Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1807

[p. 650]

Verhandeling over de ontploffing van het Buskruid, enz. Door L.A. van Meerten, Secretaris van het Geneeskundig Bestuur over de Koninklijke Armée, enz. In 's Hage, bij de Gebroeders van Cleef. 1807. In gr. 8vo. 55 Bladz.

Volgens den Titel blijkt, dat deze Verhandeling voorgelezen is in de Maatschappij van Natuur- en Letterkunde in 's Hage. Dezelve geeft verslag van de bestanddeelen, waaruit het Buskruid bestaat, om langs dien weg reden te geven van deszelfs geduchte uitwerksels, toegepast op het jammerlijk onheil, op 12 Januarij l.l. de stad Leijden overgekomen. Alles is naauwkeurig overwogen en oordeelkundig ontvouwd. Te meer werd de Schrijver tot dusdanig een onderzoek aangespoord, dewijl, volgens inhoud van het Voorberigt, na de nieuwste ontdekkingen in de Scheikunde, weinig over de ontploffing van het Buskruid is geschreven. - Wij zullen van het beloop dezer Verhandeling en van eenige bijzonderheden een kort verslag geven; terwijl wij den Liefhebberen der Chemische Natuurkunde de lezing dezes opstels veilig durven aanprijzen, zich aanbevelende door duidelijkheid en goede orde.

De Schrijver beschouwt afzonderlijk de deelen, waaruit dit mengsel bestaat, als kool, zwavel en salpeter, en toont stukswijze aan, wat elk derzelve door bijkomende hitte tot de ontploffing toebrengt. Hij merkt voorts aan, dat het Buskruid zonder aanzijn der dampkringslucht kan ontstoken worden, tegen het algemeene gevoelen, door j.h. winkler, den Abt nollet en anderen met proeven bevestigd, doch waarvan de begane mislag door den Schrijver wordt aangewezen. De ontzettende uitwerking van het Kruid moet inzonderheid toegeschreven worden aan de groote hoeveelheid van het ontwikkeld gaz, hetgeen er bij de verbranding plaats heeft. Uit 15 grein kruid verkrijgt men, volgens genomene proef, nagenoeg 20 cubiek-duim lucht, zijnde een mengsel van onderscheide gaz-soorten. Volgens deze berekening zouden er, in de veronderstelling, dat er van de 37,000 ponden Buskruid, te Leijden voorhanden, 20,000 ontstoken zijn, 118,518 cubiek-voeten lucht voortgebragt zijn. Volgens gedane proeven zoude het Buskruid

[p. 651]

zich 480 malen uitzetten. - Schoon het in den eersten opslag eenige verwondering mogt baren, dat 20,000 ponden Kruid zoo weinig gaz opleveren, is zulks echter genoeg, om daaruit de geweldige uitwerkingen te verklaren, die hetzelve heeft voortgebragt; omdat dezelve minder door de hoeveelheid gaz, dan wel door de suelheid der losbarstinge, veroorzaakt worden; daar het eene bekende wet in de Natuurkunde is, dat de kracht vermeerdert in evenredigheid van het vierkant, waarmede een ligchaam bewogen wordt.

Na de uitwerksels aldus verklaard te hebben, worden dezelve op het gebeurde te Leijden toegepast. De Schrijver merkt aan, dat de slag in de Stad en nabij de ontploffing zoo sterk niet is waargenomen, als op meerderen afstand; 't geen hij meent daarin gelegen te zijn, dat verder af het geluid op de gewone wijze in de lucht, die hare natuurlijke gesteldheid had, werd verspreid; terwijl nabij het voorval de voor een oogenblik plaats hebbende verijdelde en in verwarde rigtingen snel bewogene lucht de overvoering van het geluid verhinderde. - Verder wordt opgemerkt, dat verscheide voorwerpen in strijdige rigtingen naar de plaats toe, waar de ontploffing geburde, met groot geweld verplaatst zijn; 't geen verklaard wordt uit den stroom lucht, welke de door uitbarsting ijlgemaakte plaats weder vervulde. Uit deeze zeer verijdelde lucht verklaart voorts de Schrijver de aldaar plaats gehad hebbende verschijnsels; als het naar buiten slaan van daken en glasramen, het breken van glazen stolpen over pendules, het afspringen van glazen stoppen op karaffen, enz.; al hetwelk aan de uitzetting der binnenlucht wordt toegeschreven.