting van deszelfs werkzaamheden toestonden, en de Leden dezer Stads Regering de verzameling der werktuigen met een kostbaar werktuig, zijnde een model van eene hier ter stede geplaatste Kraan, vermeerderden.

Sedert dien tijd zettede het Genootschap, nu van een ruim locaal tot het vervolgen van zijne werkzaamheden voorzien, zijne bijeenkomsten onafgebroken voort, en door van tijd tot tijd in het werk gestelde verbeteringen achten de Dirigerende

[p. 416]

Leden van het Genootschap het thans niet onbelangrijk, daarvan een kort verslag te geven.

De zes Dirigerende Leden zijn alleen en bij uitsluiting belast met het bestuur over de belangen van het Genootschap. Deze Dirigerende Leden, de beoefening en uitbreiding der Natuuren Scheikunde, te gelijk met eenige aangrenzende Wetenschappen, bijzonder der Natuurgeschiedenis en der Wis- en Sterrekunde, voor het doel des Genootschaps erkennende, verzamelen, ter bevordering van dit doel, de noodige Werktuigen, een Kabinet van Natuurlijke Zeldzaamheden, en eenige nuttige, tot ééne dezer Wetenschappen betrekking hebbende, Boeken. - Om in de bevordering van dit oogmerk zoo veel te beter te slagen (daar 'er geene wetenschap is, met welker beoefening zoo vele kosten verbonden zijn, als met deze) zoo neemt het Genootschap zoodanige Heeren, welke genegen zijn ter bevordering van deszelfs doel jaarlijks eene zekere som te betalen, tot Contribuerende Leden aan; en hetzelve geeft aan zoodanige Geleerden, welke zich door het eene of andere bij het Genootschap hebben verdienstelijk gemaakt, met de voorregten der Contribuerende Leden, den titel van Leden van Verdiensten.

Om ondertusschen ook andere Jongelingen gelegenheid te geven, om deel te nemen in de werkzaamheden dezes Genootschaps, zoo neemt hetzelve alle zoodanige Jongelingen, bijzonder Studenten aan deze Hoogeschool, welke lust hebben in de beoefening dezer Wetenschappen, en daarenboven van de Dirigerende Leden worden goedgekeurd, tot Honoraire Leden aan.

Zijn er nu onder deze Honoraire Leden, welke genegen zijn, door dadelijke deelneming aan de werkzaamheden des Genootschaps deszelfs doel te helpen bevorderen, deze geven ven dit hun voornemen kennis aan den Hoofddirecteur des Genootschaps, en deze geeft jaarlijks op den eersten September aan de Dirigerende Leden eene lijst over van alle die Honoraire Leden, welke aan hem hun verlangen te kennen hebben gegeven, om voor het dan ingaande Akademisch Jaar als Medewerkende Leden te willen ageren; uit welke lijst dan door de Dirigerende Leden zoo velen en zoodanigen tot Medewerkende Leden worden verkozen, als zij met de belangen van het Genootschap overeenkomstig oordeelen; zoo echter, dat de zoodanigen, welke reeds eens als Medewerkende Leden hebben geägeerd, zich met zulk een voornemen niet weder bij den Hoofddirecteur behoeven te vervoegen, maar door eene Voorlezing in het afgeloopen Akademisch Jaar, of door eene aanbieding daartoe, stilzwijgend gerekend worden, als Medewerkende Leden te willen blijven fungeren.

Deze Medewerkende Leden verpligten zich, bij hunne aanneming, het Genootschap ieder jaar met eene of meerdere Voor-

[p. 417]

lezingen te vereeren, en hebben daarvoor de volgende voortegten:

I. Dat zij zoo wel de bijzondere, als openbare bijeenkomsten van het Genootschap kunnen bijwonen.

II. Dat zij zich meer bepaaldelijk in het eene of andere vak onzer Wetenschappen kunnen oefenen, en daartoe van het Genootschap alle hulp ontvangen.

