Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1807

Bijdraagen tot eene meer naauwkeurige kennis der Spaansche Bezittingen in America, door Ch. Aug. Fischer. Uit het Spaansch in het Hoogduitsch overgezet, en met eenige Aanmerkingen voorzien. (Uit het Hoogduitsch.) Te Leijden, bij D. du Mortier en Zoon. In gr. 8vo. 220 Bl.

De Heer fischer, die sterk op zijne kamer reist, en zijne Landgenooten op het verhaal dier Reizen toeft, hadt hun eene Reis beloofd door de Spaansche Bezit-

[p. 524]

tingen in America. Deels hadt hij het Werk, 't geen hij ten oogmerk hadt te vertaalen, ontvangen, en van dien arbeid een begin gemaakt; dan hij zag zijn werk op eenmaal afgebroken, daar het pakket, de laatste twintig stukjes bevattende, tusschen Madrid en Parijs weggeraakte. Hierom ontvingen zijne Landgenooten geene volledige Reisbeschrijving, maar slegts Bijdraagen tot eene meer naauwkeurige kennis dier Landen; en wij moeten ons met de Vertaaling daarvan vergenoegen, wier aankondiging toevalliglijk duslange agterbleef.

De Eerste Afdeeling behelst vijf Brieven over de Havana, waarin men de bijzonderheden tot Plaats- en Volksbeschrijving aantreft; doch niet zeer breedvoerig: want die Brieven loopen tot bl. 42. - De Tweede Afdeeling gaat over Mexico, en geeft alleen een overzigt van Handel aldaar in 't jaar 1798. - De Derde Afdeeling betreft Buenos Ayres: schoon deels den Handel betreffende, gaan die opgaven met narigten van een algemeenen aart vergezeld: zo geeft hij met de woorden zijns Spaanschen voorgangers op: ‘In de Stad Buenos Ayres is de lucht voortreffelijk: wanneer men de zoogenoemde Pamperos, of hevige zuidweste winden, en den gewoonen nevel, die in de maanden Junij, Julij, Augustus en September meestal plaats heeft, uitzondert, dan hebben de Ingezetenen weinig over de luchtstreek te klaagen.’ Het maakt egter, onzes inziens, eene vrij groote uitzondering! Met dit alles moet het 'er gezond weezen: want, volgens eene aantekening van den Spaanschen Schrijver, ‘vindt men op de Dorpen bij Buenos Ayres tachtigjaarige grijsaarts, die nog zeer sterk en gezond zijn. Men weet hier in 't geheel niet van Epidemien of andere gevaarlijke ziekten. Indien niet veele Inwoonders hier aan gevaarlijke wonden, welke zij van de Stieren of Paarden bekomen, stierven, dan zouden honderdjaarige grijsaarts in dit land geene zeldzaamheid zijn.’ - Zedert de handel en werkzaamheid van Buenos Ayres zo aanzienlijk is toegenomen, is het getal der Ingezetenen tot 20,000 vermeerderd. De streeken rondsom de Stad zijn met schoone buitenhuizen en boomgaarden bedekt; de huizen munten van binnen uit door zindelijkheid en een overvloed van goede meubelen. De Vrouwen alhier behooren tot de schoonste van Zuid-America, en kleeden zich wel niet zo kostbaar, maar echter met meer smaak, dan die van Lima; in 't algemeen volgt men alle modes van Cadix,

