Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1807

Legaat aan Helene, van haren Vader, G.F. Niemeijer. Uit het Hoogduitsch. Met Platen. Te Amsterdam, bij J. Allart. 1806. In gr. 8vo. 327 Bl.

Alleenlijk woorden van eenen vriend zult gij vinden, welke alle bedoelen, om den adeldom van uw hart te bevestigen, waartoe ik met zo veel moeite den kiem gelegd heb, juist toen gij begont, in de groote werken der Schepping eenen God te vinden, en het edelst gedeelte van uw Wezen, uwen Geest of uwe Ziel voor onstersselijk te houden. - Denk niet, mijne helene! dat ik u de volgende lessen heb toegewijd, omdat ik een wantrouwen stell' in de reinheid van uw hart, of omdat ik vreez', dat gij de gesprekken, welke zo dikwerf onder ons voorvielen, in 't vervolg van tijd vergeeten zult. Dan zoudt gij waarlijk zeer mistasten. Ik geef u dit geschenk daarom, dewijl een' vaderlijke zorglijkheid omtrent uw toekomend geluk, mij aanspoorde, om u hetzelve na te laaten, alzo ik liever al te zorglijk schijnen, dan na mijn' dood aanleiding geeven wil tot de beschuldiging, dat ik een van mijne vaderlijke pligten verzuimd heb. - Even zo als ik mij in de verkeering met u gedraagen heb, zult gij mij in dit geschenk ook nog na mijnen dood vinden. Gij weet, beste Kind! dat ik uw Leeraar nooit geweest ben met strengheid, met bedilzucht, of met geduurig te berispen; maar alleen om u gelukkig te maaken. Nimmer heb ik iets van u ge-

[p. 538]

eischt, nimmer iets van u verzocht, waarbij ik niet de zwakke zijden van het menschdom over het algemeen, en de vrouwelijke zwakheid in 't bijzonder, in aanmerking heb genomen. Als Grijzaard heb ik mij naar u gevoegd met van het ernstige tot het blijgeestige over te gaan. Gaarne heb ik u vergeeven, wanneer gij eenen misslag begaan had, hartelijk heb ik mij verheugd, wanneer gij edel gehandeld en blijken gegeeven had van eenen goeden inborst: kortom ik heb u altijd zo behandeld, als betaamelijk was voor eenen Vader, die niets anders beöogde, dan zijne Dochter zonder vooröordeelen op te voeden, en zo veel mogelijk haar geluk te grondvesten. Ik kan u heilig verzekeren, dat het ook thans nog mijn oogmerk is, om de wezenlijke geneugten des levens voor u belangrijker te maaken. Ik heb elken regel met de pen doorgehaald, waarvan ik vreesde, dat dezelve meerder zwaarmoedigheid, dan blijgeestigheid bij u zou veröorzaaken, enz.

Zie daar, Lezer! met des Schrijvers eigene woorden, het oogmerk en de strekking van dit boek, waaraan wij gaarne het getuigenis geven dat het aan dit oogmerk voldoet, en, van wegen deszelfs belangrijken en bruikbaren inhoud, een lees- en handboek behoort te zijn van wel opgevoede Jonkvrouwen, voor welker behoefte in toon en stijl vooral ook gezorgd is, en die, bij eenig gevoel van Godsdienst, dit onderhoudend en hartelijk geschrift met genoegen en aandoening zullen lezen. Het bevat tweeëntwintig afzonderlijke Hoofdstukken, of liever Vertoogen, waarvan elk zeer nuttige lessen oplevert van heilzame levenswijsheid, en waarvan wij het afschrijven der opschriften onnodig rekenen, alzo wij geheel het werk met al ons hart aanprijzen, en liever eene enkele bladzijde, tot eene uitlokkende proeve voor onze Lezeressen, willen naschrijven. Wij slaan juist, uit het negende Hoofdstuk, (‘Zielerust, gegrond op godsdienstige denkbeelden.’) het volgende op:

