Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1807

De acta diurna, of dagbladen, der oude Romeinen.

(Uit het Engelsch.)

Gelijk wij gereedelijk overhellen, om met een oog van verachtinge of van verbaasdheid de gewoonten van andere Natien te beschouwen, die van de onze verschillen, kunnen wij ook niet nalaaten, een welgevallen te vinden in de zulken, welke met die van ons eigen Vaderland eenige overeenkomst hebben. Kragtiger schijnt dit vermaak, naar gelange wij, in de vroegere tijden dieper terug treedende, die overeenkomst van gewoonten opmerken; 't zij dan dat de eerbied, welken wij gemeenlijk voor de oudheid bezitten, dat genoegen verhooge, of dat wij zulks voor de stemme der Natuur houden, zulk eene gewoonte voor redelijk en nuttig verklaarende, door de toestemming van afgelegene eeuwen. Om deeze algemeene aanmerking op een bijzonder geval toe te passen: iedereen moet erkennen, dat Nieuwspapieren, door de bouwstoffen, welke zij tot gesprek of overdenking opleveren, tot het vermaak van 't algemeen zeer veel bijdraagen; derzelver goedkoopheid brengt ze in alle handen; derzelver verscheidenheid maakt ze voor den algemeenen smaak berekend; de Geleerde verneemt 'er uit, wat 'er in de geleerde waereld omgaa; de Soldaat woont in veiligheid eenen veldtogt bij, en berispt het gedrag

[p. 232]

van eenen Generaal, zonder vreeze van over muiterij te zullen gestraft worden; de Staatsman, door den rook van het Koffijhuis bezield, ontwart de ingewikkelde streeken der Staatsdienaaren; de nijvere Koopman leert den loop des handels en de waarde van den wisselkoers; de eerlijke Winkelier doorloopt het verhaal van een diefstal en de marktprijzen, terwijl hij zijne pijp rookt.

Ligt kan men zich verbeelden, dat van wegen het nut en vermaak, welk zulke Dagverhaalen aanbrengen, het niet waarschijnelijk is, dat zij aan een zeker gedeelte des aardbodems of aan een bijzonder tijdperk zullen verbonden zijn. De Berigten wegens China maaken gewag van een Courant, aldaar op hoog gezag uitgegeeven; en de Romeinsche Historieschrijvers haalen zomtijds de Acta Diurna, of Dagbladen, van het Keizerrijk aan, onder andere tacitus, Lib. XVI. Cap. 22. En 't zijn deeze tijdschriften, over welke het mij thans lust, eenige bedenkingen mede te deelen.

De Acta Diurna waren dagverhaalen van de dagelijksche voorvallen te Rome^(*), als de verhooren, verkiezingen, strafoeffeningen, geboorten, sterfgevallen, offeranden, wonderteekenen enz., opgesteld onder opzigt der Overheden, daartoe benoemd, en, met de overige gedenkschriften, in bewaaring gelegd in een gebouw, de Zaal der Vrijheid genoemd. Even als tot alle andere openbaare papieren, stondt de toegang tot dezelve gereedelijk open. De Historieschrijvers^(†) schijnen uit dezelve schrijfstoffe ontleend te hebben; ook is het niet onwaarschijnelijk, dat 'er, door bijzondere persoonen, dikmaals afschriften van gemaakt, en in de stad verspreid of aan hunne vrienden ten platten lande gezonden wierden, opdat geen Romein mogt onkundig zijn zelfs van het geringste dat 'er in de hoofdstad der waereld omging.

Eenigen grond kunnen wij voor deeze onderstelling vinden in de briefwisseling tusschen cicero en

(*) Vide justi lipsh Ex cursus in Tacitum. Ed. Var. Vol. I. p. 743.

(†) Suet. in Caes. c. 20. in Vita Tib. c. 5. et al. Tacit. L. 13. Suet. in Cal. c. 9. en juvenalis Sat. II. 136. zegt:

Fient ista palam, cupient et in Acta referri.