III. Dat zij, zoo wel als de Dirigerende Leden, alle de werktuigen, voorwerpen uit het Kabinet van Natuurlijke Zeldzaamheden, boeken en papieren voor een' bepaalden tijd ter leen kunnen ontvangen, en

IV. Dat eene openvallende plaats van Dirigerend Lid uit hun midden moet worden aangevuld.

Wat nu voorts de wijze betreft, op welke de door het Genootschap bedoelde Wetenschappen behandeld worden, en dus het doel van het Genootschap meer regtstreeks bevorderd wordt: Ieder Zaturdag, des avonds te half zes, komen de Dirigerende en Medewerkende Leden, welke dus de Werkende Leden van het Genootschap uitmaken, bijeen; in deze bijeenkomsten wordt dan door ieder derzelve op zijne beurt eene Voorlezing gehouden over het eene of andere gedeelte der Natuurkunde, Scheikunde, Natuurgeschiedenis of Wis- en Sterrekunde; zoo echter, dat de eerste Zaturdag in elke maand besteed wordt tot eene systematische behandeling van eenig gedeelte der Natuurkunde, en de overigen tot zulke Voorlezingen, als ieder der Leden verkiest, mits niet buiten de grenzen onzer Wetenschap vallende, en zoo veel mogelijk met proeven opgehelderd. - Hierdoor krijgen dus de Werkende Leden ieder jaar eene systematische behandeling der Natuurkunde (op den eersten Zaturdag van elke maand); maar zij worden tevens bekend met alle de nieuwe ontdekkingen, welke van tijd tot tijd in eene onzer Wetenschappen gedaan worden, en ieder der Leden heeft te gelijk gelegenheid, om eene Voorlezing naar zijnen bijzonderen smaak uit te kiezen. - Om echter op eene nog meer zekere wijze met de nieuwe ontdekkingen in onze Wetenschappen, en dus met derzelver geschiedenis, bekend te worden, neemt ieder der Leden een zeker Nederduitsch, Hoogduitsch, Fransch of Engelsch Journaal voor zich, om daaruit alles, wat onze Wetenschappen betreft, te excerperen; welke aanteekeningen dan op iedere bijeenkomst worden voorgelezen; 't welk aan de overige Leden de moeite bespaart, om alle die Journalen zelf te lezen, dezelve zeer gemakkelijk met alles, wat 'er in de Natuurkunde voorvalt, bekend maakt, en het Genootschap tevens altijd overvloedige stof oplevert, om nieuwe proeven in het werk te stellen.

Zijn er daarenboven onder deze Werkende Leden, welke eenen bijzonderen smaak hebben in het beoefenen der Schei-

[p. 418]

kunde, der Natuurgeschiedenis of der Wis- en Sterrekunde; aan de zulken geeft het Genootschap daartoe gelegenheid, in afzonderlijke Departementen, met welker huishoudelijke schikkingen zich de Dirigerende Leden in het geheel niet inlaten, dan alleen, dat zij jaarlijks uit hun midden bij ieder derzelve eenen Voorzitter benoemen, welke verpligt is hun ieder vierendeel jaars verslag te doen van de werkzaamheden in het hem aanbetrouwde vak; zijnde nog daarenboven het Departement Scheikunde, welks Leden ieder Zaturdag morgen bijeen komen, om Scheikundige bewerkingen te verrigten, verpligt, zoodanige Proefnemingen in het werk te stellen, welke voor de Natuurkundige Voorlezing van dien avond van nooden zijn; het Departement Natuurgeschiedenis, hetwelk ieder' tweeden Woensdag in elke maand bijeen komt, belast met het opzigt over de verzameling van Natuurlijke Zeldzaamheden; en het Departement Wis- en Sterrekunde, welks Leden ieder Dingsdag avond om de veertien dagen te zamen komen, bijzonder verpligt, zich op het doen van Sterrekundige Waarnemingen toe te leggen.

Behalve deze bijeenkomsten, waartoe geene andere, dan de Werkende Leden van het Genootschap worden toegelaten, houdt hetzelve ook nog des winters eenige bijeenkomsten, waartoe alle Leden toegang hebben, en buitendien ook nog zoodanige Personen, welke door een' der Leden worden geïntroduceerd op entrébilletten, tot welker uitgifte de Penningmeester, daags voor ieder dier bijeenkomsten, in de gehoorzaal van het Genootschap vaceert; wordende deze bijeenkomsten, in onderscheiding van die, waartoe alleen de Werkende Leden toegang hebben, openbare bijeenkomsten genoemd; terwijl eene derzelve altijd gehouden wordt op den laatsten Zaturdag van Februarij, zijnde dit de dag, waarop het Genootschap is opgerigt.