Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1807

[p. 30]

De wijsgeer.

‘Wat is de waereld haatelijk! riep clitidas; welk een ijdele hoop nietsdoende menschen, die werkzaam zijn om schade te doen, opdat zij zichzelven niet als nutteloos beschouwen, die elkander verraaden om zich te vermaaken, die elkander verscheuren om den tijd te dooden! Welk een mengelmoes! welk een verward geschreeuw! wat al beweeging zonder leeven! wat al gedruis zonder verstand! wat al woorden zonder denkbeelden! Die Zaalen, alwaar men onophoudelijk komt en gaat, alwaar 't geen 'er omgaat even spoedig verdwijnt, alwaar 't geen 'er wordt gesproken zoo ras vervliegt, doen zij niet aan het vat der Danaïden gedenken? Ik bewonder hen, die in deeze luidruftige ledigheid hunne dagen slijten; ik bewonder hen, die aan het gezelschap der onverschilligen de voorkeuze geeven boven dat van eenige vrienden, boven dat van hunne bloedverwanten, boven dat van zichzelven. Wanneer men lang leeft te midden van deezen ligtzinnigen bajert, moet men zijne eigen Ikheid verzaaken. De aanhoudende wrijving ontneemt u telkens iets van het uwe; ongevoelig verliest men zijne veerkragt; geene andere kragt schiet 'er over dan de hardheid, geene andere gevoeligheid dan de zwakheid. Door bij aanhoudendheid erkende dingen te hooren zeggen, gelooft men ze zonder onderzoek. Men verdonkert zijn verstand door vooroordeelen, omdat dit ligter valt dan het licht te zoeken. Men gelooft en men beslist, en men veroordeelt door magtspreuken. Gelukkig, in deeze draaikolk, dezulken, die besluiten kunnen om hun leeven te stijten in bezoeken, in assemblées en schouwburgen; en die slerven, zonder te bemerken, niet geleefd te hebben. Maar nog gelukkiger de bevoorregte weezens, welke hun lot dier folteringe doet ontkomen, welke de eenzaamheid als eene haven ontvangt, en die, t' eenigen dage in zichzelve keerende, kunnen zeggen: ‘Laaten wij dan eindelijk kennis maaken met onszelven!’

Zodanig was de alleenspraak van clitidas, en de waereld bleef daarom niet minder haaren gewoonen gang gaan. Misschien zoude hij de waereld beter hebben gevonden, indien zij meer naar hem hadt geluisterd; doch vermits men aldaar op clitidas geen acht gaf, besloot hij uit haare onverschilligheid, dat zij onregtvaardig was. - Beter diende hem het geluk, dan hij hadt gehoopt; men ontnam hem den post, die hem aan de zamenleeving verbondt, en welhaast eene kleine erfenis bekomende, was hij in de gelegenheid, zijnen smaak voor de afzondering in te willigen.

Wat is clitidas gelukkig! hij is zichzelve niet van blijd-

[p. 31]

schap. Met eenen ijver meer edelmoedig dan vleiende, wenschen hem zijne vrienden geluk. Clitidas wordt eigenaar van een klein landgoed, van alle bewoonde plaatzen afgescheiden; zijn plan houdt in, zich hier op de akkerbezigheden toe te leggen. Maar neen, hij behoeft niets dan zijne denkbeelden; zij volgden hem in de waereld; zij zullen hem gezelschap houden in de eenzaamheid, en clitidas schrijft boven de deur zijns landverblijfs: Ik alleen, en dat is genoeg. Gij begrijpt dat men hem op zijn woord vat; niemand hadt wederom den inval, zijne deur af te loopen, dan die eene, waar boven men las: ‘Zij, die hier komen, zullen mij veel eere doen; zij, die niet komen, zullen mij veel vermaak doen.’ Nog beschaafder was het afscheid.

Zie daar dan clitidas ten top zijner wenschen verheven. Op den eersten dag doet hij eene wandeling met zijne gedagten, die welhaast in droomerijen veranderen; zijn tuin dunkt hem te klein voor zijn hoofd. Hij gaat daar buiten; hij zwerft door het veld; zijn hart vertedert zich van de onschuld des herderlijken leevens; hij gaat voorts na huis, om het middagmaal alleen te houden. Clitidas vondt het eenigzins eenzaam, dat hij aan tafel geen ander gezelschap dan dat zijner schotels hadt; maar hij hadt 'er ook nog het gezelschap van zijne gedagten. Wat deedt hij den geheelen avond? Clitidas hadt geene boeken medegebragt, omdat hij voor zichzelven algenoegzaam zijn moest. En wat zou hij ook met boeken doen? Wat vindt men daarin? woordengeklap; gelukkig indien het maar geen zotgeklap zij! Clitidas houdt aan met zichzelven te leezen; men blijft niet stilstaan, wanneer men een zoo aangenaamen weg bewandelt; den gantschen nacht droomde hij dat hij dagt, en de nacht hadt veel gelijkheids met den dag. Van nieuws wenschte hij zich 's anderendaags geluk, geene boeken te hebben medegenomen; maar hij dagt, dat hij ze wel konde maaken. Hoe jammer ware het, zoo veele denkbeelden te laaten verloren gaan! 't Was niet voor zijne naasten, dat hij die wilde bewaaren, maar voor zichzelven; 't was, om ze, in hunne opvolging en orde, naar believen te kunnen wedervinden. Zomtijds indedaad hadt hij wel den inval, dat men, naa zijnen dood, geschreevene opstellen zoude kunnen vinden, en zijne werken doen in 't licht verschijnen; en hoewel hij te veel minachting voor zijn geslagt hadt, om over het naageslagt gunstig te denken, onwillekeurig juichte hij het denkbeeld toe, dat het menschdom, tot zijnen troost, eindelijk zoude weeten, dat het zich eenmaal tot de hoogte van eenen clitidas hadt verheven. Daar zit hij dan met de pen in de hand, schrijvende, ‘dat, indien elk mensch verstands genoeg bezat om een Kluizenaar te worden, het in de waereld veel beter gaan, en de zamenleeving geheel anders zonde geregeld worden.’

