Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1807

[p. 535]

Nederland in 't Miniatuur. Te Haarlem, bij A. Loosjes, Pz. In 12mo. 112 Bl.

Het Multum in Parvo, zo dikmaals en niet altoos in den volstrektsten en waaren zin gebruikt, mag op dit Boeksken, met alle regt, worden toegepast; en mag het even zo, gelijk op den Omslag - titel staat uitgedrukt, Zakboekje voor Reizigers heeten.

Wij willen wel bekennen ons door dit Stukje misnomen gevonden te hebben. 't Zelve opvattende, dagten wij, in een zo klein bestek, van Brabant en alle de Gewesten des Vaderlands, voor den Leezer in een zeer beknopt Voorberigt opgeteld, gewaagd te vinden, zal zeer oppervlakkig weezen, en zich ligt laaten doorbladeren. Dan voortleezende, ontdekten wij, dat het met vlugtig leezen niet te doen was. De voorwerpen zijn als opeengehoopt. Oudheidkunde, wisseling van toestanden, laatere, nieuwe, hedendaagsche Geschiedenissen, jok en ernst, komen bij beurten, met eene wonderbaare afwisseling, voor. Wenken op en aanwijzingen van Schrijvers, vermeldingen van Afbeeldingen, volgen elkander zo onmiddelijk, en dikwijls met zo weinig uitgedrukte onderscheiding, dat men dikwijls wel op te letten hebbe om den Schrijver te verstaan; schoon dit niet altoos het geval is, en men nu en dan met vlugger vaart kan voortleezen. Over het geheel hebben wij het een lief Zakboekje gevonden. Het is den Reizigeren een Gids, om op elke der beschreevene Plaatzen te weeten, wat 'er zonderlingst en meest bezienswaardig is. Hier en daar komt 'er een versken, meest uit oude Dichters, tusschenbeiden schieten.

Wil onze Leezer, behalven deeze aanduiding, welke wij, op een zo kort Werkje, dat egter veel bevat, niet breeder verkiezen te maaken, een voorbeeld; hij vervoege zich met den Schrijver na de Beverwijk. - ‘Van 't open stedeken, de Wijk, ten einde van den schoonen geboogen weg, ook bij luicius wel te onderscheiden van Wijk aan Zee, even gelijk Noord- en Katwijk en de Egmonden van bijliggende Zeedorpen, welks kerssen, aalbessen, peulen en azijn men kent, zijn veele bijzonderheden in Batavia sacra te vinden. Junius prees reeds de vermaaklijkheid der bijliggende hoeven. Volgens wagenaar verbondt het zich eens met Amsterdam tegen Deventer. 't Geregtshof heeft 'er gezeten. Zie bij tirion en bij oudenhoven in zijn Heusden. De Notaris en Historieschrijver bor woonde 'er zoowel als te Haarlem en elders. Dat dezelfde prenten in meer dan één boek niets nieuws is, kan bij hem, hooft, de groot en le clercq blijken. De groote tooren is verre te zien, gelijk die bij de oude Kerk te

[p. 536]

Amsterdam 240 voeten hoog. Verschillende gezindheden waren 'er lang vredelievend. Van den Bakker augustijn leest men bij van bracht, en de plaats van zijn uiterste wordt nog aan den houtweg aangeweezen. Geduurende de Spaansche beroerte en Haarlems ramp, was de Wijk laatst door verbranding bij haaren ondergang. Haare groote Kerk werd bij gedeelten herbouwd. Men leest daarin:

Hier ligt in 't graf een jonge maagd,
Die levend ieder heeft behaagd,
Maar sints zij smaakte 't stervens lot
Behaagt zij niemand dan haar God.

't Kerkje der Doopsgezinden heeft aan de Breestraat en de Meir een toegang. Ten raadhuize, waar men nog oude steenen ziet, bewaarde men blazoenen der Rederijkeren. Een hunner, geen beminnaar van lange redenvoeringen, waarover gij u burnet in Zwitzerland te herinneren hebt, de Amsterdammer roemer visscher, schreef aan zijn vriend, kunsten stadgenoot henrik laurensz spiegel:

In de kerk soudt ghy al te langh zitten kycken,
Buyten op den dyk soudt ghy u zeer beslycken,
Gezont t' huys blyven can ick so qualyk doen als ghy;
Weet ghy nergens te gaan? so kom dan bij my.

Dien spiegel kent gij uit zijn schrijven “luttel onderwinds maakt groote rust; winnen is 't zoetst, en de waarheids winst de grootste.”

Die wyslyk ieder een kan laten soo wat wils,
Die houdt zich zelf gerust, en voorkomt veel geschils.

Daar en te Westzaan verkoos men het beeld der gerechtigheid niet blind. 'Er is, gelijk te Delft, meer dan gewoone gelegenheid tot bezorging van krankzinnigen en 't geneezen van zenuwziekten, zoo op den Driesprong, met een grooten Engelschen tuin, bij eene kerk der Roomschgezinden, niet weinig pronkende met een beeld der Martelares sinte agatha, als op Graaswijk, aan den achter of konings weg, bij eene kerk der Lutherschen, aan een zwaan, tot een windwijzer, wel kennelijk. Waskaarsen vervingen het menschen offer. Zie de Duitschlandsche Oudheden. 't Klooster Sion en een Doele werden lustplaatzen. Pompen en putten geeven 'er, gelijk elders, frisch water. Beeken zijn 'er overdekt. Zaagt gij 'er het rieten kluisje niet? Een bloys van treslong, 's Brielenaars afstammeling, koos bij de Wijk zijn vast verblijf, sedert hij den 11 van Wijnmaand 1797, dag waarop de Zeeslag van

[p. 537]

bossu verjaarde, den arm verloor, hebbende op dien grand eene oude betrekking. Gij kent zijne verdediging. Hij bewaart een beeld van socrates, over wien gij xenophon en belisarius kunt hooren en Hollands Arcadia inzien. Wij kennen 'er ook eene reinalda, 's Frieschen Potestaats afkomelinge. Achter een bekend veelmaal aangehaald handvest van Graaf jan den Eersten des jaars 1298 onder oude beschreevene gewoonten en keuren, vindt men voor aanplakking aan Stede poorten. In de jaaren 1786 en 1787 was 'er een gezelschap voor “eendragt en vrijheid.’ Te vooren en sedert leerde men 'er, dat de hut van den eersten Landbouwer den tempel van den wijsten Koning niet te wijken hadt. Zie ook gezangen, te Amsterdam bij groenewoud in 't jaar 1790 uitgegeeven. Sedert werd alom, ook onder den Landbouwer, verlichting verspreid, door de Maatschappij t.n.v. 't a. en 't bewind zeer bevorderd en aangemoedigd. De Wijk-aan-zeeër Schilder rijk met de stelt, jong zijn been verbrand zijnde, van wien ampzing spreekt, noemde zich rijk en welgesteld.”

Welk eene grillige zamenvoeging en opeenstapeling van anders goede bouwstoffe! roepen wij, onzes ondanks, uit.

De Schrijver onderrigt de Leezers, ‘dat men deeze Brieven niet schreef om uitgegeeven te worden; men onderneemt het egter ze u aan te bieden.’