Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1807

[p. 484]

De Verhandeling van Dr. Innocensa Della Lena, over de buitengewone eigenschappen zijner vaste ontvlambare aarde, ontwikkeld, en ter toetse der gezonde Rede gebragt, door Daniel Craanen, Doctor in de Geneeskunde te Rotterdam. Te Leijden, bij D. du Saar. 1807. In gr. 8vo. 73 Bladz.

Wij hebben noch van de eerste uitgave der Verhandeling zelve van Dr. della lena, in 1802 uitgegeven, noch van die, welke met het jaartal 1807 op nieuws is uitgekomen, eenig gewag gemaakt, daar zij, naar ons inzien, beneden alle kritiek is; wij zouden haar, indien wij ons Recensent ook der Recensenten noemden, onder de lijst dier boeken geplaatst hebben, welke niet hadden behooren gedrukt te worden. Wij hadden ook niet kunnen denken, dat eenig Geneeskundige zich opzettelijk zou verledigd hebben om het voortbrengsel van della lena's verward brein te wederleggen, terwijl nogtans de voor ons liggende Verhandeling onze gedachte wederspreekt. Wij blijven echter bij ons gevoelen, dat meergemelde Verhandeling niet had moeten wederlegd zijn; dan, daar er toch nu iets het licht ziet, dat daaraan bijzonder is gewijd, willen wij er ons gevoelen van zeggen.

Het oogmerk van den Heer craanen is dus, om de Verhandeling van della lena te ontwikkelen en ter toetse der gezonde Rede te brengen; dat is, om, onder toepassing van het gezond verstand, te beproeven, in hoe verre die met de beproefde grondwaarheden van Genees- en Scheikunde overeen te brengen of te verwerpen zij. Alle wederleggingen, daartoe gebezigd, den Lezer mede te deelen, gedoogt ons bestek niet; de slotsom van alles komt hoofdzakelijk hier op neder: dat de door den Heer della lena aan zijne vaste ontvlambare aarde, als werkzaam beginsel, gegevene benaming van vast Phlogiston, geheel onberedeneerd is en niet in het minste overeen te brengen zij met de gezonde begrippen eener hedendaagsche Scheikunde; dat, naar leiding van gezonde Physiologische en Therapeutische waarheden en denkbeelden, aan geen geneesmiddel, van welk eenen aard hetzelve dan ook zij, uit hoofde of van onontleedbaarheid of van bijzondere eigenschappen, eenige ver-

[p. 485]

meerdering van geneeskundige waardij, hoe ook genaamd, kan noch mag toegekend worden, en de Heer della lena zeer ten onregte dus, om reden van eenige buitengewone boedanigheden zijner vaste ontvlambare aarde, aan dezelve bij uitsluiting eene hooge voortreffelijkheid van geneeskundige waardij wil toegeschreven hebben; terwijl eindelijk de Heer craanen hoopt, dat het verband zijner redenering in dezen den verderen voortgang der nieuwe geneeswijze van della lena stuiten, en dus daardoor den invloed zijns geschrijfs, beschouwd als een gewrocht van onzin en kwakzalverij, verminderen, en als 't ware van onzen Vaderlandschen bodem keeren mag.

Gelijk ook wij gaarne ons zegel hangen aan dezen wensch van Dr. craanen, en daardoor tevens onzen afkeer van alle kwakzalverij te kennen geven, zoo zijn wij geene mindere vijanden van alle praal van geleerdheid, en wel te grooter, naar gelange dezelve minder ter zake afdoet. Of nu de Heer craanen in dit opzigt niet eenige berisping verdiene, is eene vraag, welke de onpartijdige toestemmend zal moeten beantwoorden: wie immers zou, bij de enkelde lezing van den titel zijner Verhandeling, kunnen vermoeden, dat men in dezelve, ter wederlegging van della lena, een mengsel vinden zou van allerlei geneeskundig betoog, zoo wel uit oude als nieuwe bronnen geput, hetwelk, op zich zelve genomen, hier en daar veel goeds bevat, maar tot het eigenlijk onderwerp niet dienstig, en alzoo als overtollig beschouwd moet worden; en zonder welke bijvoegselen de Verhandeling van della lena gemakkelijk had kunnen wederlegd en ontzenuwd worden, op zoodanig eene wijze als zijn geschrijf verdiende; terwijl die wederlegging zelve daardoor beknopter en duidelijker zou geweest zijn. Daarenboven vroegen wij onszelven, bij de lezing der voor ons liggende Verhandeling, voor wien de Heer craanen dezelve schreef. - Voor de gezonde Rede? - Nu goed, maar voor wier gezonde rede? - Voor die der Geneeskundigen? - Dan mogen wij toch vooronderstellen, dat de meesten hunner van het geneeskundig betoog, door den Heer craanen gebezigd, geen nut kunnen trekken, daar hetzelve den Geneesheer, die gezonde rede bezit en van dezelve een behoorlijk gebruik maakt, niet onbekend zijn kan. -