[p. 233]

coelius, terwijl de eerste Landvoogd van Cilicie was^(*). Coelius hadt beloofd, hem het Roomsch nieuws te laaten weeten, en om van deezen last zich naauwkeurig te kwijten, en aan zijns vriends nieuwsgierigheid te voldoen, sluit hij in zijnen eersten brief eene soort van Dagverhaal van de voorvallen der stad. Cicero zou voorzeker in de hedendaagsche Koffijhuisgesprekken eene slegte vertooning gemaakt hebben: want hij schertst daarover, luimig genoeg, met coelius, in zijn antwoord. ‘Meent gij,’ schrijft hij, ‘dat ik u last heb gegeeven, mij een verhaal te zenden van de partijen der kampvegters, de schorzingen van raadsvergaderingen, en dergelijke dingen, welke niemant, terwijl ik te Rome was, mij durfde vertellen? Van u verwagt ik een staatkundig tafereel van den staat der Republiek, en niet het Nieuwspapier van chrestus.’

Suetonius verhaalt insgelijks eene kleine bijzonderheid, raakende deeze Acta Diurna, welke dienen kan ter bevestiginge van het gevoelen, dat zij met onze Nieuwspapieren vrij naauwkeurig overeenstemmen. Hij zegt, dat julius caesar geduurende zijn Konsulaat hadt bevolen, ‘dat de Dagbladen van den Raad en het Volk zouden uitgegeeven worden^(†).’ Augustus,

(*) Lib. VIII. Ep. 1. Lib. II. Ep. 8.

(†) In Vit. jul. caes. Primus omnium instituit ut tam senatus quam populi diurna acta conficerentur et publicarentur. Men heeft beweerd, dat deeze woorden van suetonius aanwijzen, dat julius caesar de eerste geweest is, die zoo wel het opstellen als uitgeeven van de handelingen van den Raad en het Volk beval; en deeze is eene der redenen, waarom eenige Geleerden de echtheid deezer gedenkstukken verdacht gehouden hebben; doch de kragt van suetonius uitdrukkinge zou kunnen schijnen, eenigermaate verzwakt te worden, door de bedenking, dat een talrijk, achtbaar en regelmaatig Lichaam, zoo als de Romeinsche Raad, met geene mogelijkheid een aantal zaaken welvoegelijk en spoedig kon hebben afgedaan, 't en zij 'er van deszelfs handelingen eenige aanteekening was gehouden, die bij gelegenheid aangehaald en naagezien konde worden. Daarenboven kan uit de volgende plaars uit eene Redevoering van cicero duidelijk worden opgemaakt, dat 'er lang vóór caesar's Konsulaat zulk slag van Registers aanweezig was: Quid deinde, quid feci cum scirem ita indicium in Tabulas publicas relatum ut eae tabulae privatâ tamen custodiâ continerentur, non continui domi, sed dividi passim. Pro sylla, c. 15. Niet onmogelijk is het, dat deeze Tahulae Publicae zoo wel de Acta Diurna als de Acta Senatus kunnen bevat hebben. Intusschen moet men bekennen, dat de Heer wesseling de echtheid der Acta Diurna met veel geleerdheids en vernufts heeft bestreeden.

[p. 234]

't is waar, zoo als de zelfde Schrijver verhaalt^(*), verboodt de voortzetting van de uitgave der eerstgenoemden; doch 'er is geene reden om te denken, dat zijn verbod ook de laatsten betrof. Zekerlijk strookt het met de natuur eener volstrekte Monarchie, dat haare raadslagen niet openbaar bekend worden; doch de vrolijke en beuzelagtige onderwerpen van gesprek, welke de dagelijksche voorvallen eener groote stad aan de hand geeven, zijn 'er zoo verre af van nadeelig te zijn aan zulk eene Constitutie, dat zij veeleer dienen om de aandagt des Volks af te trekken van het onderzoek van zaaken van belangrijker en meer geheims vorderenden aart.

De Oudheidkundigen beweeren, eenigen dier papieren ontdekt te hebben. Die van het 585ste jaar van Rome wierden 't eerst in 't licht gegeeven door pighius, in zijne Jaarboeken^(†). Hij zegt dat ze hem wierden ter hand gesteld door jacobus susius, die ze onder de papieren van ludovicus vives vondt. Aan hunne echtheid schijnt hij niet te twijfelen, en bedient 'er zich zelfs van tot het verbeteren van eene plaats uit livius. Dodwell laschte ze insgelijks in zijne Lectiones Camdenianae^(‡), nevens eenige verdere Acta van den jaare 691. Een zijner vrienden, adriaan beverland, hadt ze van isaacus vossius ontvangen, welke ze overschreef uit een paar Opschriften, door petavius voor de drukperze gereed gemaakt.

