Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1807

Redevoering, ter nagedachtenisse van Jan Nieuwenhuyzen, door Jan de Kruyff. Te Leyden, bij Herdingh en du Mortier. 1806. In gr. 8vo. 56 Bl.

Dat de Maatschappij Tot Nut van het Algemeen, bij derzelver Groote Vergadering in Augustus des voorigen Jaars, de Nagedachtenis van haaren Stichter, den zaligen jan nieuwenhuyzen, met ongemeene pracht en staatelijkheid vereerd heeft, is, vertrouwen wij, bekend aan alle Vaderlandsche Leezers. Dit, echter, belet ons niet, om met hooge goedkeuring van deszelfs Lof- en Lijk-redenaar jan de kruyff te spreeken, die bevoorens, op verzoek van het Leidsch Departement der Maarschappije, het spreekgestoelte beklom, en voorzeker aan zijnen afgestorven Vriend eene zo aanzienlijke en regtmaatige hulde toebragt, dat wij twijfelen of wel een beter en waardiger Gedenkstuk voor deezen waardigen Man staat in het licht te komen. Hoe het zij, zonder gedachte weldaadige stichting der Maatschappije, die het ander en belangrijk deel uitmaakt van deeze Redevoering, mogt de Nagedachtenis van Zijn Eerwaarde, onder den kleenen kring zijner Familie en Bekenden, lange in zegening zijn gebleeven, maar zoude toch zijn

[p. 446]

thans onsterfelijke Naam, ondanks den prijs van des Leeraars zedelijke verdiensten, bereids met hem voor den Volke in de vergeetelnis van het graf zijn nedergedaald. ‘Immers,’ met volle waarheid en regt, merkt de kruyff aan, ‘wat heeft het vreedzaam, stil, eenzelvig bedrijf van een Christen Wijsgeer, in zijnen engen huiselijken kring, gemeens met de onrust, woelingen en beroeringen eener door duizend strijdige belangen geschokte wereld? of wat, om, van uit dien bedwelmenden maalstroom, het zinnelijk oog tot zich te trekken?’ Neen! vervolgt onze Redenaar, (doch voor ons te uitvoerig, om zijne welspreekende taal letterlijk over te neemen;) terwijl de schitterende werkkring van den Staatsman, of de nog rusteloozer en hagchelijker loopbaan van den Held, aller aandacht boeit aan tooneelen, die men mag vergelijken bij eene stormende zee; boezemt de eenpaarige levensloop van den menschlievenden Christen, bij de wereld, maar niet bij God, vergeeten, slechts eenen stillen eerbied, zachte verwondering en verheven gevoel van reinen wellust in, even als de majesteit der natuure op eenen liefelijken zomeravond. Gelukkig de Grijsaard, die, den langen dag van eenen ruim een-en-tachtigjaarigen leeftijd met eere en deugd, tot nut des naasten, besteed hebbende, en nu in het graf rusrende, eenen Redenaar ontmoet heeft, die, eer hij tot de hoofdzaak toetreedt van zijnen lof, ten vollen hulde doet aan het Character van zijnen overleeden Vriend. ‘De Godsdienst, de verheven Godsdienst van Jesus is,’ volgens de kruyff, en zulks beäamen wij hartelijk, ‘de eenige onbedriegelijke toetssteen van roemwaardige Grootheid.’ Hieraan beproefd, schijnt meuwenhuyzen volheerlijk, glansrijk uit, als het echte gezuiverde goud. In deeze beginselen wierd hij, zonder eenigen luister van geboorte, opgevoed van deugdzaame Ouders, en voorts bij uitstek gesterkt en aangekweekt bij de toenmaalige Schriftuuroefeningen in de Doopsgezinde Gemeente te Haarlem, in welke hij zelf, meer volwassen zijnde, zich als spreeker hooren liet. Schoon opgeleid en met er daad geplaatst in den Boekhandel, lag echter 's Mars zucht voor het Predikambt, door gedachte oefening aangevuurd, den grond van zijne bevordering tot eenen nuttigen Leeraar, en nam hij alzo, met achterstelling van meerdere tijdelijke voordeelen, het opgedraagen Beroep in de Gemeente van Middelharnis aan, welk hij vervolgens voor dat van Aardenburg, en laatstelijk voor zijne Standplaatze te Monnikendam, verwisselde. Dus vond hij, in eenen bijna 48 jaarigen dienst, rijke gelegenheid, om, naar zijnen wensch en vroome verkiezing, veelvuldig goed en Godsvrucht te stichten. In voorbeeld bovenal betoonde hij zich bij uitneemendheid getrouw aan de verheven Leer des grooten Meesters, wiens Dienaar hij was; en levert ons daarvan de Hr.

