Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1807

[p. 520]

Geschiedenis van het Leven, Character en Lotgevallen van wijlen Willem den Vijfden, Prinse van Oranje en Nassau. Uit echte bronnen en bescheiden bijeengebragt, en in eene voegzame orde opgesteld door C. van der Aa. Iste Deel. Te Amsterdam, bij J. Allart. 1806. In gr. 8vo. 470 Bladz. behalven de Voorrede, enz.

Het is ongelukkig, wanneer men, een huis intreedende, terstond op den drempel struikelt. Zo ging het ons hier. Wat eene Geschiedenis van iemands Leven zij, is ons bekend: maar wat is de Geschiedenis van een Character, waarvan de titel des Boeks, welken wij hebben opgegeven, melding maakt? Eenig denkbeeld zouden wij ons daarvan kunnen vormen, indlen hier het character genomen wierd voor den persoon zelven; maar van deezen wordt het duidelijk onderscheiden. Beschrijving zoude bij character (en inderdaad bij den geheelen titel) beter gepast hebben dan Geschiedenis. - De Schrijver begaat wel eens meer dergelijke misslagen tegen de zuiverheid van den stijl. Doch deeze zijn kleinigheden, waaraan niet alle Leezers zich zullen stooten. Van veel grooter aanbelang is, of de Schrijver in de uitvoering getrouw is gebleven aan hetgeen hij betuigt in zijne Voortede, bl. VII. ‘Ik weet,’ zegt hij, ‘dat ik geen ander doelwit bij het schrijven van dit Werk had, dan de waarheid hulde te bewijzen; een meerder licht over de Algemeene Geschiedenis van mijn Vaderland, geduurende het tijdperk van des Vorsten leven, te verspreiden; en Willem den Vijfden te doen kennen zoo als Hij was,’ enz. Had hij dit metterdaad in het oog gehouden, genoegzaame kundigheid van zaaken, en bekwaamheid gehad om eenen goeden historischen stijl te schrijven, hij had een waarlijk belangrijk Werk kunnen leveren. Maar, helaas! Sunt verba et voces, praetereaque nihil! De stijl is doorgaans ontbloot van die edele eenvoudigheid, welke den Geschiedenisschrijver zo wel staat. Dan dit is het geringste. Van veel ergeren aart is des Mans overal doorstraalende partijdigheid. Hij schijnt niet te begrijpen, of niet te willen begrijpen, dat twee en meer menschen over het zelfde onderwerp op verschillende wijzen kunnen denken, en

[p. 521]

nogtans eerlijke luiden zijn, ter goeder trouwe handelen, en zich nuttige einden voorstellen. Allen, die van den Prins verschilden, die in het bestuuren van Staatszaaken niet altijd den weg des Erfstadhouders bewandelden, die zich verstoutten eenige van deszelfs daaden af te keuren, zijn bij c. van der aa slechte menschen, openbaare of geheime Vorstenhaaters. Het lust ons niet, ons met dit haatelijke Werk op te houden; maar wij moeten, om den schijn niet te geeven, dat wij den Man te onrecht beschuldigen, onze Leezers tot eene en andere plaats van zijn Boek overwijzen. Men leeze dan, indien men er lust toe hebbe, wat bladz. 113 env. in de aanteekening gezegd wordt van den Advokaat van oldenbarneveld, van johan de witt, bl. 118. Men zie, welke slechte en verraderlijke oogmerken, bl. 296, hun te last gelegd worden, die niet in alles met den Erfstadhouder instemden. Allen, welken de Souverainiteit der bijzondere Provintien voorstonden, zijn hier, bl. 300, ‘Lieden, die met den ouden zuurdeessem van den Loevesteinschen aanhang als opgevuld waren.’ De Eed, door de Staaten van Holland den Hertoge van brunswijk afgevorderd, en door deezen gedaan, dat hij in alles (t.w. in zaaken den Godsdienst, Politie, Finantie en Justitie betreffende) hunne orders en die der Gecommitteerde Raaden zoude volgen, al ware het, dat dezelve tegen zijn sentiment genomen, en daarmede strijdig waren, wordt hier (bl. 302) voorgesteld als onwaardig eenen eerlijken man, die nooit tegen zijn geweeten handelen mag; even als of geweten en sentiment het zelfde ware. Doch dit is niets in vergelijking van het volgende. Aangemerkt hebbende, dat de Hertog van brunswijk geene zorg droeg om zijnen Pupil eene Theoretische Kunde van den Oorlog ter Zee te doen verkrijgen (bl. 223); waarvan almede, kwaadaartig genoeg, de schuld gegeven wordt aan de Staaten van Holland, als welken den Vorst in de Theorie van het Zeewezen gaarne onkundig wilden houden; zegt de Schrijver, bl. 225 env., dat de Stadhouder, dit gebrek in zijne opvoeding bezeffende, besloot, zijne beide Zoonen zowel in de Weetenschappen, welke tot het Zeewezen behooren, als in het militaire te Lande, grondig te doen onderwijzen; dat hij dit, ten opzichte van het eerstgenoemde, opdroeg aan den Ridder van kinsbergen, enz. ‘dan, de uitkomst beantwoordde, tot