Thans zal ik het waagen, uit de papieren zelve eenige uittrekzels te maaken; alleenlijk vooraf aanmerkende, dat de naamen van paulus aemilius, den veroveraar van Macedonie, popilius lenas, den vermaarden Asgezant, julius caesar, cicero en hortensius een belangrijk aanzien hebben, en misschien de aanleiding tot het vermelden van de beuzelagtigste voorvallen waren.

(*) In Aug. c. 36.

(†) S. pighius, Annales Magistratuum et Provinciarum S.P.Q.R. Art. 1599. fol. Zie Vol. II. p. 378.

(‡) App. c. 5. en c. 90.

[p. 235]

Met opzet heb ik zoo stipt mogelijk was het oorspronkelijke gevolgd, opdat de gedaante en de wijze van opstel mogten behouden worden.

A.U.C. 585. V. Kal. April.
De Bondelbijlen bij AEmilius den Konsul.

De Konsul met lauweren gekroond, offerde in den Tempel van apollo. De Raad vergaderd in de Curia Hostilia, ten 8 uure, en een Besluit genomen, dat de Pretors zouden vonnis vollen volgens de Bevelschriften, die van altijdduurende kragt zijn. Heden wierdt m. scapula van eene daad van geweld beschuldigd voor den Pretor c. boebius. Vijftien regters stemden voor zijne veroordeeling, en dertig voor uitstel van het regtsgeding.

IV. Kal. April.
De Bondelbijlen bij Licinius den Konsul.

Het donderde, en een Eikeboom wierdt, vroeg in den naamiddag, van den bliksem getroffen, op het gedeelte van den Palatijnschen berg, Summa Velia genaamd. 'Er ontstondt twist in eene herberg, aan het benedeneinde van de Bankiersstraat^(*), waarin de waard van de herberg het gewapende Zwijn gevaarlijk gewond wierdt. Tertinius, de AEdilis, sloeg de slagers in boete, om het verkoopen van vleesch, 't welk door de Marktmeesters niet gekeurd was. De boete moet besteed worden tot het bouwen van eene kapel aan den Tempel der Godinne tellus.

(*) Janus Infimus genaamd, omdat in dit gedeelte der straat een Standbeeld van janus stondt. Om de zelfde reden heette het boveneinde Janus Summus.

III. Kal. April.
De Bondelbijlen bij AEmilius den Konsul.

Het regende steenen op den Veientijnschen berg. Pos-

[p. 236]

thumus, de Tribunus, zondt zijnen Bode aan den Konsul, berigtende dat hij dien dag niet in den Raad zou verschijnen; doch de Tribunus decimus zijn veto daar tegen stellende, was de zaak van geen gevolg.

II. Kal. April.
De Bondelbijlen bij Licinius.

De Latijnsche feesten wierden gevierd; eene offerande op den Albaanschen berg verrigt, en een geschenk van ongekookt vleesch onder het volk uitgedeeld. 'Er ontstondt brand op den berg Coelius; twee Trisulae^(*) en vijf huizen brandden geheel af, en vier wierden beschadigd. Demiphon, de beruchte Zeeroover, door licinius nerva, een provinciaal Stedehouder, gevangen genomen, wierdt geofferd. De roode standaart wierdt het Kapitool uitgestoken, en de Konsuls noodzaakten de jeugd, die tot den Macedonischen krijg moest worden opgeschreeven, in het Campus Martius, een nieuwen eed te doen.

(*) Zoo noemde men op zich zelve staande huizen, die aan de overigen in de straat niet verbonden waren. De meeste huizen der Grooten te Rome waren aldus gebouwd.

Kal. April.