[p. 32]

Maar clitidas kon niet altijd schrijven. Zoo verhevene denkbeelden matten het beste hoofd af, en 'er waren wel eenige oogenblikken verstrooijinge noodig. Het griefde dikmaals onzen Kluizenaar, dat hij rondom zich geenerlei beweeging, geenerlei leeven bespeurde. Om in die eenzelvigheid eenige afwisseling te hebben, maakte hij een hoenderhok nabij zijn huis, eene duivenvlugt op zijn voorplein. Hij hadt ganzen, kalkoenen, varkens en koeijen; hij beschouwde het als een trek van groot verstand, liever beesten dan menschen sondom zich te hebben.

In 't eerst schiep clitidas vermaak in het leevendig voorkomen, welk deeze nieuwe maatschappij aan zijne kleine woestijn gaf. Ongevoelig kwam hierop merkelijk afslag. Hij konde hun zijne schriften niet voorleezen; de verkeering met eendvogels vondt hij in 't einde eenzelvig, en dagt te bemerken, dat het den ganzen aan gezond verstand ontbrak. Wat de koeijen en varkens aangaat, deeze konden niet redeneeren. Men zegge vrij, de menschen zijn niet zoo goed als zij, maar de kinderen zijn veel beter; deeze zijn de braafste lieden van de waereld. ‘Ik wilde wel,’ zeide onze Wijsgeer tot zichzelven, ‘eenige kinderen aanneemen, welke ik naar mijne denkbeelden zoude kunnen vormen; onder mijn oog en volgens mijne beginzels opgevoed, zouden het weezens van eene andere soort zijn. Laaten wij 'er eenigen tragten uit te zoeken; ook zal het noodig zijn, dat ik een kort verblijf in de stad houd: want mijn eerste boek heb ik afgewerkt, en ik ben voorneemens om het bij mijn leeven te laaten drukken, hoewel het eerst naa mijnen dood moet in 't licht komen; een Schrijver is altijd de naauwkeurigste Uitgeever.’

Zoo verschijnt onze Menschenhaater in de stad; zoo laat hij zichzelven drukken; zoo neemt hij kinderen aan; zoo teekent hij zelfs op nieuwspapieren in. - Hoe! is 't mogelijk? Wel! wat heeft hij met Nieuwspapieren te doen, die de waereld heeft verzaakt? - Men wil weeten, wat 'er omgaa; men wil anderen bedillen, om zichzelven te meer toe te juichen; dat verdrijft de tijdverveeling. - Wat zou het baaten, aan de oevers van beekjes kwaad van de menschen te spreeken?

Om de kinderen op te voeden, die hij na zijne heremitaadje voerde, moest hij zich ook wel van boeken voorzien: want die van clitidas zouden zij in langen tijd nog niet verstaan. Hij voorziet 'er zich derhalven van, en wel van de beroemdste Schrijvers; hij verzamelt eene Boekerij, die hij het Magazijn voor Kinderen noemt. ‘Ten minste,’ zeide hij tot zichzelven midden onder zijne kleine kweekelingen, ‘is de trouweloosste helft des menschelijken geslagts voor altijd uit mijn afgezonderd verblijf verbannen; nimmer zullen 'er

[p. 33]

vrouwen worden toegelaaten, en deeze kinderen zullen mijne maatschappij uitmaaken.’ Nogtans moest hij, naa verloop van zekeren tijd, de ouders derzelver vorderingen doen bewonderen. Doch hoe leerzaam ook deeze scholieren waren, clitidas bespeurde in hun geene genoegzaame oplettendheid, geene genoegzaame vatbaarheid, geen genoegzaamen eerbied voor zijne denkbeelden. ‘Indien ik eigen kinderen had,’ zeide hij, ‘zouden ze gewisselijk geheel ie: anders zijn: want zij zouden naar hunnen Vader gelijken. Hoe jammer is het, dat men buiten eene vrouw geene kinderen kan krijgen! Moet dan al mijn vernuft met mij verloren gaan?’ Deeze inval deedt hem het besluit neemen om in 't huwelijk te treeden; en, allengskens van zijne wondersprenken tot hetgeen hij zijne vooroordeelen noemde terugkeerende, bewandelde hij nagenoeg den weg der geheele waereld, zich egter altijd voor bekwaamer aanziende dan eenigen anderen mensch.