[p. 525]

hoewel men echter altijd eenige jaaren ten agteren is. De leevensmiddelen zijn hier uitmuntend en in grooten overvloed, zo dat voornaamlijk het vleesch aan de meer arme klasse van Ingezetenen om niet gegeeven wordt. Men hebbe zich des niet te verwonderen in een land, waar men, volgens eene Aantekening van fischer, kudden van vijf tot tien duizend sterk bijeen vindt, altijd de een na den anderen, zo verre het oog kan reiken. Zo is het ook met de Paarden gelegen; daarom kan men een schoonen Stier voor éénen, en een heerlijk Paard voor twee Piasters koopen. - De Consuldo van Buenos Ayres heeft zich door verscheide patriottische schikkingen en inrichtingen bij uitstek verdienstlijk gemaakt. 'Er is eene school opgericht tot het bevorderen van kunsten en het veredelen van nuttige handwerken. Prijzen worden 'er uitgeloofd en gegeeven tot het voortzetten en aanmoedigen van den Landbouw. - In een land, waar zo veel vees is, wordt menig beest alleen om de ribben-stukken, de mergpijpen en de tong geslagt, en van het overige doorgaans geen gebruik in 't geheel gemaakt.

Tacuman is het voorwerp der Vierde Afdeeling, deeze grootste Provincie der Spaansche Americaansche Bezittingen. Dezelve zou, volgens eene maatige berekening, wel twintig millioen Inwoonders rijklijk kunnen voeden; hoewel 'er thans naauwlijks één in dezelve gevonden wordt. Cordova, de Hoofdstad, telt, volgens de hier gedaane opgave, slegts zes honderd vrije Inwoonders. De Spaansche Beschrijver van die Provincie reisde na de Stad Salta, waar een aanzienlijke handel in vee gedreeven wordt. De ommestreeken zijn zeer moerassig; aan deezer uitwaassemingen moet men de wanstallige kropgezwellen toeschrijven, die men aldaar bij de Sexe vindt. Ongelukkig lot in de daad: want ‘hoe schoon hier de Vrouwen, door haare schoone kleur en weelderige hairlokken, ook zijn mogen, hebben zij echter naauwlijks haar vijf-en-twintigste jaar bereikt, of haare halzen worden steeds dikker en dikker, tot dat eindelijk die afzigtige uitwassen ontstaan, welke men zich zonder verdere beschrijving wel kan voorstellen. Om dit gebrek te verbergen, hullen deeze arme Vrouwen zich, tot aan de kin toe, in groote halsdoeken.’ Aartig is de beschrijving van de Zeden der Volkplanters, die genoegzaam Patriarchaal is. De Schrijver woonde een Landfeest bij. Veel goeds wordt hier volstrekt verwaarloosd.

[p. 526]

Peru beslaat de Vijfde Afdeeling, en bestaat dezelve uit zeven lange Brieven, die ons dit Gewest in 't algemeen en de Hoofdstad Lima bijzonder doen kennen. Niet zeer voordeelig is die schets; en mag de Schrijver, naa het optellen van veele bijzonderheden, daartoe betrekking hebbende, vraagen: ‘Hoe zou men in zulk eene Stad aan eene groote bevolking kunnen denken? Wie zal 'er trouwen? Wie zal eene huishouding beginnen, wanneer hij zichzelven naauwlijks kan voeden?’ Verscheide inrigtingen hebben 'er plaats, oorspronglijk goed en te prijzen, doch meest in verval. Een voortreflijk Werk, aldaar uitgegeeven, doch wegens het terugkeeren der voornaamste Schrijveren na Europa gestaakt, geeft den Spaanschen Schrijver de stoffe op van hetgeen hij verder omtrent Peru heeft te zeggen. - De tweede Brief loopt over den Handel van Peru met Europa; de volgende over dien met de Havens van de Zuidzee. - De vierde Brief vangt de Beschrijving der bijzondere Provincien aan, en loopt over Truxillo; de vijfde Brief geeft berigt van de Provincie Tarma; de zesde verslag van eene der rijkste en schoonste Provincien van Peru, onder den naam van Piaza bekend. De luchtstreek, wordt ons berigt, is hier voortreffelijk, en wel voornaamlijk in de laagere streeken, waar eene altoosduurende Lente heerscht. De grond is ook vrugtbaar, daar de Provincie van drie groote Rivieren doorsneeden wordt, welker water, omdat de regen hier zeldzaam is, (zo zeldzaam, volgens eene aantekening van fischer, dat 'er dikwijls zes, acht en tien jaaren verloopen, eer van den, hier altijd helderen, hemel een dropje regen valt; doch dan vloeit ook het water stroomswijze, eenige weeken lang, na beneden,) gebruikt wordt om de velden te bevogtigen. Wanneer de aarde hier maar eenig vocht na zich kan trekken, dan komen Bloemen, Kruiden, Meloenen, Kalabassen en Katoen-Heesters van zelve voort. Gewaagden wij zo even van overvloed van vleesch in de Provincie Moyobama, in Peru is hetzelve zo schaars, dat de Inwoonders ook Aapenvleesch eeten, en wel met veel smaaks. In een groot gedeelte van Peru willen de Inwoonders, zegt de Spaansche Schrijver, liever arm en ellendig dan vlijtig en werkzaam zijn. Hij beklaagt zich deswegen ten hoogsten, en oordeelt dat het geheel Bestuur der Volkplantingen eene grondhervorming noodig heeft; doch welk eene, durft hij niet beslissen. - De zevende Brief beschrijft