Paulus, de Konsul, en cn. octavius, de Pretor, vertrokken heden, in krijgsgewaad, na Macedonie; veel volks verzelde hen tot aan de poorten. De Uitvaart van marcia wierdt gehouden, met meer staatelijkheids van beelden, dan getal van rouwdraagers. De Pontifex sempronius kondigde de Megalesische Spelen af ter eere van cybele.

IV. Non. April.

'Er wierdt eene gelofte van een Ver Sacrum^(†) gedaan, op den voorslag van het Genootschap der Priesteren. De Gezanten der Etoliers ontvingen geschenken. Vertrok de Pretor ebufius na zijn wingewest Sicilie. De vloot, die op de Afrikaansche kust hadt gekruist, liep de

(†) Ver sacrum was eene gelofte, om een os, schaap, of soortgelijk dier, te osferen, tusschen de Kalenden van Maart en het begin der Kalenden van Juni.

[p. 237]

haven van Ostia binnen, met de belasting van die provincie. Wierdt het volk onthaald door de Zoonen van marcia, op de Uitvaart van hunne Moeder. Op deezen dag wierdt 'er een Tooneelspel vertoond, ter eere van cybele.

III. Non. April.

Popilius^(*) lenas, c. decimus en c. hostilius, wierden gezamentlijk als Gezanten gezonden aan de Koningen van Syrie en Egypte, ter bijlegginge van het geschil, waarover zijthans in oorlog waren. Vroeg in den morgen begaven zij zich met een talrijken stoet van vrienden en bloedverwanten, tot het doen van eene offerande, na den Tempel van castor en pollux, eer zij op reis gingen.

Het tweede gedeelte der overblijfzelen van de Acta Diurna behoort tot het jaar van Rome 691. Zij zijn vollediger en van belangrijker inhoud dan de eerste, doch, volgens zommigen, meer bedenkelijk, wat de echtheid aangaat.

(*) Deeze popilius ontmoette antiochus, Koning van Syrie, aan 't hoofd van een zegepraalend leger in Egypte, en met eenen stok, dien hij in zijne hand hieldt, eenen cirkel rondom hem beschrijvende, verzogt hem, zich voor vriend of vijand van Rome te verklaaren, eer hij buiten dien cirkel tradt. De Koning, hoewel met voorspoed bekroond, koos het eerste, en liet, diensvolgens, zijne troepen terug trekken uit de heerschappijen van ptolemeus, die een bondgenoot der Romeinen was.

Syllanus en Murena Konsuls.
De Bondelbijlen bij Murena.
III. Id. August.

Murena offerde vroeg in den morgen in den Tempel van castor en pollux, en beriep vervolgens den Raad in het Raadshuis van pompejus. Syllanus verdeedigde sex. ruscius van Larinum, die van eene daad van geweld wierdt beschuldigd door torquatus, voor q. cornificius, den Pretor. Veertig stemden voor zijne onschuld, twintig verklaarden hem schuldig. 'Er ont-

[p. 238]

stondt twist op de Via Sacra (Heilige-weg) tusschen de werklieden van clodius en milo's slaaven.

V. Kal. Septemb.

M. tullius cicero pleitte voor cornelius sylla, door torquatus beschuldigd van medepligtigheid aan de zamenzweering van catilina, en won het geding met eene meerderheid van vijf regters. De Tribuni van 's Lands Kas^(*) waren tegen den aangeklaagde. Een der Pretors maakte bekend, dat hij zijne zittingen vijf dagen zou opschorten, ter zaake van zijn dochters huwelijk. C. caesar vertrok na zijne landvoogdijschap in Spanje, zijnde door zijne schuldeischers lang opgehouden. De Pretor tertinius, terwijl hij de vierschaar hadt gespannen, ontving de tijding dat zijn zoon overleeden was. Dit was alzoo beleid door de vrienden van copponius, die van vergiftiging was beschuldigd, in verwagting dat de Pretor, in zijne droefheid, de regtbank zou ontspannen; doch deeze, de valschheid des verhaals vernomen hebbende, kwam in de vierschaar terug, en ging voort met het inwinnen van getuigenissen tegen den beschuldigde.

