Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1807

Tafereelen der Menschelijke Hartstochten. Iste Deel. Te Amsterdam, bij J. Allart. 1806. In gr. 8vo. 418 Bl.

Dit Werk wordt waarschijnlijk in vele Deelen voortgezet, en wij verlangen nog eenige vervolgen te zien, alvorens wij over deszelts waarde stellige uitspraak doen. Men leest vele Romans; vele voldoen niet aan de verwachting; een onbekende belooft nu eene verzameling van de beste Werken van dien aard; tafereelen van het gevaar en treurig gevolg van overdrevene hartstochten; tweestrijd tusschen liefde en pligt; belangrijke huislijke tooneelen, met natuurlijke en gloeijende verwen getekend; en dat alles met een zedelijk doel. Voor onze landgenoten, vooral echter aan beminnelijke vrouwen en meisjes, wordt de verzameling, waarvan wij nu de eerste proeve aankondigen, ingericht. De geschiedenis, in dit Deel begonnen, is, bedriegen wij ons niet, een voortbrengsel van uitheemschen grond; zij zal in het begin van het volgend Deel treurig eindigen, en dit einde zien wij met een nieuwsgierig verlangen te gemoet, omdat ons aan het slot der geschiedenis de opgave van het zedelijk doel van dit verhaal wordt toegezegd, hetwelk wij vooralsnog met geene zekerheid kunnen gissen, en waarvan ons oordeel afhangt over de waarde van dit geschrift.

Dit Deel geeft ons eene Roman in Brieven, en tekent de ongelukkige gevolgen der Jaloezie. Wij vonden intusschen eene onnatuurlijk overdrevene jaloezie, eene dwaze aanhoudende verdenking, en wel zonder eenigen schijn, jegens het zagtste, braafste, openhartigste en getrouwste meisje, en dat tegen den verstandigsten en aandoenlijksten raad der waarschuwende vriendschap. En hetgeen ons nog het meeste hindert, is, dat deze dolle ontembare jaloezie, die aanhoudend kwetst en beledigt, het lieve meisje in het geheel niet tot inkeer brengt, hetwelk, door eene bij uitstek dwaze liefde jegens den dolleman, maar doof blijft voor de verstandige waarschuwingen der meest bezorgde tederheid; terwijl zij zich dood zal laten martelen door den bespotlijksten dwingeland, die zich het allerdolste veroorlooft en alle welvoeglijkheid met den voet trapt, hoewel hij op haar nog ter wereld geene rechten heeft, voor-

[p. 541]

wendt haar hartelijk lief te hebben, maar haar intusschen recht hatelijk het leven verbittert. Moet de zedeles zijn: ‘de liefde is blind, en stelt het meisje bloot voor iedere zotheid’? Maar in zo verre, als deze geschiedenis dat opgeeft, is dit toch hier te lande onwaarachtig. Wij houden ons verzekerd geen vaderlandsch meisje zou zich ook maar half zo veel (wel te verstaan vóór het huwelijk) laten Judassen en martelen; en ware er zodanig eene, zij verdiende, in plaats van beklag, spot en verachting.

De Schrijver of Verzamelaar verontschuldigt, wel is waar, dit overdrevene; zijne redenering komt hier op neer: ‘Geene hartstocht door de reden bestuurd, is schadelijk, maar 't zijn alleen de uitersten, waartoe de mensch dezelve overdrijst, welke schadelijke gevolgen hebben; wil men dus die nadeelige gevolgen schetsen, zo moet men overdrijven.’ Maar, met respect gezegd, het zijn niet alleen de uitersten, die nadeelig zijn; al het overdrevene heeft schadelijke gevolgen; en als men zo onnatuurlijk ver overdrijft, verliest de waarschuwing indruk en kracht. In dit boek vindt geen Jaloersche onder ons zijn beeld, en wordt er alzo niet door verbeterd. Wij schorten dan ons oordeel op tot het volgend Deel, en willen de volgende, in ons oog goede, aanmerking, over de hier bestredene zwakheid of ondeugd, voor onze Lezers afschrijven, uit den 55sten Brief:

‘Er is eene jaloezie, welker uitsporigheid niets dan dwingelanden en slachtoffers maakt. Zij verteert het hart van den ongelukkigen die er mede besmet is, wapent zijne hand met den dolk, en baart niets dan misdaden; doch deze wrede hartstocht, ontstaande uit hoogmoed en eigenbelang, kan slechts in eene snode ziel huisvesten, en den man die zich hier door laat overheerschen, kan nooit iemand, wie het ook zij, gelukkig maken: men moet de jeugd en onschuld van hem verwijderen, en haar wapenen tegen den indruk, welken zulk een man op haar zou kunnen maken: ja 't is in zulk een geval, dat de strenge wijsheid, waarmede de ouderen de tederste wenschen der liefde te keer gaan, een heilige pligt wordt; waar door zij hunne kinderen voor een zeker ongeluk behoeden.’

‘Doch de jaloezie heeft niet altoos zulke ongelukkige gevolgen. Er is eene jaloezie, welke uit zedigheid en schroomvallige kieschheid ontstaat, en die, wel verre van het beminde voorwerp als een dwingeland te behandelen, hetzelve integendeel door zijn nederig wantrouwen vergoodt, en zich nooit deszelfs bezit waardig acht. Deze soort van neiging schijnt mij veeleer eene zwakheid dan eene ondeugd te zijn; schoon ik niet ontkenne, dat dezelve altoos strijdig is met het geluk eener tedere ziel, vermids het diep treurig is, om ondanks zichzelven het voorwerp dat men hartelijk be-

[p. 542]

mint ongelukkig te maken: terwijl men, door zich aan dezen hartstocht over te geven, nooit een duurzaam geluk kan genieten.’

De briefschrijver gelooft, en wij met hem, dat men deze laatste soort van jaloezie overwinnen kan.