[p. 527]

de Provincie Chichas y Tarya; eene Provincie, welke den meesten Aardrijksbeschrijvers naauwlijks bij naame is bekend geweest. De arbeid is hier beter dan veelal elders in deezen oord. ‘Veelligt,’ voegt de Schrijver 'er ten slot bij, ‘zou deeze Provincie in bloei toeneemen, wanneer niet zo veele Indiaanen gedeeltlijk vrijwillig na de Mijnen van Condoroma, Arequipa, Condesuos en Caylomma, en gedeeltlijk gedwongen na Potosi gingen. Het is een treurig schouwspel, wanneer men het afscheidneemen van deeze laatsten ziet. Zij weeten, in eenen zekeren zin, dat zij den dood te gemoete gaan; in dit vooruitzigt scheuren zij zich van hunne vrouwen en vrienden af, met eene plegtigheid, die het hart doet bloeden.’

De Zesde Afdeeling is aan Montana Real gewijd. Dit gedeelte des Lands is langen tijd even onbekend geweest als het binnenste van Africa. Hieruit moeten dan ook de fabelagtige verhaalen, wegens de onmeetelijke schatten van deeze gewesten, - het gelukkig Dorado, - de Stad Manoa, - den grooten Staat Paytili, - de Goud- en Zilver-rijke Enim, en alle de geographische vertelzeltjes van bedrog of eenvoudigheid, die zedert de nieuwste ontdekkingen verdweenen zijn, afgeleid worden.

Dan, schoon Montana Real geene Goud-aarde, noch rotzen van Zilver bezit, is echter dit Land, in veele andere opzigten, een zeer merkwaardig, ja buitengewoon gewest; de ontelbaare en ongemeen schoone Rivieren, onder welke de Maranhon of Amazonen-Rivier, in welke zich alle de andere uitstorten, boven aan. Voorts moeten de zeldzaame en kostbaare voortbrengzels der Natuur, en de merkwaardige Inwoonders van 't zelve, de geheele opmerkzaamheid van den wijsgeerigen beschouwer tot zich trekken. Vogtig en hoogst ongezond is de lugtsgesteltenisse; doch de kragten der groeiende natuur vertoonen 'er zich in de grootste volkomenheid. Veele Volksstammen zijn in dit Gewest verspreid. Van deeze ontvangen wij hier korte narigten, aan welker volkomenheid ons veel schijnt te ontbreeken.

In de laatste of Zevende Afdeeling treft men eenige Mengelingen aan, deels strekkende om bijzonderheden, reeds vermeld, te staaven; deels, eenige nieuwe te vermelden. - De agter aan gestelde lijst van verbeteringen zou, is ons bij het doorleezen gebleeken, nog aanmerkelijk hebben kunnen vermeerderd worden.