Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1807

[p. 394]

Een blik op Holland, of Schilderij van dat Koningrijk in 1806. Iste Deel. Amsterdam, bij J.S. van Esveldt-Holtrop. 1807. In gr. 8vo. 135 Bl.

Wanneer in eenig Werk veelvuldig schoons gevonden wordt en de gebreken weinig zijn, vindt de Recensent een aangenaame taak in die schoonheden te vermelden en aan den dag te brengen, terwijl eene korte aanduiding volstaan kan om 't gebrekkige te doen kennen, en elken heuschen Schrijver, wien het om de waarheid te doen is, in de gelegenheid te stellen om het aangeweezen gebrek bij eene voorkomende gelegenheid te verbeteren; maar wanneer in eenig Werk de gebreken de schoonheden te boven gaan, of liever wanneer deeze laatste 'er geheel niet in gevonden worden, volbrengt hij zijn leestaak met tegenzin, daar hij niets overhoudt dan stoffe van berisping; en kan deeze zo overvloedig zijn, dat hij met reden opziet om dat werk aan te vangen.

Dit laatste was ons geval bij het boven vermelde Boekdeeltje. Te veel zou het misschien zijn, hier neder te schrijven: ‘zo veele bladzijden, zo veele misslagen;’ niet te veel: ‘zo veele Hoofddeelen, zo veele misstellingen;’ aangezien 'er in de Drieëndertig Hoofddeelen, waarin het afgedeeld is, en die weder hunne onderdeelen hebben, een veel grooter aantal grove fouten ons ontmoet.

De Schrijver, dien wij uit een aan de Poorten aangeplakt groot Bekendmaakingsbillet hebben leeren kennen dat bryer heet, is een Franschman, ‘die niet,’ gelijk het Voorberigt ons te leezen geeft, ‘dan zeer kort in Holland vertoefd heeft, maar,’ zo als hij 'er bijvoegt, ‘zijnen tijd besteed, om alles, zo veel hem mogelijk was, van nabij te zien:’ dit laat zich met een blik niet best overeenbrengen; dan ‘hij heeft veel geraadpleegd, veel onderzocht:’ zeker heeft hij geene bevoegde onderrigters aangetroffen, en is zijn onderzoek zeer gebrekkig geweest. In veele gevallen zou men op hem het Hollandsch spreekwoord kunnen toepassen: hij heeft de klok hooren luiden, maar weet niet waar de klepel hangt.

Het Eerste Hoofddeel voert ten opschrift: Algemeene beschouwingen over het Koningrijk Holland. Dit is waar-

[p. 395]

lijk een blik: die algemeene beschouwing beslaat groote vier bladzijden. Van den Munsterschen Vrede in 1648 gesproken hebbende, vaart hij voort: ‘Omtrent honderd jaren later, in 1747, viel 'er in deze gewesten eene omwenteling voor, die eene verandering in het bestuur ten gevolge had. Het volk, moede van onderworpen te zijn aan regeeringen, welker plaatsen zij als erfelijk en gewelddaadig beschouwden, eischte, dat het Stadhouderschap zou hersteld worden. De Prins, willem van nassau, bekend onder den naam van willem den derden, werd eenparig verkoren, en men stelde vast, dat het Stadhouderschap in zijn geslacht erfelijk zou zijn, en zelfs tot op de vrouwelijke afstammelingen overgaan. - Willem de vijfde, kleinzoon van den evengenoemden, bekleedde deze hoge waardigheid tot aan het jaar zeventienhonderd vijf-ennegentig, het tijdstip, waarin Holland door de Legers der Franschen bezet werd.’ - Hoe kan men in 't Hollandsch dit schrijven en drukken? Hoe durft men zulke grove misstellingen onder 't oog der Leezeren brengen! Terstond na dit vermeldde komt hij op het tegenwoordig Koninglijk Bestuur, en geeft de Constitutioneele Wetten van het Koningrijk op, en een Afschrift van het Tractaat, den 24 Meij 1806, tusschen Zijne Majesteit den Keizer der Franschen en Koning van Italie, en hun Hoogmogenden, de Staaten van Holland.

In de Beschouwing van Batavie vinden wij als iets bijzonders opgetekend: ‘De scheepvaart op het Haarlemmermeer is gevaarlijk door stormen of sterke winden.’ De gesteldheid der Duinen wordt even fraai als die des Haarlemmermeers beschreeven. - Over het klimaat, en het water om te drinken, is alles hoogst oppervlakkig. - In het berigt wegens de voortbrengzelen van den grond heeft 's Schrijvers blik zich niet op de daadlijke gesteldheid, maar op verouderde bescheiden geslaagen. - Hadt hij berkhey over het Rundvee geraadpleegd, hij zou van het ‘groot aantal Hoornbeesten uit Jutland, die de Hollanders jaarlijks krijgen,’ niet gesproken hebben. - Het verslag van de Boter en Kaas is vol misslagen; men oordeele uit dit weinige, hoe wél hij met zijn blik gekeeken heeft: ‘Holland levert aan Frankrijk gezouten boter, en deze is veel beter dan die van Engeland en Ierland; maar de handel in dezelve is niet groot. De Hollanders gebruiken het grootste gedeelte van hunne melk tot het maken van

[p. 396]

kaas, en houden bijna al de boter, die zij maken, voor zich zelven.’ - 'Er gaat dan geen Boter na Engeland! - Hadt hij wegens de Paarden met berkhey's Natuurlijke Historie geraadpleegd, zijn berigt zou niet van fouten grimmelen. - Van het Wolvee spreekende, is zijn blik niet gevallen op het verbeteren der Wolle, thans door Spaansche Rammen daargesteld. Alles is oud en hoogst gebrekkig, 't geen wij hier aantreffen.