[p. 522]

zijne en aller Welmeenenden smart, in geenen deele aan de verwachting, want (NB) de geheime intrigues van sommigen zijner benijderen; en de verborgene bedoelingen van anderen, om 's Lands Zeemacht in deszelfs vervallen toestand te houden, om dusdoende de nadeelen daarvan op rekening van den goeden willem den vijfden te kunnen stellen en hem en zijn Huis den voet te ligten, deedt het loffelijk Plan van de vorstelijke ouderen, van den gouverneur der beide Prinsen, en, van den verdienstvollen kinsbergen, ten eenenmaale in duigen spatten,’ enz. Het geheele Werk is vol van dergelijke partijdigheid, haatelijke aantijgingen, en kwaadaartigen laster. Niemand is goed, dan de Stadhouder, deszelfs Gemalin en zeer enkele uitverkorenen. De Hertog van brunswijk zelve, welken willem de vierde en de gouvernante zo hoog schatteden, en welken men dus zoude beschouwen als in blaakende gunst bij de partij des Prinsen, komt hier voor, als de belangen en rechten des Stadhouders opofferende aan zijne eigene Eerzucht en Gouddorst, (bl. 318 en op veele andere plaatzen.)

Onopgemerkt kunnen wij ook niet laaten, dat de Schrijver zich dikwijls, en wel in zaaken van aanbelang, beroept op hem medegedeelde berichten, zonder eenige aanwijzing vanwaar, of door wien hij die berichten heeft ontvangen. Zie, b.v., bl. 67, 93, 94, 100, 129, 131, 218, 262, 428, 463.

De Schrijver erkent evenwel, dat willem de V een zwak had, hetgeen men dient ‘te kennen, om over des Prinsen daaden en bedrijven te kunnen oordeelen,’ enz. bl. 86. En welk was dit zwak? Na veel omhaals zegt de Schrijver (bl. 124, en hier willen wij, schoon de plaats wat lang is, zijne eigene woorden gebruiken) niets anders te bedoelen ‘dan dien bijna Charactermatigen zwaai tot veranderlijkheid of besluiteloosheid, in 's Vorsten maniere van denken en handelen, ten aanziene van sommige belangrijke Onderwerpen of Persoonen, het welk eenigen zijner kundigste Vrienden met leedwezen hebben opgemerkt. Met andere woorden, die dikwijls waargenoomene gewoonte, dat wanneer de Prins, over een of ander gewichtig geval of voorstel, de delicaatste belangen van het Land of zijn Bestuur concerneerende, den raad en het advis van een er kundig en belangeloos Persoon ingenomen had, en uit

[p. 523]

hoofde van zijne kunde en gezond oordeel, diens advis als juist en billijk goedkeurde, en daar mede instemde, het echter in veele gevallen gebeurde, dat men Z.H., naa verloop van weinig dagen of uuren, (vooral in zaaken, die op zijne waardigheden betrekking hadden) aanmerkelijk van gedachten veranderd zag.’ Kan men wel van iemand, welken men geen zedelijk slecht gedrag te last legt, duidelijker zeggen, dat men geenen staat op hem kan maaken? en dat hij althans tot het behandelen en bestuuren van zo gewichtige zaaken als de algemeene belangen des Lands ongeschikt is? - De Leezer neeme wel in aanmerking, dat de Recensent dit enkel opgeeft als een duidelijk gevolg van des Schrijvers zeggen, zonder over de zaak zelve te willen beslissen.

Nog eene kleine aanmerking, en daarmede neemen wij afscheid van c. van der aa. Achter de lange lijst van meer dan 1200 Inteekenaaren (welker meesten, indien zij niet geheel verblind zijn door partijdigheid, hun geld zullen beklaagen) vinden wij het Afbeeldsel van willem den V. Van hetzelve zegt de Schrijver, dat hij hetzelve plaatst ‘met geen ander oogmerk, dan om den Lezer, op de zichtbaarste wijze te doen zien,’ (wat is op eene zichtbaare wijze zien?) ‘welke veranderingen de veele rampen en wederwaardigheden op het Gelaat van den besten Vorst veroorzaakt hebben, derwijze dat sommigen in twijffel zijn geraakt, of het de Afbeelding van willem den V mogt geheeten worden.’ Rec. wil het gerustlijk aan ieders oordeel overlaaten, of in dit Afbeeldsel zo duidelijke spooren van kommer en verval zijn te vinden; of de bolle en vleeschige tronie zelfs den Man van 58 jaaren niet eerder aan den jeugdigen kant vertoone. Waartoe dan deeze Jeremiade?