Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1807

Iets over de senebladeren. Door den Heer Rouillure.

‘Mijne Heeren, Schrijvers der Vaderlandsche Letteroefeningen!

Ofschoon de Senebladeren vele Eeuwen zijn bekend geweest, heeft men van de echte soorten nimmer een zoo voldoend berigt gegeven, op de plaats zelve opgemaakt, als ik het genoegen heb, UEds. hiernevens ter plaatsinge te zenden, ontleend uit de Annales de Chémie, No. 167. p. 161.

Groningen.

b. tieboel.’

Deze, sedert vele Eeuwen, in de Geneeskunde zeer voortreffelijke bladeren, zijn niet met de vereischte naauwkeurigheid beschreven, als zij wel verdienden. Zij waren sedert lang bekend onder den naam van Folia orientalia, Senebladeren uit de Levant, van Seyde, van Mekka, van Palthe, van Saide, van Alexandrien, van Spanjen, van Italien, zonder van de waarde van deze soorten melding te maken. Velen bevatteden ze alle onder den naam van Cassia Senna, linn.

[p. 96]

Gelegenheid hebbende om hieromtrent nader onderzoek te kunnen doen op de plaatsen waar zij groeijen, onderscheid ik alleen twee soorten.

Eerste soort. Senebladeren met spitse en smalle bladeren, de Cassia lanceolata van forskal (Flora Egyptiaca et Arabica). - Dit is een kleine Heester van ruim twee voeten hoog, en somtijds tot drie voeten; de stam is kort, hard en houtachtig; de takken kort en dun; de puntige en smalle bladeren zitten het eene om het andere (alternatim); donker groen; zeer aangenaam van reuk; zacht bitter en een weinig scherp van smaak; de bloemen zijn citroengeel, zonder reuk; de vrucht is eene soort van breede platte peul, bekend onder den naam van Folliculi, bleek groen, bevattende vier of vijf kleine platachtige zaden. - De bladeren, op zich zelve of in een aftreksel gebruikt, purgeren zacht, zonder eenige pijn te verwekken; de bloemen in de Folliculi bezitten eene zwakke laxerende kracht.

Deze eerste soort begint eenige mijlen boven Sienne, en wel overvloedig in de vallei Bicharie, eenige dagreizens van deze laatste Stad van Egypte; en om die reden noemen de Arabieren deze soort Senna Bicharie. Men vindt ze ook in den omtrek van den eersten waterval; ook uit Abyssinien, Ethiopien en Nubie, en voornamelijk in het Rijk van Sennar. Men draagt weinig zorg voor de aankweeking; zij groeit ook in 't wild boven de woestijn van Sennar. De Arabieren verzekerden mij, dat de inzameling overvloedigst was, en de eenjarige scheuten fraaijer, wanneer de stormen, waardoor de beken der valleijen overstroomden, menigvuldiger waren.

De tweede soort, met ronde bladeren, is de Cassia Senna, linn.; een kleine Heester, twee en een halve voet hoog; een zeer korte knobbelige stam; de takken minder houtachtig, buigzaam, donker geel van kleur; de bladeren breeder dan die van de eerste soort; van boven rond; bleek groen; zoetachtig van smaak, en zonder reuk; de bloemen zijn helder geel, en de zaadhuisjes (Folliculi) smal en gekromd, donker groen van kleur, in het midden voorzien met eene kleine rij scherpe verhevenheden: deze soort groeit in Opper-Egypte, waar men sommige plantaadjen vindt, gelijkende naar die, welke in 't wild groeijen; men vindt ze in den omtrek van Sues, in Syrien, en in vele streken van Arabien: zij zijn minder purgerend dan de eerste soort.

[p. 97]

Onder de in handel zijnde Senebladeren, welke een mengsel is van de twee beschrevene soorten, vindt men nog een derde blad, eenigermate met de vorige overeenkomende, doch niet tot het geslacht der Senebladeren behoorende; het is eene soort van Apocynum. De Heer deslille en ik noemen het Cynanchum Arguel; de Arabieren geven het den naam van Arguel; men zou het kunnen noemen Cynanchum oleafolium, omdat de bladeren eenigzins met die der Olea overeenkomen. - Dit is eene jarige plant, ter hoogte van anderhalve voet; de takken zijn regt, witachtig; de bladeren, door een zeer kort steeltje aan de takken gehecht, zijn spits en smal, bleek groen, stroef op 't gevoel, scherp, bitter en walgelijk van smaak; - de bloemen, in een scherm (umbella) groeijende, zijn wit, klein, en de vrucht is eene soort van kleine rondachtige houtachtige noot, vol kleine zaden. Men vindt deze plant boven Sienne, in de vallei Bicharie, op vochtige plaatsen. De bladeren purgeren zeer sterk, en veroorzaken kolijkpijnen; - de bewoonders van die streken en de Arabieren van Opper-Egypte gebruiken deze bladeren zonder bijdoen van Senebladeren.