Van de Leevenswijze in Holland helpt hij zich kort af, doch zo onvolkomen als kort. ‘De Brouwerijen in Haarlem zijn zeer beroemd;’ hij hadt 'er moeten bijvoegen, geweest: thans is 'er in die Stad niet meer dan ééne Brouwerij. - Wij twijfelen zeer, of de Schrijver eene Azijnmaakerij bezogt hebbe. - Wegens de Turs is hij slegt onderrigt. - Omtrent de Molens heeft hij mis gekeeken, wanneer hij de Watermolens beschrijft ‘als voor het grootste gedeelte van Steen gebouwd.’

In twee bladzijden den Buitenlandschen Handel te beschrijven, kan niet veel om 't lijf hebben. - De buitenlandsche Vischvangst, schoon breedvoeriger, is zeer onvolkomen. - Van de Oost- en West-Indische Maatschappijen treffen wij een verslag aan, dat op het jaar 1789, en niet op den tegenwoordigen tijd, slaat.

Vrij breedvoerig, in evenredigheid tot het overige, is de voordragt wegens de Manufactuuren en Fabrieken, maar krielt van misstellingen. Wij schrijven, als zeer kort, geheel af, wat hij vermeldt onder Blaauwzel in Linnen. ‘In Languedoc geeft men den naam van Blaauwzel in linnen of zakken aan lompen, bevochtigd en doortrokken met eene roode kleur of vocht, bereid met het sap van de zonnebloem en een weinig pisachtig vocht. Van deze Blaauwzel, die Frankrijk aan de Hollanders verkoopt, maken deze een blaauwzel in deeg.’ - Hetgeen hier gezegd wordt aangaande eene blaauwe Verfstof is gedeeltelijk waar; dan het is geen Blaauwzel, maar het Lakmoes, 't geen met het Blaauwzel niets gemeen heeft. Het komt egter ook niet van het Zonnebloemszap, maar van het Heliotropium of van het Croton-zap. Deeze zappen worden, in geverfde lompen, overgezonden, en daaruit bereidt men hier de Lakmoeskoekjes, of ook, gelijk anderen willen, uit den Lichen Rocilla. - Hoogst gebrekkig is ook, hetgeen hij onder het Artikel Smalt schrijft; van welk woord niets ter verklaaring wordt gezegd. Het Smalt, intusschen, is het Metaalglas van het Cobalt, het welk, in

[p. 397]

Saxen, met verschillende hoeveelheden van zand, op nieuws gebrand, de verschillende kleurzoorten van ons gewoon Blaauwzel oplevert.

Zo kort als gebrekkig is het te nedergestelde wegens den uitvoer naar Frankrijk in 't jaar 1789, alsmede wegens het Stelzel der Maaten en de Geldspecien.

Wij zouden naauwlijks een einde vinden, wilden wij het verkeerde aantekenen, voorkomende in het Hoofddeel, 't welk ten opschrift voert: Van den Godsdienst en de verschillende Secten in Holland. Waarom de Schrijver verkiest Anabaptisten of Mennoniten, in stede van den bekenden algemeen aangenomen naam van Doopsgezinden te schrijven, blijkt ons niet; wel, dat hij in derzelver Geschiedenis ervaaring mist. Dan, wie, in Amsterdam, den zo zeer met roem bekenden stuart onder de Mennoniten rangschikt, kan de lompste misslagen begaan.

Schoon in zeker voege niet ongunstig over de Hollandsche Taal oordeelende, blijkt het dat hij dezelve niet verstaat.

Zo oppervlakkig als vol misslagen is het vermeldde wegens het openbaar Onderwijs, en de onderscheide takken van Weetenschap en Letterkunde. - Van lachen konden wij ons niet onthouden, toen wij, van de Latijnsche Dichtkunde leezende, aantroffen: ‘Jan de tweede, voor den ouderdom van vijf-en-twintig jaren aan de Muzen ontrukt, heeft, in het begin der Zestiende Eeuw, eene soort naar hem gevormd. Wie kent niet zijne Kussen, (baisers) van welke montaigne reeds een vereerend gewag maakt.’ - Omdat wij de hier bedoelde Basia kenden, wisten wij dat jan de tweede janus secundus was.

't Berigt der Fraaije Kunsten is zo oppervlakkig als vol misslagen: dit zelfde mogen wij verklaaren, wegens de Stichtingen, toegewijd aan de ondersteuning en verkwikking der lijdende Menschheid; wegens de Burgerlijke Regeering, Regtspleeging, Zeden en Gewoonten. Uit elke deezer Afdeelingen zouden wij voorbeelden van soortgelijken aart als de reeds vermeldde kunnen bijbrengen. Dan wij hebben genoeg gedaan, om het alzins gebrekkige van dit Werk te doen opmerken, en daardoor te staaven, 't geen wij in den aanvange gezegd hebben.

Wij kunnen niet schrijven na het Tweede Deel te verlangen.