‘Ik ken het hart en den Geest van de goede helene, met welke ik spreek. Ik ben wel verzekerd, dat zij niet behoort onder de vrouwelijke schepselen, die uit een' buitenspoorige neiging om verstandig te schijnen, met zekere Kamenier de belijdenis afleggen: zo waarachtig als God leeft! ik ben een Godverzaakster! en dan vervolgens uit waanwijsheid den zetel van haaren geest in het bloed meenen te vinden, die door een' aderlaating afgetapt, en zo doende door de hand van den Heelmeester het venster uitgetransporteerd kan worden. Ik heb derhalven niet noodig, diep uitgedachte bewijzen voor de waarheden, welke ik thans verhandel, met moeite op te zoeken. Waartoe zullen ook daar sluitredenen en bespiegelingen dienen, waar het onbedorven gevoel, hetwelk de Schepper het menschelijke hart ingeboezemd heeft, het beste bewijs oplevert? Zonder de minste twijffel zal ik dus onderstellen, dat gij zo wel een' Voor-

[p. 539]

zienigheid des hemels, als een onsterffelijkheid uwer ziel gelooft, en mijne voorstelling in een zeer natuurlijk beloop vervolgen.’

‘Is 't dan waar, dat onze Ziel onsterffelijk is, dan waakt ook ontegenzeggelijk een' Voorzienigheid over ons leven. Wij kunnen daarvoor volstrekt geen beter bewijs wenschen. In die geheimvolle uure, in welke het onbegrijpelijkste van alle wonderen, de schepping van den mensch geschiedde, wierd de kiem gelegd tot een Wezen, hetwelk zich onverdelgbaar door eeuwigheden heenen zoude ontwikkelen. Dit, dat wij onsterffelijk, onnoemelijke tijden zullen voortleeven, is mij nooit als zulk een groot wonder voorgekomen, dan dat wij wezenlijk bestaan en leeven. Het menschelijk geslacht kan niet van eeuwigheid af bestaan hebben; het heeft zeer zeker een begin genomen. Doch geen sterveling heeft dit begin gezien. Een ondoorzichtig, heilig voorhangsel verbergt de uuren der schepping voor onze oogen. Deeze uuren waren 'er, maar hoe of wanneer? Zulks weet alleen Hij, die ons schiep, en tot zekere eindens bestemde, welke even zo duister voor ons zijn, als onze eerste oorsprong voor ons is. Beschouw uw geheel Wezen, mijn Kind! plaats' u voor den spiegel en bezie uwe gestalte. Hou u scherp in 't oog. Zie hoe de spiegel een Wezen vertoont, hetwelk geen spraak noodig heeft, om gekend en bewonderd te worden. Onderzoek vervolgens de vermogens van uwen Geest, en de gevoelvolle kracht van uw hart; onderzoek uw geheel Wezen met dien ernst, met die oplettendheid, welke de waarde van uw Wezen verëischt, gewisselijk, gij zult over uzelven in verbaazing weggerukt worden, en het onbegrijpelijk vinden, hoe het mogelijk was, een Wezen met zo menigvuldig - samengestelde krachten en vermogens te vormen - hetzelve zodanig te vormen, dat door onberekenbaare duizende van jaaren, millioenen afdrukselen van hetzelve konden ontstaan, die even zo schoon, even zo volmaakt, en even zo onsterffelijk zijn, als het eerste Oorsprongkelijke!’

Bij de ons overigens zeer aangename lezing van dit boek viel het ons wel eens in, of niet Vader niemeijer wat al te wijs was met zijne helene, en misschien blind voor de gebreken van zijn Dochtertje. Men geeft eenen Vader, eenen ouden Vader, hier gaarne wat toe; evenwel verwachtten wij, bij alle die hartelijke liefde en den bescheidenen voegzamen toon, voor het lieve meisje toch minder menagement - hoe moeten wij zeggen? minder overdrevene, al te schroomvallige, terughouding van eenen Vader, dan van den beschaafden man, die aan een lief, maar hem toch geheel vreemd, wel opgevoed meisje schrijft. Aan een' Vader is zeer veel geoorloofd en kiesch, hetgeen een ander vermijden zou. Doch onze jonge Dames lezen dit boek slechts als door eenen vreemden aan haar ge-

[p. 540]

richt, en dan zal dit haar niet hinderen. Het slot, ‘Vaar nu wel, en vergeet hem niet, die u boven alles lief heeft, en die ook, na zijnen dood, u en uwe Kinderen als een beschermëngel omzweeven en bewaaken zal,’ is dichterlijk; en wij twijfelen daarom ook geenzins, of de waardige Vader heeft zijne Dochter de les, ‘Heb God boven alles lief,’ al vroeg en aanhoudend ingescherpt, en zal haar ook in dezen met een goed voorbeeld zijn voorgegaan.