De verzameling der Senebladeren geschiedt gewoonlijk als de zaadhuisjes beginnen rijp te worden, veelal in 't midden van September. De Abbades, een volkrijke Arabische Stam, wonen op de grenzen van Opper-Egypte, en onder hun woont, bij de haven, de voornaamste pachter der Senebladeren; men brengt daarheen de bladeren der Arguel en de ronde Senebladeren. Men betaalt hun gewoonlijk voor de lading van een Kameel van vijf of zes quintalen, te weten van de eerste soort, of Senna gabali, of Berg-senebladeren, zes of zeven realen (de reaal tegen drie Francs); voor de tweede soort, Senna baladi, op de velden groeijende, vijf realen; en voor de Arguel vier realen.

Men heeft nog eene tweede Stapelplaats te Esné, eene kleine Stad in Opper-Egypte, voor de Senebladeren, welke uit Abyssinien, Nubie en van Sennar gebragt worden door Karavanen; dit is dezelfde soort met die, welke in de vallei van Bicharie geoeit; doch de bladeren zijn kleinder en donker groen, de zaadhuisjes korter en smaller. Men verzendt ze gewoonlijk gezuiverd van steeltjes, en zij zijn niet gemengd met ronde Senebladeren, noch met de Arguel; om deze reden verkiest men

[p. 98]

ze boven andere soorten, en betaalt gewoonlijk voor het quintaal drie machaboubes (elk van vier Francs); men noemt ze Senna Sennasi, Senebladeren van Sennar. Zou dit niet die soort zijn, welke het eerst in de Geneeskunde is gebruikt? - De Latijnsche naam Senna schijnt dus oorspronkelijk af te stammen van Sennar. Men brengt alle Senebladeren met ronde bladeren van Esné, en gebruikt ze in Opper-Egypte.

Zoo ras de inzameling is geëindigd, scheept men alles in op den Nijl in de magäzijnen van Sienne en Esné, om ze van daar na de algemeene Verzamelplaats te Boulac te verzenden, en aldaar komen jaarlijks van Sienne zeven of acht duizend quintalen (van 100 pond) van de eerste soort, vijf of zes honderd quintalen van de tweede soort, en twee duizend of twee duizend en vier honderd quintalen Arguel; en van de Stad Esné twee duizend quintalen Senebladeren van Sennar, en bijna acht honderd quintalen Senebladeren van de landen, of Senna van de tweede soort; zij komen, onder anderen, over Sues; en met de Karavanen van den berg Sinaî twaalf of vijftien honderd quintalen ronde Senebladeren, uitmakende in 't geheel vijftien of zestien duizend quintalen, welke men jaarlijks naar Boulac, niet verre van Cairo, zendt, waar zij ter verdere bewerking en verzending naar Venetien en de Duitsche Staten verblijven; - men zuivert ze van vreemde ligchamen en stelen, legt een gedeelte der zaadhuisjes afzonderlijk, om ze naderhand in den handel te verzenden; men mengt, zachtjes wrijvende, de drie soorten van bladeren onder malkanderen, en voornamelijk die met ronde bladeren en de Arguel, om ze afzonderlijk niet gemakkelijk te kunnen onderkennen; dit doet men in deze evenredigheid: vijfhonderd deelen spitse bladeren; driehonderd met ronde bladeren; tweehonderd Arguel, en maakt dus ééne soort van Senebladeren, welke naar verschillende havens van Europa verzonden worden. - Dit is alles, wat men van de Stapelplaats Boulac verzendt; bijaldien 'er eenige balen van Smyrna, Tripoli en Aleppo verzonden worden, dan zijn het ronde Senebladeren uit Syrien, Mekka, en verdere aangrenzende landen van Arabien. De Drogisten van Marseille koopen deze laatste soort voor een zeer middelmatigen prijs, en mengen ze onder Egyptische Senebladeren, waardoor derzelver hoedanigheid verminderd wordt; men maakt hetzelfde gebruik

[p. 99]

van de weinige Senebladeren, welke uit Spanjen en Italien komen. - De Egyptenaars en inwoonders van Syrien, en bijna die van de geheele Levant, gebruiken geene dan ronde Senebladeren, en men vindt daar bij de Drogisten geene andere soort; - zij schatten ze hooger dan die met spitse bladeren, misschien omdat ze uit Mekka komen, en ook beterkoop zijn.

De Schrijver heeft de opkoopers te Cairo zoeken over te halen om niet dan de twee eerste soorten zonder Arguel naar Europa te verzenden, maar zij vonden hunne rekening daar niet bij. - Verders meldt hij nog iets van het gebruik, doch zal daarover breeder handelen in een Werk over Egypte.