(*) De regterlijke magt in openbaare regtsgedingen onderging verscheiden veranderingen te Rome, en berustte, op onderscheidene tijden, bij de Raadsheeren, de Ridders, en zomtijds bij een zamengevoegd getal uit die beiden. Thans was dezelve (door de Aureliaansche wet) onder de Raadsheerlijke en Ridder-ordes, en de Tribuni AErarii verdeeld; zijnde de laatsten volkelingen en betaalmeesters in de Bank van Rome. De laatstgenoemden wierden door julius caesar van dit voorregt ontzet. Het getal der Regteren schijnt te hebben verwisseld, naar gelange der benoeminge door de Overheid, of naar uitwijzen der Wet, op welke de beschuldiging was gebouwd. Bij milo's verhoor, bij voorbeeld, waren zij bij het lot op acht gebragt, en eer het vonnis wierdt geveld, weerden de beschuldigers en de beschuldigden vijf uit ieder Orde, zoodat vijf de zaak beslisten, 't geen altijd bij ballotteering geschiedde. -

IV. Kal. Septemb.

De Uitvaart van metella pia, eene Vestaalsche Maagd, wierdt gehouden. Zij wierdt in het graf haarer Voorvaderen begraaven op den Aureliaanschen weg. De

[p. 239]

Censor's slooten een verdrag, volgens 't welk de Tempel van aius loquens voor vijf-en-twintig Sestertien zou gerepareerd worden. Q. hortensius deedt eene aanspraak tot het volk over het Censorschap en den Allobrogischen krijg. Kwam berigt uit Etrurie, dat eenige der naastvoorgaande zamengezworenen^(*) eenen opstand hadden begonnen, onder aanvoeren van l. sergius.

Een bewonderaar der Oudheid zou, veelligt, de zelfde beknoptheid, duidelijkheid en eenvoudigheid in de Acta Diurna ontmoeten, die de opschriften op de penningen en openbaare gedenkstukken der Ouden zoo duidelijk kenmerken. Evenwel moet ik erkennen, dat 't hun aan die luimigheid en uitvoerigheid in 't verhaalen mangelt, welke den stijl der hedendaagsche Dagbladen kenmerkt. De Romeinsche Couranten zijn gebrekkig in veele weezenlijke sieraaden van den stijl. Nooit eindigen zij met den geheimzinnigen wenk: ‘dit geeft stoffe tot veel naadenkens.’ Van de nadrukkelijke inleiding schijnen zij niets geweeten te hebben: ‘wij verneemen,’ ‘het wordt stellig verzekerd;’ noch van de vernuftige verontschuldiging van eene openbaare leugen: ‘dit vereischt confirmatie;’ ook schijnen zij geenen inval gehad te hebben omtrent de voordeelen van het verhaalen van eene leugen den eenen dag, om dezelve des anderendaags, door regelrecht tegenspreeken, wederom te ontkennen. Der opmerkinge waardig is het insgelijks, dat des Pretors dochters huwelijk wordt vermeld, zonder ons te berigten dat zij eene dame van groote schoonheid en verdienste, en zeer rijk was.

Eene andere aanmerking, uit verscheiden artikelen deezer Dagbladen af te leiden, is, de groote eerbied, welken de Romeinen voor de bijgeloovige plegtigheden

(*) Dit voorval schijnt duister. De zamenzweering van catilina was thans geheel verplet, zoodat lucius sercius hem niet kan bedoelen: want zijn naam van lucius sergius catilina. Ook kan de uitdrukking reliquiae conjuratorum (het overschot der zamengezworenen) op catilina's woelingen in Etrurie niet worden toegepast, 't welk de aanvang van het vloekverwantschap was, terwijl de woorden der Acta aanduiden, dat dit eene hervatting daarvan was door dat gedeelte der zamengezworenen, die ontvlugt, of nog niet ontdekt waren.

[p. 240]

van hunnen valschen Godsdienst hadden. Geen dag verloopt 'er, of 'er wordt eenig wonderteeken waargenomen, eenige offerande of feest gevierd, ter afsmeekinge van den zegen hunner Goden over de wapenen en raadpleegingen van den Staat. Drie mannen van den hoogsten rang te Rome, eer zij tot een gewigtig Gezantschap op reize gaan, begeeven zich tempelwaarts, verzeld van hunne bloedverwanten en vrienden, om den bijstand der Goden te smeeken.