[p. 447]

de kruyff onder anderen deeze schoone proeve. Uit zijnen ruim 40 jaarigen echt, was nieuwenhuyzen, na het verlies van zijne Gade, behalven eene Dochter, een éénige Zoon overgebleeven, en deeze volwassen, gehuwd en Vader, nuttig en verdienstelijk in zijnen eerlijken werkkring, met één woord de vreugd en steun van deszelfs ouderdom en van zijn eigen Huisgezin. De dood evenwel ontzag dien Waarden niet, en weenend staat onze Grijsaard daar, spraakeloos en in peinzenden weemoed, bij een zo dierbaar lijk. Nu krijgt zijn boezem lucht, en berst hij uit in deeze Godverheerlijkende woorden: ‘Ja, Vader Gij, die in alles liefde zijt, Gij “zijt ook hier liefde! wij buigen onder uwen wille, wij eerbiedigen uwe altijd wijze, altijd goede beschikkingen; ja, hemelsche Vader! Gij hebt gegeven, Gij hebt genomen; geloofd, eeuwig geloofd zij uwe Naam!” Zoo sprekende, verlaat hij het somber doodsvertrek, wordt de trooster van alle de weenenden, en geheel zijn verder leven getuigt van zijne Christelijke onderwerping. ô Gij, wien het ouderlijke hart immer gebloed heeft aan zulk eene wonde! Gij alleen bezeft, wat het zij, in dien zielverscheurenden toestand, zoo te spreken, en zoo te zwijgen. Gij alleen gevoelt hier de volheid der zegepraal van verlicht Geloof en gelouterde Godsvrucht.’ Niet minder treffende en stichtende schetst onze Redenaar de voorbereiding van zijnen Christelijken Vriend tot den dood, die, op den 25 Febr. 1806, hem zachtelijk wegnam.

Te lang, intusschen, hebben wij stilgestaan op het Leven des Mans, om met gelijke uitvoerigheid den Spreeker te vergezellen in deszelfs keurigen lof van nieuwenhuyzen als Stichter der Maatschappije Tot Nut van het Algemeen Trouwens men kent het weldaadige dier Inrichting, wier dubbel doel het is, den arbeidsman en laageren stand des gezelligen levens te verlichten, en tevens tot hervorming der Schoolen werkzaam te zijn; men weet ook bij ervaarenis haaren snellen opgan, en het goede, dat zij, in beiderleien zin, in ons Vaderland mogt daarstellen, en ligt valt hier uit op te maaken, hoezeer de vorming en doorzetting van zulk een ontwerp deezen Christen-Menschenvriend en warmen Minnaar zijner Medeburgeren in den geest vallen konde, en, wel gelukkende, onzen nieuwenhuyzen vereeuwigen zoude. Zodanige wending nu gaf de kruyff aan zijne Rede, dat hij de echte Vaderlandsliefde, die waarljk de Godsdienst van Jesus stilzwijgend wertigt of gebiedt, in het voorbeeld van zijnen grijzen Vriend verdeedigt en luisterrijk schetst; terwijl hij vervolgens de zwaarigheden, den laster en de hindernissen meldende, die nieuwenhuyzen te overwinnen had om zijne Maatschappij tot stand te brengen, daardoor zich eenen voegelijken weg baande, om het veelvuldig heil en verheven doel dier stichtinge in een

[p. 448]

voordeelig licht te plaatzen, en aan den inhoud van haare voornaamere Prijsverhandelingen, of uitgegeeven stukken, zijne Hoorders te herinneren. Wij sluiten met den Redenaar en zijnen wensch over den Afgestorvenen. ‘Nu dan, Zalige! verlustig u voor eeuwig in het vol genot der goedkeuring van de Hoogste Liefde, wier eer Gij in en boven alles zocht, en laat onder ons, die hier nog, in onvolmaaktheid, aan de voltooijing van het door u begonnen werk arbeiden; laat onder de beweldadigden, die eenmaal, op hunne beurt, uwe gelukzaligheid zullen vergrooten; laat onder allen, die, even als Gij, het heil hunner medemenschen ter harte nemen, de navolging van uwe Christelijke deugden de hoogste vereering uwer nagedachtenisse zijn!’