[p. 486]

Schreef de Doctor dan ook voor de gezonde rede van het algemeen? - Dit moeten wij uit zijne eigen woorden opmaken, daar hij zich op bl. 40 en 69 dus uitdrukt: ‘Ik zal zoodanig een voorbeeld aanvoeren, dat de minstkundige zich in staat zal bevinden, zoo wel om het onbestaanbare der stelling van della lena te bevatten, als om mijne oordeelvelling te regtvaardigen. - Ik heb mijne voordragt zoodanig ingerigt, dat daardoor het verband der Verhandeling van della lena onder het oordeelend bereik van den minstkundigen komen, en dus algemeen ter toetse der gezonde rede gebragt worden kan.’ Het zou voorwaar zeer onwellevend zijn, het algemeen van gezonde rede ontbloot te achten; maar, al bezit men deze, dan nog kan men niet in staat geöordeeld worden, om, zonder behoorlijke wetenschappelijke kennis, zaken te bevatten, waartoe eene bijzondere geneeskundige oefening vereischt wordt; en dus gelooven wij, dat de Verhandeling van craanen duidelijker, beknopter, en hier en daar met minder Latijnsche woorden had moeten doormengd zijn. Ook dat Latijn wordt niet algemeen door de gezonde rede begrepen; het moge bij den Schrijver al eens tot een blijk van geleerdheid verstrekken, de minstkundige verstaat de taal niet. Zonder nu eens van de kunstwoorden te gewagen, vragen wij, wat het ter zake afdoe, op bladz. 5. ut vulgari utamur sermone, bl. 38. per sequelam, bl. 42. sub debitis conditionibus, bl. 43. consideratis considerandis, bl. 49. licet veri speciem praeseferat, bl. 53, 54. cura symptomatica indicationibus vitalibus respondens, - latiori et habita ratione ad corporis, ejusque partium habitum, en meer anderen, te bezigen, daar de Schrijver dit even goed in onze moedertale had kunnen uitdrukken? - Vraagt men ons nu, of de Verhandeling van den Heer craanen die van della lena wederlegge, zoo moeten wij antwoorden, dat wij voor ons, die eigenlijk geene wederlegging behoefden, door dezelve in onze reeds opgevatte meening wegens hare nutteloosheid zijn versterkt geworden.

Niets ter zake afdoende is dat gedeelte der voor ons liggende Verhandeling, welk della lena beschouwd wil hebben, als geene de minste aanspraak op den naam van Geleerde hebbende, en nog oneindig minder regt bezittende, om den eertitel van Geneesheer, veel min

[p. 487]

dien van Hoogleeraar, te dragen. Waarom zou men zoodanig iets den man ontnemen, indien hij werkelijk den laatstgenoemden post bekleede? Zou hij dan de eenigste Geneesheer of Hoogleeraar zijn, die zich (om ons van Dr. craanen's woorden te bedienen) niet dan zeer onvolkomen bedreven toont in den omvang der verschillende geneeskundige wetenschap, zoodanig dat hij zich de verwardste en zinneloosste denkbeelden deswegen heeft eigen gemaakt, die als met de ondervinding strijdig, als onbestaanbaar met de hoofdwaarheden eener beredeneerde Geneeskunde moeten aangemerkt worden? Voorbeelden hiervan uit vroegere en latere, uit deze tijden zelfs aan te voeren, zou niet moeijelijk vallen.

Wij vernemen, dat de Heer craanen dezelfde is, die zich in verscheiden opzigte, zoo wel in ons land als elders, zeer gunstig, bijzonder in het scheikundig vak, heeft doen kennen; hierom verwondert het ons te meer, dat hij geen belangrijker werk onder handen nam, of zich ten minste eens opzettelijk bezig hield met eene scheikundige ontleding van het geneesmiddel van della lena.

De Verhandeling is vrij van taalfouten; op bladz. 44 vonden wij het woord ziektestaten; dit bevalt ons in het meervoudige niet.